از بورس چه می دانید؟

بورس اوراق بهادار به معنی یك بازار متشكل و رسمی سرمایه است كه در آن خرید و فروش سهام شركت‌ها یا اوراق قرضه‌ی دولتی یا مؤسسات معتبر خصوصی، تحت ضوابط و قوانین و مقررات خاصی، انجام می‌شود. مشخصه‌ی مهم بورس اوراق بهادار، حمایت قانون از صاحبان پس اندازها و سرمایه‌های راكد و الزامات قانونی برای متقاضیان سرمایه است.
بورس اوراق بهادار، از سویی مركز جمع آوری پس اندازها و نقدینگی بخش خصوصی به منظور تأمین مالی پروژه‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت است، و از سویی دیگر، مرج رسمی و مطمئنی است كه دارندگان پس اندازهای راكد می‌توانند در آن محل مناسب و‌‌ایمن وجوه مازاد خود را برای سرمایه‌گذاری در شركتها به كار انداخته‌ یا با خرید اوراق قرضه‌ی دولت‌ها و شركت‌های معتبر، از سود معین و تضمین شده‌أی برخوردار شوند.
● سهم چیست؟
سهم به معنای بخشی از دارایی‌های یك شركت یا كارخانه است. دارنده سهم، به همان نسبتی كه سهام در اختیار دارد، در مالكیت شركت یا بنگاه تولیدی شریك است.
● مزایای سرمایه‌گذاری در بورس
۱) افزایش قیمت سهام
وجود تورم از یك سو و حسن مدیریت در اداره‌ی امور شركت از سوی دیگر، ارزش سهام شركت را بالا می‌برد. به تعبیری دیگر، سرمایه‌گذاری در سهام، صاحبان سرمایه را لااقل در مقابل كاهش قدرت خرید پول محافظت می‌كند.
۲) سود سهام
سود حاصل از فعالیت شركت صادر كننده‌ی سهام در پایان سال به دارندگان سهام تعلق می‌گیرد. طبیعی است كه میزان سود هر شركت بستگی به عوامل مختلفی دارد. مدیریت شركت، تقاضای بازار و اوضاع كلی اقتصادی كشور عواملی هستند كه بر میزان سود تأثیر می‌گذارند.
۳) معافیت مالیاتی
شركت‌هایی كه در بورس تهران پذیرفته می‌شوند، طبق ماده‌ی ۱۴۳ قانون مالیات‌های مستقیم، از پرداخت ۱۰ درصد مالیات (كه به موجب ماده ۱۰۵ همان قانون ۲۵ درصد درآمد هر سال شركت را شامل می‌شود) معاف هستند و طبعا سهامداران به دلیل آنكه،‌‌این‌گونه شركت‌ها مشمول مالیاتی دیگر برای سهامداران نخواهند بود، از‌ این مزایا استفاده می‌كنند، در ضمن فروش سهام و حق تقدم سهام، تنها مشمول نیم درصد مالیات مقطوع است كه از فروشنده سهام اخذ می‌شود.
علاوه بر موارد فوق، طبق تبصره ۴ ماده ۲۴ همان قانون، ۵۰ درصد ارزش سهام متوفی در شركت‌های پذیرفته شده در بورس، از شمول مالیات بر ارث معاف است.
۴) حق رأی و ا عمال مدیریت
صاحبان سهام شركت‌ها، به نسبت تعداد سهامی كه در اختیار دارند، در مجمع عمومی صاحبان سهام حق رأی دارند و می‌توانند در انتخاب مدیران و تعیین خط‌مشی‌‌آینده‌ی شركت مداخله و مشاركت كنند.
۵) تنوع سرمایه‌گذاری
منظور از متنوع كردن سرمایه‌گذاری یك فرد، در یك سبد نگذاشتن همه‌ی تخم مرغها برای كاهش ریسك و زیانهای احتمالی است. تنوع اوراق بهاداری كه در بورس عرضه می‌شود به شخص امكان می‌دهد كه سرمایه‌ی خود را بین سهام گوناگون تقسیم كند.
۶) اطمینان ازمحل سرمایه‌گذاری
شركت‌هایی كه سهام‌شان در بورس اوراق بهادار معامله می‌شود باید شرایط و ضوابط تعیین شده توسط بورس را مراعات كنند. شركت‌هایی كه تقاضای عضویت در بورس را می‌كنند باید شركت سهامی عام بوده و هیچ گونه سهام ترجیحی برای افراد خاص صادر نكرده باشند. شهرت مدیران و صورتهای مالی شركت توسط هیئت پذیرش مورد بررسی قرار می‌گیرد و چنانچه از هر جهت شایستگی ثبت در بورس را داشته باشند، پذیرفته خواهند شد. بدین جهت خریدار سهام آسوده خاطر است كه سهامی كه در بورس معامله می‌شود متعلق به شركتهایی است كه هنگام پذیرش مورد مطالعه‌ی دقیق قرار گرفته‌اند. سهام شركت‌های غیر واقعی، با مدیریت ضعیف و دارای ساختار مالی نامناسب در بورس اوراق بهادار جایی ندارند.
۷) حق خرید سهام جدیدالانتشار
سهامداران یك شركت در خرید سهم جدید الانتشار همان شركت، نسبت به سایر خریداران اولویت دارند.‌این شركت‌ها در صورت انتشار سهام جدید باید ابتدا آنها را به سهامداران موجود، به نسبت سهام‌شان، عرضه كنند.
● نكات و عوامل مهم در انتخاب اوراق بهادار
سرمایه‌گذار با خرید یك ورقه‌ی بهادار، ریسك (خطر) را می‌پذیرد و بازده به دست می‌آورد. پس مهمترین عواملی كه در تصمیم‌گیری برای خرید اوراق بهادار مؤثر است، بازده و ریسك آن در مقایسه با سایر فرصتهای سرمایه‌گذاری است. به همین ترتیب، بازده و ریسك هر ورقه‌ی بهادار، قابل مقایسه با سایر اوراق است. به عبارتی هدف سرمایه‌گذار منطقی‌‌این است كه از میان اوراق بهادار، ورقه بهاداری را انتخاب كند كه از یك سو، در صورت داشتن ریسك مساوی نسبت به سایر اوراق، بیشترین بازدهی را داشته باشد واز سوی دیگر، در صورت داشتن بازده مساوی نسبت به سایر اوراق، حداقل ریسك را داشته باشد.
باتوجه به منطق یاد شده، برخی نكات كه می‌توانند در انتخاب یك ورقه‌ی سهم از میان اوراق سهام موجود مؤثر باشند، به قرار زیر است. البته‌ این نكات جنبه‌ی عام دارند، بنابراین ممكن است درجه‌ی اهمیت آنها با توجه به نظرگاهها و خط‌مشی سرمایه‌گذاران فرق كند.
۱) قابلیت نقدینگی
قابلیت نقدینگی یك ورقه‌ی سهم به معنای امكان فروش سریع آن است. هر چه سهامی را بتوان سریع تر و با هزینه‌ی كمتری به فروش رساند، قابلیت نقدینگی آن بیشتر است، اوراق بهاداری كه به طور روزانه و به دفعات مكرر معامله می‌شوند، نسبت به اوراق بهاداری كه با تعداد محدود یا دفعات كم معامله می‌گردند، قابلیت نقدینگی بیشتر و در نهایت ریسك كمتری دارند. فهرست پنجاه شركت فعال تر بورس كه هر سه ماه‌ یك بار منتشر می‌شود، راهنمای مناسبی برای انتخاب سهامی است كه از قابلیت نقدینگی برخوردارند.
۲) تعداد سهام در دست عموم
قابلیت نقدینگی یك ورقه‌ی سهم تا حدودی به تعداد سهام در دست عموم بستگی دارد. هر چه تعداد سهامی كه در دست مردم قرار دارد بیشتر باشد، حجم و سرعت گردش معاملات افزایش می‌یابد و بازار قیمت منصفانه و معقول‌تری برای آن پیدا می‌كند. برعكس، هر چه تعداد سهام در دست مردم كمتر باشد، ركود بیشتری بر معاملات سهام حاكم شده و در صورت معامله، قیمتها شكل یك طرفه (صعودی یا نزولی) به خود می‌گیرد. تجربه‌ی شركت‌هایی كه تعداد سهام رایج آنها كم بوده موید‌‌أین نكته است.
۳) تركیب سهامداران
یكی دیگر از معیارهای مطلوبیت یك ورقه‌ی سهم، تركیب سهامداران مؤسسه‌ یا شركت صادر كننده‌ی آن است. تركیب سهامداران كه در واقع تركیب هیئت مدیره آن را تعیین می‌كند، می‌تواند به نفع سهامداران جزء یا سهامداران عمده باشد. در شركتهایی كه اعضای هیئت مدیره‌ی آنها منتخب سهامداران عمده هستند، ممكن است تصمیماتی اتخاذ شود كه بیشتر در راستای هدف‌های سهامدار عمده باشد و در مواردی به نفع سهامدار جزء نباشد.
چنین تصمیماتی در بازارهای كارا، اثر خود را به خوبی در قیمت سهم نشان می‌دهد و البته معمولا تأثیر مهمی بر قیمت سهام نمی‌گذارد، اما در بازارهای غیر كارا كه تا حدودی تحت تأثیر جو بازار قرار می‌گیرد، می‌تواند جهت تغییرات قیمت را یكطرفه كند.
۴) سود آوری
مهمترین عامل برتری یك سهم، قاعدتا" میزان سودآوری آن است. با توجه به‌‌أینكه تعداد سهام منتشره از سوی شركتها با هم متفاوت است، میزان سودآوری یك هم را نسبت سود هر سهم یا (Earning per share) EPS می‌سنجد:
سود هر سهم = مجموع سود خالص قبل از كسر مالیات / تعداد سهام منتشره شركت
سود هر سهم، مبلغ سود به ازای ارزش اسمی سهام را نشان می‌دهد. با توجه به‌‌أینكه ارزش اسمی سهام كلیه‌ی شركتهای پذیرفته شده در بورس تهران ۰۰۰،۱ ریالی است و ممكن است قیمت بازار انواع سهام متفاوت باشد، برای مقایسه‌ی شركتها با یكدیگر، رقم سود نسبت به قیمت بازار، تحت عنوان نسبت E/P سنجیده می‌شود:
بازده جاری سهام =
E / سود هر سهم
P / قیمت بازار سهمهرگاه تمامی عوامل مساوی باشد، هر چه‌‌أین نسبت بالاتر باشد سهام از موقعیت بهتری برخوردار خواهد بود.
هر چه میزان سود هر سهم در مقایسه با قیمت بازار سهام بیشتر باشد، به خاطر تقاضایی كه برای آن‌‌أیجاد می‌شود، انتظار احتمال افزایش آتی قیمت بالاتر خواهد بود.
سهامداران در خرید سهام می‌توانند از نسبت قیمت بردرآمد (P / E) نیز استفاده كنند كه‌‌أین نسبت براساس مرتبه بیان می‌شود و هر چه رقم آن كمتر باشد، بازدهی آن سهم بیشتر خواهد بود:
نسبت قیمت بردرآمد
E / قیمت هر سهم
P/ سود هر سهم
۵) ثبات نسبی سود آوری
استناد به سود هر سهم در یك سال لزوما" مبنای صحیحی برای ارزیابی سهام نیست، چرا كه ممكن است سود سال بعد بسیار كمتر از آن باشد.
معیار مهم دیگری كه به هنگام استفاده از نسبت بازده جاری سهام باید مورد نظر قرار داد، ثبات نسبی سودآوری هر سهم است. لازم به‌ یادآوری است كه هر چه میزان انحراف سودآوری سالهای گذشته‌ یا سودهای احتمالی‌‌أینده نسبت به میانگین سود یا سود مورد انتظار بیشتر باشد، ریسك سهم بالاتر و ارزش آن كمتر خواهد بود، برعكس، هر چه روند سود دهی سالهای گذشته و آتی از ثبات بیشتری برخوردار باشد، ریسك كمتر و ارزش سهم بالاتر خواهد بود.
با توجه به‌‌أین كه سرمایه‌گذاران در ارزیابی سهام تقریبا از ضریب قیمت به درآمد یكسانی در صنایع مختلف استفاده می‌كنند، در میان انواع اوراق بهاداری كه با یك ضریب قیمت بردرآمد (P / E) یكسان ارزیابی شده‌اند، ورقه‌ی بهاداری كه از سودهای با ثبات‌تری برخوردار است، به دلیل‌‌أینكه ریسك كمتری دارد، مطلوب‌تر است.
۶) نسبت سود تقسیمی هر سهم
نسبت سود تقسیمی هر سهم، از تقسیم سود نقدی هر سهم به سود هر سهم به دست می‌آید.
سود نقدی هر سهم (DPS)
نسبت سود تقسیمی هر سهم = ـــــــــــــــــــــــــــ
سود هر سهم (EPS)
تفاوت سود نقدی هر سهم و سود هر سهم، مواردی از جمله مالیات، اندوخته قانونی، سایر اندوخته‌ها و سود (زیان) انباشته را در بر می‌گیرد. گرچه در ظاهر امر بین شركتی كه سود نسبتا" بالایی تصویب می‌كند و شركتی كه سود كمی از درآمد خود را تقسیم می‌نماید تفاوت زیادی وجود ندارد ولی در عمل، به دلیل جو حاكم بر بازار، به ویژه از طرف كسانی كه به درآمد سهام اتكای زیادی دارند، عرضه‌ی سهام شركتهایی كه سود سهام كمی تعیین می‌كنند، زیاد شده و موجبات كاهش قیمت آن سهم را در بازار فراهم می‌نماید. از‌‌أین رو، در شرایط تساوی سایر عوامل، شركتهایی كه نسبت سود تقسیمی بالاتری دارند، نسبت به سایر شركتها، از موقعیت بهتری برخوردارند. اما‌‌أین نسبت نباید در كوتاه مدت مورد توجه قرار گیرد. به عبارتی دیگر، ارقام یك سال را نمی‌توان مبنای صحیحی برای قضاوت نسبت به عملكرد همیشگی شركت قرارداد. ممكن است سیاست شركت در سالی اقتضاء كند كه نسبت سود تقسیمی بالایی وضع شود، اما در سایر سالها،‌‌أین نسبت رقم پایینی باشد. برای قضاوت صحیح در مورد سیاست تقسیم سود شركت، باید روند تقسیم سود چند سال گذشته شركت را مورد بررسی قرار داد و به استناد آنها، نحوه‌ی تقسیم سود احتمالی سالهای آتی را برآورد كرد.
۷) ارزش ویژه‌ی هر سهم
ارزش ویژه‌ی هر سهم از نسبت حقوق صاحبان سهام (سرمایه + اندوخته‌ی طرح و توسعه + اندوخته‌ی قانونی + اندوخته‌ی احتیاطی+ سود انباشته) به تعداد سهام منتشره به دست می‌آید و در مقایسه با ارزش اسمی هر سهم سنجیده‌ می شود. هر چه ارزش ویژه‌ی هر سهم از قیمت اسمی سهام بیشتر باشد، سهام آن شركت از موقعیت و استحكام بالاتری برخوردار است.
۸) بافت مالی شركت
بافت تأمین مالی كه شامل بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام است، تأثیر بسزایی در عملكرد و سودآوری شركت دارد. هر چه‌بدهی بیشتر باشد، به خاطر خاصیت اهرمی بدهی، سودآوری نیز بالاتر خواهد بود. ولی خطر ناتوانی شركت در‌‌أیفای تعهداتش نیز بیشتر می‌شود، بنابراین ریسك شركت نیز بالاتر خواهد بود و بالعكس.
۹) مهلت و تاریخ پرداخت سود سهام
طبق ماده ۲۴۰ قانون تجارت، در صورتی كه مجمع عمومی عادی سودی را تصویب كند، شركت باید ظرف مدت ۸ ماه از تاریخ تصویب، آن را به سهامداران بپردازد. وجود‌‌أین ماده‌ی قانونی، یك مهلت پرداخت ۸ ماهه برای شركتها به وجود می‌آورد. در مقام مقایسه، هرچه سود نقدی هر سهم سریعتر پرداخت شود، برای سهامداران مفیدتر است، چرا كه اولا" مشمول تورم و كاهش ارزش پول نمی‌شود و ثانیا" سهامدار می‌تواند وجوه خود را دوباره سرمایه‌گذاری كرده و از بابت آن بازده به دست آورد. بنابراین در میان شركت‌هایی كه سود سهام نقدی اعلام می‌كنند، آن شركتی مطلوب تر است كه سود سهام خود را سریعتر از دیگران می‌پردازد.
۱۰) انتشار مستمر اطلاعات و اخبار نسبی
در صورتی كه شركت‌ها در ارائه‌ی اطلاعات شفاف مالی یا هر گونه اخبار در زمینه‌ی وضعیت شركت به سهامداران نهایت تلاش را بكنند، سهامداران با داشتن اطلاعات كافی، می‌توانند اقدام به خرید و فروش سهام نمایند.
۱۱) عمر شركت و میزان استهلاك ماشین آلات
هرچه شركت‌ها از ماشین‌آلات جدید با تكنولوژی پیشرفته‌تر استفاده كنند، در تولید موفق‌تر هستند، و شركتهایی كه عمر ماشین‌آلات آنها به پایان رسیده‌ یا آنكه استهلاك بالایی دارند، ممكن است در طول سال به دلیل خرابی دستگاهها وقفه‌ی زمانی در تولید داشته باشند و نتوانند به تعهدات خود عمل كنند و‌‌أین در سودآوری شركت بی تأثیر نخواهد بود.
۱۲) نوع شركت و صنعت مربوطه
در هر برهه‌أی از زمان، با توجه به شرایط اقتصادی كشور و خط‌مشی اعمال شده توسط دست‌اندركاران اقتصادی، شاهد تأثیرگذاری‌های متفاوتی بر روی صنایع مختلف خواهیم بود. فعالیت اقتصادی شركتهای تولیدی و صنعتی با توجه به تقاضای بازار برای كالای تولید شده می‌تواند در سودآوری آن نقش بسزایی داشته باشد. به عنوان مثال، شركتی كه عرضه كننده‌ی انحصاری كالای خاصی به‌ یك بازار باشد، می‌تواند بر قیمت آن اعمال قدرت بیشتری نماید و در نتیجه سود بالای شركت مزبور تضمین شده است؛ یا دولت می‌تواند به منظور حمایت از صنایع داخلی بر روی كالاهای مشابه خارجی تعرفه و حقوق گمركی نسبتا" زیادی وضع كند، یا در مواردی ممنوعیت ورود اعلام نماید. در چنین حالتی تقاضا برای محصولات داخلی حفظ می‌شود یا افزایش می‌یابد و نهایتا" پیش‌بینی‌های فروش شركت و سودآوری آن تحقق می‌یابد.
۱۳) تصمیمات كلان اقتصادی و عوامل سیاسی – اجتماعی
تصمیمات كلان اقتصادی و رویدادهای اجتماعی و سیاسی و پیش بینی تأثیر احتمالی هر یك از آنها بر اقتصاد كشور می‌تواند در تصمیم‌گیری سهامدار در خرید و فروش سهام شركتها نقش عمده‌أی داشته باشد.
دامنه‌ی‌‌أین عوامل بسیار متنوع است و طیف گسترده‌أی را در بر می‌گیرد. عواملی مانند نرخ تورم، بیكاری، اشتغال سبد هزینه‌‌أی خانوار، توزیع در آمد و … برخی از عوامل مهم اقتصادی است كه بر وضعیت بازار سهام تأثیر مهمی دارد. همچنین عوامل سیاسی- اجتماعی، مانند بروز تنش‌ها، رخدادهای مهم سیاسی داخلی و بین‌المللی و … نیز، به نوبه‌ی خود می‌تواند بر اوضاع عمومی بازار سهام آثار مثبت یا منفی بگذارد.
گفتنی است دو عامل نوع صنعت و اقتصاد كلان و عوامل سیاسی- اجتماعی جزو عوامل بیرونی هستند كه غالبا" شركت‌ها و خود بورس برآنها كنترلی ندارند و مابقی عوامل یاد شده از عوامل درونی شركت‌ها به شمار می‌روند.

منبع : پارس تاجران