فهرست میراث جهانی

بارها در خبرهای مربوط به میراث فرهنگی شنیده‌اید که اثری در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است. اما این فهرست به چه معناست؟ چه آثاری و با چه خصوصیاتی می‌توانند در این فهرست ثبت شوند؟ و آیا اصولا ثبت در این فهرست مزایایی دارد؟
سازمان علمی- فرهنگی یونسکو در سال ١٩٧٢،معاهده‌ای را در مورد میراث فرهنگی و طبیعی جهان به تصویب رساند. یونسکو در این معاهده چهارچوب‌های خاصی را برای میراث فرهنگی تعریف می‌کند. چهارچوب‌هایی که بتواند تا حد امکان معیارهای جهانی را با تمام تفاوت‌های موجود بین فرهنگ‌ها و ارزش‌های مورد نظر آنها در نظر بگیرد.
تاکید اصلی این معاهده بر حفظ میراث فرهنگی جهان در برابر خطرات و آسیب‌هایی است که هم از طرف طبیعت و هم از طرف عوامل انسانی، این ثروت‌ها را تهدید می‌کند. طبق اصول این معاهده، برخی از آثار فرهنگی و طبیعی جهان، به دلیل دارا بودن ارزش‌های استثنایی و منحصر به فرد، متعلق به کل بشریت است و بنابراین دولت‌ها و همچنین جامعه جهانی باید تلاش بیشتری در راه حفظ آنها به خرج دهند.
● معیارهای شش گانه
برای آن که اثری فرهنگی بتواند در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت برسد لازم است حداقل با یکی از معیارهای شش‌گانه این معاهده انطباق داشته باشد. به زبان ساده و به طور خلاصه اثر کاندیدای ثبت باید:
معرف نبوغ یا دست آورد خلاقانه انسان باشد، تبادل ارزش‌های انسانی را در طول دوره‌ای خاص از تاریخ نشان دهد، شاهدی از سنت‌های درخشان فرهنگی زنده و یا از میان رفته باشد، نشان دهنده نمونه‌ای خاص از یک سبک معماری باشد، یا این که استفاده هوشمندانه انسان از زمین و محیط پیرامونش را جهت استقرار نشان و سرانجام این که به طور مستقیم یا ملموس با سنت‌ها، عقاید، آثار هنری یا ادبی در ارتباط باشد.
● روند بررسی آثار
هر سال دولت‌ها فرصت دارند تا پرونده یکی از آثار فرهنگی و یا طبیعی خود را به کمیته "میراث جهانی" یونسکو ارسال کنند. این پرونده باید دارای توضیحات کاملی از نظر فنی، تاریخی، معماری و سایر موارد مربوط باشد. کارشناسان کمیته میراث جهانی، پس از دریافت پرونده‌ها، آن‌ها را بررسی می‌کنند و در موارد لازم با سفر به کشورهای متقاضی از نزدیک به بررسی آن اثر تاریخی- فرهنگی و یا طبیعی می‌پردازند.
چنان چه پرونده حداقل معیارهای لازم را داشته باشد باید در انتظار مجمع سالیانه کمیته ثبت جهانی بماند تا با حضور نمایندگان دولت‌ها، رای گیری به عمل آید و به این ترتیب بتواند در فهرست میراث جهانی ثبت شود. این نشست سالانه، هر سال در یکی از شهرهای دنیا برگزار می‌شود.
● کشورهای صاحب رکورد
از سال ١٩٧٨ روند بررسی و ثبت آثار کشورها در فهرست یونسکو آغاز شد. در میان کشورهای جهان ایتالیا با ۴١ ، اسپانیا با ٣٩ و چین با ٣٣ اثر بیشترین آثار ثبت جهانی را دارا هستند. ایران نیز تاکنون توانسته‌است هشت اثر تاریخی را در این فهرست به ثبت برساند. زیگورات چغازنبیل، تخت جمشید، میدان نقش جهان، تخت سلیمان، ارگ بم، پاسارگاد، گنبد سلطانیه و بیستون آثار ثبت شده ایران در فهرست یونسکو هستند. ایران در سال ١٩٧٩ سه اثر خود یعنی چغازنبیل، تخت جمشید و نقش جهان را همزمان ثبت کرد و از آن پس به مدت بیست و چهار سال یعنی تا سال ٢٠٠٣، هیچ پرونده‌ای را به کمیته میراث جهانی ارائه نکرد.
● مزایای ثبت جهانی
ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی باعث می‌شود تا خواه ناخواه توجه بیشتری چه از سوی متخصصان و چه از سوی مردم نسبت به آن جلب شود. در ضمن سازمان یونسکو و سایر سازمان‌های جهانی مرتبط با بناها و یادگارهای تاریخی و فرهنگی نیز کمک‌های فنی و علمی خود را در صورت نیاز در اختیار کشور صاحب اثر می‌گذارند. همچنین صندوقی جهت حمایت‌های مالی از آثار تاریخی ثبت جهانی نیز وجود دارد.
● ثبت جهانی همه چیز نیست
اما گرچه ثبت جهانی یک اثر ممکن است برای کشور صاحب آن غرور برانگیز باشد، اما این پایان راه نیست. در برخی مواقع، کشورهایی که اصول حفاظتی در آنها چندان جدی گرفته نمی‌شود، تنها به دنبال افزایش آمار ثبتی خود هستند. اما باید دید پس از ثبت یک محوطه یا یک اثر، نحوه حفاظت از آن چگونه است.
به عنوان مثال بلافاصله پس از ثبت هشتمین اثر ایران، یعنی بیستون، در فهرست میراث جهانی، فعالیت‌های یک کارخانه پتروشیمی و همچنین شرکت مخابرات در حریم این اثر، آن را در معرض خطر قرار داد.
بنابراین ثبت یک اثر به تنهایی نمی‌تواند عاملی تعیین کننده برای حفاظت آن باشد، کما این که قرار گرفتن نام یک اثر در این فهرست به معنای کم ارزش بودن آثار خارج از آن نیست.
تنها در صورتی که دولت‌ها و کشورهای صاحب اثر، یک استراتژی مدون و مشخص در قبال فرهنگ و آثار تاریخی داشته باشند، ثبت در فهرست میراث جهانی، می‌تواند به ابزار مناسبی برای معرفی و حفاظت یک اثر تبدیل شود.
مسلما زمانی که آثار ثبت جهانی شده کشوری در معرض آسیب‌های انسانی و بی توجهی قرار می‌گیرند، اثرات منفی آن به مراتب بیشتر از تاثیرات مثبت ثبت آن در این فهرست خواهد بود.

منبع : رادیو زمانه