راه‌های تخلیه روانی تماشاگران و جلوگیری از بروز حرکات نابهنجار

با ناهنجاری‌های موجود در محیط‌های ورزشی باید به‌صورت منطقی. خردمندانه و علمی برخورد کرد. چه بسا پاره‌ای تدابیر نامناسب نه تنها جو مسابقات و تماشاگران را بهبود نمی‌بخشد بلکه باعث بروز تشنج و درگیری‌های حاشیه‌ای نیز می‌گردد.
بنابراین در درجه اول باید تماشاگران موجود در محیط‌های ورزشی را از نظر خصایل عرفی، اجتماعی و روان‌شناختی مورد بررسی و بازبینی دقیق قرار داد و بر مبنای شناخت درست نسبت به آنان برای رفع ناهنجاری‌ها تلاش نمود.
واقعیت این است که تماشاگران فوتبال یا هر رشته ورزشی دیگر جزئی از افراد موجود در جامعه‌اند بنابراین نمی‌توان تماشاگران را از سایر افراد جامعه تفکیک نمود و حکم آنان را از بقیه مردم کاملاً جدا دانست.
برخی بر این عقیده‌اند که تماشاگران فوتبال از جمله آدم‌های بی‌ادب و بی‌تربیت جامعه هستند که برای تخلیه مود مأمنی جزء استادیوم پیدا نمی‌کنند به همین خاطر فضای ورزشگاه همیشه آلوده به شعارهای ضداخلاقی است.
دیدگاه فوق به لحاظ حکم مطلق و عام خود، دیدگاه صحیحی نیست. درست است که برخی از تماشاگران فوتبال از فرهنگی فردی و اجتماعی بالائی برخوردار نیستند، ولی این امر در مورد همه تماشاگران قابل پذیرش نیست.
نکته جالب توجه در این زمینه آن است که همیشه تماشاگرانی که به قول برخی از افراد در زمره بی‌ادب‌ترین افراد جامعه هستند، در برخی از مسابقات نه تنها به حرف‌های رکیک و حرکات نابهنجار روی نمی‌آورند، بلکه با متانت و ادب صرفاً به تماشای مسابقه می‌نشینند و پس از پایان مسابقه نیز صرف‌نظر از نتیجه به‌دست آمده، بدون جنجال محیط استادیوم را ترک کرده، به خانه‌های خود باز می‌گردند.
نمونه بارز این مسئله بازی تیم‌ملی فوتبال ایران با آلمان بود. این بازی بدون حرکات نابهنجار تماشاگران برگزار شد و مشکلات حاشیه‌ای خاصی را به‌دنبال نداشت.
واقعاً دلیل این مسئله چه بود؟ چرا تماشاگران در برخی از مسابقات از نظر حرکات زشت و نابهنجاری‌های فرهنگی سنت تمام می‌گذارند ولی در برخی از مسابقات، جو فرهنگی حاکم بر مسابقه خوب و مطلوب است؟
حقیقت این است که برخی از افراد ورزشی یا گروه‌های وابسته به مجموعه‌های ورزشی یا برخی از افراد که به‌نحوی منفعت خود را از جهات گوناگون در بروز تشنج می‌بینند، با استفاده از عوامل خود زمینه را برای اهانت، فحاشی و حرکات قبیح و غیرفرهنگی فراهم می‌کنند و از این طریق برخی از تماشاگران احساساتی را در اثر غلبه نوعی احساس جمعی مشترک با خود همراه کرده، بر دامنه هنجارگریزی‌های موجود اضافه می‌کنند.
بسیاری از این تماشاگران که در محیط‌های ورزشی به حرکات ضداخلاقی روی می‌آورند تحت‌تأثیر حس جمعی و جو گروهی از مرز هنجارهای معمول و متعادل گذشته. به‌سوی نابهنجاری‌های مختلف روی می‌آورند، این افراد اگر در این جو قرار نگیرند، اکثراً به‌سوی رفتارهای مزبور گرایش نمی‌یابند.
چندی پیش پس از انجام یکی از مسابقات لیگ برتر در ستون خوانندگان یکی از روزنامه‌های ورزشی مطلبی به چاپ رسید که بسیار جالب توجه بود. یکی از تماشاگران فوتبال که برای تماشای مسابقه فوتبال در استادیوم حضور یافته بود، تحت‌تأثیر شرایط ایجاد شده در ورزشگاه به یکی از فوتبالیست‌های معروف کشور اهانت کرده بود و نسبت به ایشان فحاشی کرده بود، اما بعداً پشیمان شده و از طریق زنگ زدن به صفحهٔ خواننده روزنامه از عمل خود ابراز پشیمانی نموده و از ایشان درخواست عفو و بخشش نمود.
مطمئناً تماشاگر مزبور و افراد مشابه ایشان به‌خوبی می‌دانند که کار درستی انجام نداده‌اند، ولی تحت‌تأثیر جو هیجانی منفی موجود در ورزشگاه، بدون توجه به درستی یا نادرستی عمل خود، به رفتارهای ضداخلاقی روی می‌آورند.
چرا فردی‌که در عمق وجدان و ضمیرآگاه خویش به زشتی و نادرستی رفتار و عمل خود واقف است، ولی با این وجود دست به چنین کارهائی می‌زند؟
بنابراین باید به‌دنبال علت گشت چرا که رفتارهای غیراخلاقی و ضدفرهنگی برخی از تماشاگران فقط یک ”معلول“ است که می‌تواند از علت‌های گوناگونی نشأت گرفته باشد. از این‌رو برای این‌که معلول را از بین ببریم باید علت آن‌را بشناسیم چون بدون شناخت علت، از بین بردن معلول به‌هیچ‌وجه امکان‌پذیر نیست. قبل از این‌که به بیان برخی از علت‌ها بپردازیم باید به این حقیقت اذعان نمود که به حد صفر رساندن نابهنجاری‌های تماشاگران محیط‌های ورزش اگر چه آرمان هر جامعه ارزش‌مداری است اما این نابهنجاری‌های رفتاری تماشاگران امری طبیعی بوده و تابعی از هنجارگریزی‌های موجود در جامعه می‌باشد و این غیرمنطقی است که جامعه محدود تماشاگران ورزشی چیزی کاملاً جدا و متمایز از جامعه بزرگ‌تر یعنی اجتماع بیرون باشد. اصلاً بحث ما بر همین پایه است؛ بحث ما این است که همان‌طور که در اجتماع بیرونی نوعی تعادل رفتاری و هنجاری وجود دارد در بین جمع محدود تماشاگران نیز این تعادل باید به‌طور نسبی برقرار باشد در حالی‌که در پاره‌ای موارد این‌گونه نیست و برخلاف روال طبیعی، سطح و میزان هنجارگریزی‌های تماشاگران به‌حد قابل توجهی افزایش می‌یابد که حالت نامتعادل و افراطی به خود می‌گیرد؟
به‌راستی چرا این‌گونه است و علت این امر چیست؟
زندگی در محیط‌های بزرگ شهری و توأم با شلوغی و دردسرهای مختلف، آثار روحی و روانی نامطلوبی برروی افراد مختلف موجود در جامعه می‌گذارند، زندگی در دنیای امروز با تضادها و تناقضات گوناگون همراه است. انسان در این محیط از یک‌سو با محیط بیرون خود درگیر است و مشکلات بیرونی را در ظرف درون خود می‌ریزد و از این طریق به انباشت فشارهای درونی و تبعات ناشی از آن کمک می‌کند و از سوی دیگر در درون خود نیز به‌دلیل خواسته‌های متفاوت و متعارض و مشخص نبودن دورنمای خواست‌ها و آرمان‌های فردی یا گروهی و... دچار مشکل یا بحران است. همه این مسائل بر روی وجود حساس انسان تأثیر می‌گذارد. افراد مختلف موجود در جامعه برای حل این مشکلات و فشارهای بیرونی و درونی به مکانسیم‌ها و روش‌های مختلفی متوسل می‌شوند و با استفاده از این روش‌ها فشاردرونی خود را تخلیه می‌کنند. تخلیه روانی برای کلیه افراد موجود در جامعه امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است به‌گونه‌ای که بدون وجود فرآیند تخلیه روانی حتی حیات و سلامتی انسان در معرض خطر قرار می‌گیرد.
اگر تخلیه روانی با استفاده از روش‌های مثبت و متعارف انجام شود نه تنها از میزان تشنجات اجتماعی کاسته می‌شود بلکه میزان سلامت اجتماعی و بهزیستی افراد جامعه نیز افزایش می‌یابد ولی با این وجود مشکل اصلی کار در تخلیه روانی به روش‌های نامتعارف یا غیراخلاقی است. بنابراین در مورد تماشاگران نیز باید روش و جهت مکانیسم تخلیه روانی تماشاگران اصلاح شود تماشاگران به‌جای این‌که به روش‌های نامناسب روی بیاورند از طریق راه‌ها و روش‌های مثبت فشارهای روانی انباشته در درون خود را آزاد نموده، با فراغ باغ و آرامش خاطر به تماشای مسابقات می‌نشینند و از این طریق با ایجاد یک جو مثبت در ورزشگاه به سالم‌سازی فضای روانی ورزشگاه و در نهایت رشد و توسعه ورزش کمک می‌کنند. دکتر ارنست ساراسون استفاده از روش‌های هیجان گروهی را در محیط‌های پرجمعیت لازمه تخلیه روانی و آرامش اجتماعی می‌داند بنابراین در مورد تماشاگران فوتبال نیز می‌توان از این روش‌ها استفاده کرد. به‌عنوان مثال مسئولان هر یک از تیم‌های شرکت‌کننده در لیگ‌برتر فوتبال می‌توانند با استفاده از کانون هواداران و افراد صاحب نفوذ در بین تماشاگران تیم خودی، گروه‌ها و اشخاص معینی را در بین تماشاگران مزبور قرار داده که با استفاده از شعارها و رفتارهای مثبت هیجانی، شور و شعف خاصی را به جمع تماشاگران انتقال داده، حمایت و همکاری و همراهی تماشاگران را نیز در تکرار این شعارها یا پاسخ دادن به آنها موجب شوند.
اگر جو موجود بین تماشاگران یک تیم به سمتی جهت‌دهی شود که تماشاگران انرژی موجود در درون خود را به‌جای تخریب و اهانت به تیم حریف در زمینه تشویق تیم خودی صرف کنند. هم فضای ورزشگاه‌ها از وضعیت فعلی خارج می‌شود و هم تیم‌هائی که دارای تعداد هواداران بیشتر هستند در گردونه رقابت‌ها بهتر و مطلوب‌تر عمل می‌کنند چرا که با تشویق‌های مثبت و هیجانی تماشاگران خودی به‌طور طبیعی بازیکنان سینگنال‌های مثبتی را دریافت می‌کنند که باعث سعی و تلاش بیشتر آنها و در نهایت بهبود راندمان تیمی می‌شود.
این‌که گروه‌های مورد بحث از چه شعارها یا عباراتی استفاده کنند باید توسط گروه‌های کارشناسی مخصوصی در باشگاه‌ها مورد بررسی قرار گیرد و با ایجاد هماهنگی بین این افراد زمینه همراهی هر چه بیشتر تماشاگران فراهم شود. با استفاده از روش فوق یا روش‌های مشابه دیگر، زمینه مشارکت فعال تماشاگران در پیروزی‌ها و موفقیت‌های تیم‌ها بیشتر فراهم می‌شود و از این طریق هزینه‌های باشگاه در زمینه به‌کارگیری گروه‌های مورد بحث نیز تأمین می‌گردد.وقتی که تماشاگران یک تیم به‌جای تشویق تیم خودی به‌کارهای حاشیه‌ای، اهانت به داور، بازیکنان حریف و... مشغول باشند انرژی مثبتی که باید از سوی هواداران به بازیکنان انتقال یابد، به‌درستی انتقال نمی‌یابد و نوعی گسست یا جدائی بین تماشاگران و تیم محبوبشان ایجاد می‌شود که نتیجه آن عدم بهره‌گیری تیم از وجود خیل عظیم تماشاگران است و ضرر مستقیم آن بیشتر متوجه تیم خودی خواهد بود تا تیم حریف.
تماشاگری که به‌خود اجازه بدهد در فرآیند منفی و نامتعادل تخلیه روانی علیه تیم حریف اقدام یا فحاشی کند در صورت نتیجه نگرفتن تیم خودی نیز در اواخر بازی علیه آن اقدام نموده و به فحاشی و هتک حرمت روی خواهد آورد.
یکی دیگر از راه‌های جذب تماشاگران و نیز تخلیه روانی استفاده از مکانیزم موزیکال است. در مکانیزم موزیکال به روش‌های مختلف می‌توان اسباب شادی و هیجان مثبت تماشاگران را فراهم نمود و از آنان در جهت سالم‌تر کردن محیط ورزش استفاده کرد.
مکانیزم موزیکال هم به‌صورت زنده و مستقیم قابل اجراست و هم به‌صورت غیرمستقیم.
استفاده از روش موسیقائی یا موزیکال باید به‌گونه‌ای باشد که حس همراهی و جمع‌گرائی تماشاگران را تقویت و آنان را در فضای شور و شعف قرار دهد.
علاوه بر این، نغمه‌های موزیکال مورد استفاده در محیط‌های ورزشی باید به‌نحوی باشد که از هرگونه سیگنال‌های اضطراب‌زا یا هیجانات تند به‌دور بوده، بیشتر خاصیت آرام‌بخشی (RELAXATION) داشته باشد.
ویژگی دیگری که باید به آن توجه داشت این است که نوع نغمه مورد استفاده با موقعیت و شرایط حاکم بر مسابقه، تیم‌های حریف، شهر محل برگزاری مسابقه و... تناسب داشته با ساختار عرفی حاکم بر جامعه ذی‌ربط نیز سازگاری داشته باشد.
اگر نغمه‌های موسیقائی مورد استفاده با ساختار عرفی یا اجتماعی جامعه به مفهوم عام و خاص تناسب نداشته باشد سبب بروز مسائل و مشکلات حاشیه‌ای خواهد شد و در بروز تنش یا تشنج نیز مؤثر خواهد بود.
برای این‌که تأثیر نغمه یا ملودی مورد استفاده بیشتر شود باید دارای ویژگی‌های ذیل باشد:
● خاصیت تداعی‌گری (REMEBERING)
یکی از ویژگی‌های مثبتی که می‌تواند در میزان تأثیر نغمه اثر داشته باشد ویژگی یادآورندگی است. به بیان دیگر نغمه‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که خاطرات مثبت و مسائل مثبت هیجانی را در ذهن افراد تداعی کرده، از تداعی مسائل منفی یا تشنج‌زا جلوگیری کند.
● جذابیت (ATTRACTIONS)
جذابیت یکی از عناصر مهم کنش‌های موسیقائی است. جذابیت اصولاً موضوع مطلقی نیست بلکه امری کاملاً نسبی است. بر این اساس نغمه‌ای از جذابیت برخوردار است که اکثریت نسبی تماشاگران را تحت‌تأثیر قرار داده. مجذوب خود سازد. بدیهی است هر چه میزان جذابیت نغمه بیشتر باشد بر میزان تأثیر آن نیز افزوده می‌شود و بین سطح جذابیت با مقدار تأثیر آن رابطه متقابل وجود دارد. اگر یک موسیقی خاص فاقد جذابیت لازم باشد نه تنها در بهبود وضعیت ورزشگاه موثر نخواهد بود بلکه اسباب تنفر افراد را نیز فراهم آورده، خاصیت دفعی پیدا می‌کند.
● تناسب قطعات موزیکال
همچنین اگر قطعات موزیکال مورد استفاده در ورزشگاه با یکدیگر تناسب نداشته باشند میزان تأثیرگذاری کار بسیار پائین می‌آید. بنابراین برای ایجاد تناسب بین قطعات موزیکال باید به حال‌وهوای حاکم بر هر نغمه با نغمه‌های قبل و پس از آن توجه داشت و از تنظیم بی‌هدف قطعات خودداری کرد.
قطعات موزیکال از نظر نوع ریتم حاکم بر کل اثر نیز باید دارای هماهنگی باشد، ریتم بسیار تند، اثر هیجانی منفی خواهد گذاشت و در بهبود روانی ورزشگاه تأثیر چندانی نخواهد داشت و ریتم کند و بسیار ضعیف نیز به‌دلیل ایجاد حس سکون و رخوت باعث توجه نکردن تماشاگران و حتی نفرت آنان خواهد شد.
● بلندی یا کوتاهی صدا
صدای پخش شده در ورزشگاه باید به‌گونه‌ای باشد که برای همه تماشاگران قابل فهم و دریافت باشد به‌عبارت دیگر صدای بسیار پائین فاقد تأثیر بوده و صدای بسیار بلند نیز تأثیرات مخرب عصبی داشته، باعث بروز تشنج و مسائل حاشیه‌ای می‌گردد. صداهای بسیار بلند علاوه بر گوشخراش بودن و عصبی کردن افراد سامانه روانی افراد را نیز تحت‌‌تأثیر قرار داده، سبب بروز نوعی اضطراب و استرس نیز می‌شود و در بروز حرکات خشن توسط تماشاگران تأثیر داشته، خاصیت کاتالیزور یا شدت‌دهنده دارد.
● وضوح صدا
در دنیای امروز با استفاده از سیستم‌های صوتی پیشرفته، میزان وضوح صدا را تا حد زیادی افزایش داده‌اند. صدا و فرکانس‌های مختلف آن در محیط دیجیتال دارای ویژگی‌های خاصی است. به‌عنوان مثال صدائی که برای یک فیلم‌سینمائی (MOVIE) متناسب است به‌هیچ‌وجه برای سخنرانی یا خطا (SPEECH) مناسب نیست.
بنابراین اگر به‌عنوان مثال در محیط‌های ورزشی از نغمه‌های هیجانی استفاده می‌شود باید نوع صدای مورد استفاده برای ملودی مزبور متناسب باشد. وضوح صدا در محیط دیجیتال موضوع ساده و تک‌بعدی نیست بلکه دارای جوانب و شرایط مختلف است که حاصل نهائی رعایت شرایط و در نظر گرفتن جوانب مزبور، ایجاد حس رضایت و شادمانی در مخاطب است.وجود صداهای پارازیت‌دار مانع بسیار مهمی در کاهش سطح تأثیرگذاری ملودی می‌باشد. بنابراین باید دستگاه‌های صوتی و ابزارهای جانبی آن به‌گونه‌ای باشد که صدا بدون هرگونه خدشه یا پارازیت پخش شود. یکی دیگر از روش‌های تخلیه روانی ورزشکاران استفاده از نورپردازی‌های پیشرفته و رقص نور است. رقص نور یا جنبش موزون طول امواجه به‌دلیل ایجاد خط بصری در انبساط خاطر و شادمانی تماشاگران تأثیرگذار بوده، باعث ایجاد هیجانات مثبت می‌گردد.
در نورپردازی‌های ورزشی باید اصول حاکم بر نورپردازی را با فضا و جو حاکم بر ورزشگاه هماهنگ نمود و از بهترین روش‌ها و سیستم‌های موجود برای اجراء درست کار استفاده نمود. اصول حاکم بر نورپردازی‌های ورزشی بدین قرارند:
۱. استفاده از رنگ‌نورهای آرام‌بخش
باتوجه به خصوصیات روان‌شناختی انسان تأثیر هر یک از نورها با یکدیگر دارای اختلاف و تفاوت است. برخی از نورها باعث ایجاد حس خونسردی و آرامش می‌شوند ولی برخی از نورها سبب ایجاد حس خشونت و نفرت.
بنابراین باید با شناخت دقیق هر نور به تناسب شرایط بازی از نور خاصی استفاده کرد مثلاً هنگامی‌که تماشاگران در اوج احساسات هیجانی هستند و هیجانات آنها تا حدی حالت افراطی به‌خود گرفته است باید میزان طول امواج نورهای گرم را تا حد امکان کم نمود و از امواج نوری سرد استفاده نمود. در مورد استفاده از نوع رنگ نوری خاص بین کارشناسان و صاحب‌نظران اختلاف‌نظر چندانی وجود ندارد و کارشناسان صرفاً بین مجموعه رنگ‌های گرم بنا به سلیقه یا تشخیص خود قایل به تفکیک می‌شوند ولی اکثریت قریب به اتفاق، رنگ‌آمیزی روشن، شفاف و جذاب (ATTRACTIVE) را به‌عنوان بهترین رنگ سرد برمی‌گزینند.
برخی از رنگ‌ها در ایجاد حس رخوت، ضعف یا سستی تأثیرگذارند استفاده از این رنگ‌ها به‌هنگام شروع نابهنگام برخی از حرکات خشونت‌آمیز مفید است ولی استفاده از این رنگ‌ها در اکثر مواقع مجاز نیست مگر این که به تناسب شرایط و جو ایجاد شده، طول موج‌های مزبور تأثیرگذار باشد.
۲. استفاده از طول‌ موج‌های مناسب نوری
از نظر علم فیزیک رنگ عبارت است از طول موج مخصوص امواج نوری، هر چه میزان طول موج‌های نوری تغییر یابد رنگ‌ها نیز تغییر می‌کند بنابراین باید تغییر و تحول طول هر یک از امواج نوری براساس مبانی علمی صورت گیرد و بدون مبنا و قاعده نباشد.
۳. میزان نفوذ نور
دستگاه‌های پخش‌کننده امواج نوری در ورزشگاه‌ها باید از قابلیت‌های لازم برای کاهش یا افزایش میزان نفوذ نور برخوردار باشند. میزان نفوذ نور از نظر ما عبارت است از میزان برد نور در سطح خاصی از منطقه هدف، هر چه میزان نفوذ نور بیشتر باشد سطح تأثیرگذاری نورپردازی ورزشگاه‌ها افزایش می‌یابد ولی با این‌وجود استفاده از نور با سطح نفوذ بسیار بالا با توجه به هدف کارگردان، فعالیت نورپردازی، نیازهای تعریف شده و شرایط حاکم بر استادیوم تغییر کند.
۴. میزان شفافیت نور
نور مورد استفاده در ورزشگاه‌ها باید از قابلیت بالائی برای شفاف‌سازی فضای هدف برخوردار باشد ولی این به معنای استفاده همیشگی از نورهای دارای شفافیت بالا نیست. استفاده از میزان خاصی از نور شفاف یا غیرشفاف به پارامترهای مختلفی بستگی دارد که جای ذکر آنها در این نوشتار نیست ولی با این وجود میزان شفافیت نورهای مورد استفاده باید در ایجاد حس توهم، خیال، خواب کاذب، ابهام جذاب، سکوت و خلسه، غم و شادی و... به اندازه کافی تأثیرگذار باشد.
۵. میزان دقت و هدف‌گیری نور
دستگاه‌های مورد استفاده در استادیوم‌های وزرشی باید از قابلیت هدف‌گیری دقیق نور برخوردار باشند و بتوانند به‌راحتی با تمرکز یا فوکوس نوری نقاط خاصی از منطقه هدف را روشن کنند.
۶. قابلیت گردش نور
میزان گردش نور در ورزشگاه‌ها براساس اصول برنامه نوری مربوطه قابل تعریف است. بدون وجود برنامه مشخصی گردش دیمی نور فایده‌ای نداشته. در برخی موارد مضر نیز خواهد بود در هر صورت دستگاه‌های نورپرداز مورد استفاده در ورزشگاه‌ها باید از قابلیت گردش کامل (۳۸۰ درجه‌ای) برخوردار باشند و بدون وجود این قابلیت، امکان اجراء دقیق بسیاری از برنامه‌های نوری وجود نخواهد داشت.

منبع: Iran soccer

منبع : مجله دانش ورزش