روابط و بن‌بست‌های میان نوجوانان و والدین

آیا می‌توان گفت كه دوره نوجوانی فرزندان، واقعاً و از نظر علمی دارای اهمیت خاصی در ساختن شخصیت آینده آنهاست یا اینكه این صرفاً برای آنها دوره‌ای است گذرا و قابل فراموشی؟
دوره نوجوانی كه در واقع سال‌های گذر از كودكی به بزرگسالی محسوب می‌شود، ایامی است كه ارزش‌ها و ایده‌های آدمظها تا حد زیادی شكل می‌گیرد. در این دوره، تجربه‌ها و آموخته‌های نوجوان در محیط‌های سه‌گانه «خانه، مدرسه و گروه همسالان» تعیین كننده اشكال شخصیتی آینده او خواهد بود؛ اخلاقیاتی چون اتكاء به نفس، ترسو بودن یا شهامت داشتن، افسرده بودن یا سر زندگی و نشاط، آزاد و رها بودن، حسادت، عصبانی مزاج بودن، كم طاقتی و پرتحملی، درون گرائی یا برون گرائی، وابستگی، خودشیفتگی، خودنمایی و ... به همین دلیل علم روانشناسی اهمیت فوق‌العاده‌ای برای این دوره میانی و گذرا قائل است.
اهمیت حضور آگاهانه والدین در كنار فرزندان به ویژه در این سنین از همین جا ناشی می‌شود. آنها باید قادر باشند با شناخت كافی از مشكلات ویژه این دوران و نیز درك نیروهایی كه قادر به تغییرات اصلاحی در رفتار نوجوان هستند، فرزند خویش را حمایت كنند. مثلاً خوب است بدانید كه این دوره به لحاظ «مدت زمانی» در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف تفاوت دارد. این تغییر نه تنها مقوله‌ای بیولوژیكی و جسمانی است بلكه بستگی به شرایط اقتصادی و فرهنگی جوامع، مسأله‌ای اجتماعی نیز هست و لذا می‌تواند بسیار ناهنجار و چالش برانگیز باشد.
احساسات یك نوجوان كه باعث و بانی این تفاوت‌ها و اختلاف‌ها با محیط می‌شوند، دقیقاً می‌توانند چه نوع مواردی را در بر بگیرند؟ به عبارتی او درباره خود و دیگران چه پرسش‌هائی می‌تواند داشته باشد؟
نوجوان با درك تازه خود از دنیا و اطرافیانش احساس می‌كند كه:
۱- دیگران او را درك نمی‌كنند.
۲- به این دلیل، مسؤولیت‌های مهم به او واگذار نمی‌شود كه از نظر بقیه لیاقت ندارد.
۳- او در برابر رفتارها و حرف‌های همسالان و بزرگترها حساسیت خاصی دارد. به خصوص رفتار و حرف‌های بزرگسالان درباره او و در برابر همسالان‌اش.
۴- او گم و مبهوت است چرا كه نه خود را از زمره بزرگسالان می‌داند و نه كودكان.
۵- نسبت به نقایص جسمانی، ویژگی‌های جنسی و ظواهر شخصی حساسیت بالایی دارد.
۶- احساس ناامنی، عدم اطمینان و تردید فراوان دارد و نسبت به شناخت خود و دیگران احساس شك و دودلی می‌كند.
۷- به آسانی تحت تأثیر الگوی «عضو» بودن واقع شده و هویت خویش را با پیوستن به گروهی، با راحتی خیال بیشتری می‌پذیرد.
۸- نوجوان معمولاً سردرگم، مضطرب، ناراحت و خشمگین و نامطمئن است.
۹- نوجوان معمولاً جسور یا خجالتی، لجوج، بداخلاق و بهانه گیر می‌شود. به هر حال، در این مرحله از سن، كودك دیروز و نوجوان امروز با مشكلات فراوانی دست به گریبان است كه فشار زیادی را بر او وارد می‌كنند.
پدران و مادران از چه راه‌هایی خواهند توانست آسیب‌های مرتبط با نوجوانی فرزندانشان را كاهش دهند؛ آیا صرفاً آگاه بودن از اینكه «نوجوانی» چه مشكلاتی به همراه دارد كافی است یا علاوه بر این همدلی، كارهای دیگری هم از دست والدین برمی‌آید؟
نقش والدین بسیار اساسی است. ما به عنوان پدر و مادر، علی رغم مشكلات پیش آمده در این سن برای فرزندمان كه اجتناب ناپذیر هستند، هنوز می‌توانیم با پذیرش تغییرات جسمی، روحی، روانی و فیزیكی و هورمونی فرزندان نوجوان و با مطالعه برای شناخت تنش‌های آنها و یا مشاوره با روانشناسان به آنها كمك كنیم.
علاوه بر آن با برنامه‌ریزی‌های مناسب و بدون اعمال كنترل بی‌رویه و بگیر و ببندهای رایج در خانواده‌های كم توجه، به آنها احترام بگذاریم، آزادی‌های لازم و مطلوب را درباره آنها به رسمیت بشناسیم و مناسب با رشد آنها، به نوجوانانمان مسؤولیت‌های سازنده‌ای محول كنیم.
مطالعات علمی نشان داده است كه والدین و مربیان در صورت مواجهه پویا و آگاهانه با این مشكلات، قادر به حل و فصل آنها خواهند بود. باید بدانیم كه بسیاری از اعمال ناشایست نوجوان، براساس مطالعات انجام شده، صرفاً برای مطرح شدن و جلب توجهی است كه از آنها دریغ شده است. ناسازگاری، منفی بافی، روحیه تخریب گرایی و پرجوش و خروش بودن از خصلت‌هایی است كه بیشتر در پسران نوجوان دیده می‌شود و نقش رفتارهای پدر در بروز این خصایص بسیار مهم است. اگرچه باید گفت دختران نیز همین تأثیرات را از والدین خود اكتساب می‌كنند. آنها (نوجوانان) به رفتار مثلاً پدر توجه دارند؛ وقتی می‌بینند كه او فرضاً شخصی است زورگو و حكمران كه حرفش را به هر قیمتی در خانواده پیش می‌برد، بلافاصله در سنین نوجوانی به الگوبرداری می‌پردازند. خانواده‌هائی كه در آنها ناهماهنگی میان اعضاء و والدین، آشفتگی، دعوا و مشاجره و نیز سیاست تنبیه و مجازات برقرار است، نوجوانان مشكل سازتری دارند تا جایی كه گاه به صورت جرم‌های سنگین‌تر و قانون شكنی نیز بروز می‌كند.

منبع : روزنامه ایران