جدال بین دو جنبش نرم افزاری(۲)

• آیا علامت تجاری كمكی خواهد كرد؟
طرفداران «نرم افزار با مأخذ باز» سعی كردند آن را به صورت یكی علامت تجاری درآورند و استدلال می كردند كه با این كار مانع سوءاستفاده از آن خواهند شد. بعدها این ابتكار كنار گذاشته شد، چرا كه این اصطلاح توصیفی تر از آن بود كه بشود به عنوان یك علامت تجاری از آن استفاده كرد. از این رو موقعیت قانونی «مأخذ باز» با «نرم افزار آزاد» فرقی نكرده است: هیچ محدودیت قانونی در استفاده از آن وجود ندارد. من گزارش هایی از برخی شركت ها شنیده ام كه بسته های نرم افزاری خویش را «مأخذ باز» نامگذاری كرده اند، هر چند كه قصدشان تعریف رسمی این اصطلاح نبود، خودم بعضی از موارد آن را به چشم دیده ام.ولی آیا استفاده از واژه ای كه نشان بازرگانی است، تفاوت عمده ای است؟ نه لزوماً.همچنین گاه شركت ها اعلامیه هایی می دهند كه این تصور را به وجود می آورد كه برنامه آنها «نرم افزار با مأخذ باز» است، بدون آن كه صراحتاً چنین كلماتی را به كار برند. به عنوان مثال در یك اطلاعیه آی بی ام در مورد برنامه ای كه در تعریف رسمی نمی گنجید، گفته شد: همان طور كه در جامعه مأخذ باز مرسوم است، كاربران... فناوری همچنین قادر خواهند بود با آی بی ام همكاری كند...
این عبارت در واقع نمی گوید كه برنامه «با مأخذ باز» است، ولی بسیاری از خوانندگان به این جزئیات توجه نمی كنند (در اینجا لازم می دانم اشاره كنم كه آی بی ام واقعاً تلاش كرد كه برنامه را به صورت نرم افزار آزاد درآورد و بعدها مجوزی به وجود آورد كه آن را به صورت نرم افزار آزاد و با مأخذ باز درمی آورد لیكن زمانی كه اطلاعیه فوق صادر شد، هیچ یك از موارد فوق شامل حال آن نمی شد). و Cygnus Solution كه قرار بود شركت نرم افزاری آزاد باشد ولی بعدها نرم افزارهای دارای حق مالكیت انحصاری را به بازار عرضه نمود، برخی از محصولات خویش را اینچنین معرفی می كند: Cygnus Solution نقش رهبری را در بازار مأخذ باز برعهده دارد و اخیراً دو محصول خویش را به بازار LGNU/J Linux عرضه كرده است.برخلاف آی بی ام سایگنوس در حد آن نبود كه این بسته های نرم افزاری را به صورت نرم افزار آزاد عرضه كند و چنین اتفاقی هم نیفتاد. ولی دقیقاً اصطلاح نرم افزار با «مأخذ باز» را نیز به كار نبردند و اصطلاح مذكور را نیز به طور ناقص و صرفاً برای گمراه كردن خوانندگان بی دقت به كار گرفت. این ملاحظات نشان می دهد كه علامت تجاری واقعاً مانع اشتباه حاصل از به كار بردن «مأخذ باز» نخواهد شد.
• سوءتفاهمات ناشی از «مأخذ باز»
«تعریف مأخذ باز» به قدر كافی روشن است و كاملاً روشن است كه به طور معمول شامل حال برنامه غیر آزاد نمی شود. بنابراین ممكن است تصور كنید «شركت مأخذ باز» به معنای شركتی است كه محصولاتش عبارتند از نرم افزار آزاد (یا چیزی شبیه یا نزدیك آن). درست؟ متاسفانه بسیاری از شركت ها سعی می كنند معنای دیگری از این اصطلاح فهمیده شود.در گردهمایی روز تولیدكنندگان نرم افزارهایی با مأخذ باز در آگوست ۱۹۸۸ چندین تولیدكننده تجاری كه به عنوان میهمان شركت كرده بودند، گفتند كه قصد دارند كه تنها بخشی از كار خود را به صورت نرم افزار آزاد (یا «مأخذ باز») عرضه كنند. كانون توجه و تمركز كارشان تولید برنامه های اضافی (add-ons) دارای حق مالكیت انحصاری و فروش آنها به كاربران نرم افزارهای آزاد مذكور است و چون مقداری از پول خود را صرف تولید نرم افزارهای آزاد و رایگان می كنند، از ما می خواهند بگوییم درست است كه آنها را جزء جامعه خویش تلقی كنیم یا خیر.در واقع این شركت سعی می كند اعتبار «مأخذ باز» را برای محصولات نرم افزاری انحصاری خویش كسب كند، حتی اگر آنها جزء نرم افزارهای با مأخذ باز نباشد- تنها به این دلیل مناسباتی با نرم افزار آزاد دارند یا در ضمن تعدادی هم نرم افزار آزاد تولید كرده اند. (یكی از پایه گذاران این شركت به صراحت می گفت آنها حداقل نرم افزار رایگان را كه برای جامعه ما قابل قبول است كه در داخل بسته نرم افزاری دارای حق مالكیت انحصاری خویش قرار داده به فروش می رسانند.)طی سال ها بسیاری از شركت ها در تولید نرم افزار آزاد شركت جسته اند، برخی از این شركت ها عمدتاً نرم افزار غیر آزاد تولید می كنند و دو فعالیت شان از یكدیگر مجزاست، لذا می توانیم محصولات غیر آزادشان را نادیده گرفته، با آنها در بررسی پروژه های نرم افزاری آزاد همكاری كنیم. آنوقت می توانیم شرافتمندانه از آنها به خاطر نقش شان در تولید نرم افزار آزاد تشكر كنیم، بدون آن كه سخنی از بقیه كارهایی كه می كند بر زبان آورده باشیم.
ولی با شركت های جدیدتر چنین كاری نمی توانیم بكنیم، چه آنها به ما اجازه این كار را نمی دهند. این شركت ها فعالانه مردم را دعوت می كنند كه كارهایشان را درهم خریداری كنند؛ آنها از ما می خواهند كه به نرم افزارهای غیر آزادشان هم به دیده مشاركت واقعی در جامعه تولیدكنندگان نرم افزار آزاد بنگریم، در حالی كه اینچنین نیست. آنها خود را همچون «شركت های با مأخذ باز» معرفی می كنند و امیدوارند كه این تصور نظر همگان را به آن جلب كند، ولی این كارشان تنها ثمری كه دارد سردرگمی و گمراهی كاربران است.اگر بخواهیم با اصطلاح «نرم افزار آزاد» نیز اینچنین بازی كنیم، ضرر این كار كمتر نخواهد بود. ولی به نظر می رسد كه شركت بدین صورت از اصطلاح مذكور استفاده كند؛ شاید به خاطر آن است كه نام آن با نوعی آرمانخواهی همراه است و كاربرد آن را نامناسب می سازد. اصطلاح «مأخذ باز» درها را برای چنین هدفی می گشاید.در یك شوی تجاری در اواخر سال ۱۹۹۸ كه مختص سیستم عاملی بود كه اغلب آن را «لینوكس» می خوانند، سخنران اصل كارمند یك شركت نرم افزاری برجسته بود. او احتمالاً به دلیل تصمیم شركتش مبنی بر «حمایت» از این سیستم دعوت شده بود. متاسفانه «مشكل» حمایت آنها شامل انتشار نرم افزار غیرآزادی كه با این سیستم كار می كرد بود- به عبارت دیگر استفاده از جامعه ما به عنوان یك بازار و نه كمك و همكاری با آن.كسانی كه در آن شو شركت كرده بودند، بعدها به من گفتند «او موضوع را خوب نمی گیرد.» ولی آیا واقعاً چنین بود؟ چه نكته ای بود كه او نمی گرفت؟ در مورد جنبش مأخذ باز كه چیزی نبود كه او نگرفته باشد. جنبش به كاربران نمی گوید كه باید آزادی داشته باشند. فقط به مردم این امكان و اجازه را می دهد كه به كد برنامه دسترسی داشته باشند و به بهبود و سرعت عمل آن كمك كنند. كارمند مزبور این نكته را به خوبی گرفته بود، او كه چنین رویكردی را كاملاً قبول نداشت، تلاش می كرد آن را به صورت ناقص و در داخل شركت خویش به كار گیرد.نكته اینجاست كه آنچه او نگرفته بود این بود كه «مأخذ باز» برای ارتقای آزادی نیست، بلكه این كه كاربران شایسته آزادی هستند.

منبع : باشگاه اندیشه