جامعه اطلاعاتی ایران و چالش‌های رویاروی آن

بنیاد;جامعه اطلاعاتی مبتنی بر فعالیت‌های متنوعی است که به نحو مستقیم با تولید، توزیع و کاربرد اطلاعات مرتبط می‌باشد . دانیل‌بل، ویلیام مارتین و صاحبنظران دیگر، تعاریف متنوعی را از جامعه اطلاعاتی ارائه کرده‌اند که در این مقاله مورد توجه قرار می‌گیرد. پرسش عمده در چارچوب جامعه اطلاعاتی ایران تأکید بر زیر ساختهای اختصاصی ، نرم‌افزار‌های عمومی، نرم‌افزار‌های اختصاصی و آموزش مورد نیاز کارکنان می‌باشد. بر این قرار نگرش نوین به زیر ساخت‌های اطلاعاتی برحسب استراتژی نوین دولت‌ جمهوری اسلامی ایران طراحی شده است. در این مقاله با توجه به منابع متنوع نگرش به بنیاد جامعه اطلاعاتی در ایران مورد توجه قرار می‌گیرد.
● مقدمه
توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات و نگرش نوین به این توسعه از طریق مکانیسم اینترنت و صفحات وب متغیر‌های جدیدی را در زندگی جاری جامعه ایرانی در طول دهه اخیر پدید آورده که بر استراتژی برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی دولت جمهوری اسلامی تأثیر گذار شده است. این تغییر و دگرگونی مبتنی بر شیوه‌های ارتباطی و بهره‌جویی از گونه‌های این ارتباط در فضای مجازی با انعکاس نظریات متنوع است. تغییرات مزبور چالش‌های چندی را برای سیاستگزاران اجرایی در جامعه اندیشمند و به نحو طبیعی در ساختار فرهنگی، فنی و شکوفایی اقتصادی فراهم آورده که با موازین فعلی اقتصاد صنعتی دولت در تقابل واقع شده و بر این قرار بسیاری از متفکرین مسائل اجتماعی سعی در همگرایی این آحاد با فرصتهای حاصله دارند. تغییر در مبانی سنن اطلاعاتی موجبات ظهور روش‌های جدیدی از تبادل نظریات در تکوین توسعه ملی را فراهم آورده که با توجه به سازگاری نوین طرح‌های ملی در چارچوب فناوری ارتباطات و اطلاعات قابلیت همخوانی دارد. بر این مبنا انطباق این سیاستگزاری با توجه به جامعه ایرانی از منظر دولت جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر فرایند و مفهوم نوینی از توسعه اجتماعی تلقی می‌شود که در بخشهای مختلف این مقاله مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
● تعریف جامعه اطلاعاتی
در تعریف عام از جامعه به عوامل مختلفی از روابط، مناسبات، و طبیعتاً همکاری توجه شده است. در این خصوص شکل مناسباتی و مقتضی تعریف جامعه تفکرات مختلفی را برای اندیشمندان فراهم‌ آورده،‌ مثلاً استاد مرتضی مطهری می‌گوید : «جامعه مجموعه‌ای است از انسانها که در جبر یک سلسله نیازها و تحت نفوذ یک سلسله عقیده‌ها و آرمانها در یکدیگر ادغام شده و در یک زندگی غوطه‌‌ورند»۱. آنچه در این تعریف دارای مفاهیمی آشکار بیان شده،‌ همکاری متأثر از جبر فیزیکی است که به واقع یادآور ویژگی‌های پدیده اجتماعی از منظر امیل دورکیم مشتمل بر عمومیت و جبری بودن پدیده‌ است. ادوارد وسترمارک از رابطه و قاعده یک جامعه‌شناس غربی به این مفهوم نگاه می کند و می‌گوید : «جامعه گروهی از مردم است که با همکاری یکدیگر زندگی می‌کنند»۲ . در این خصوص تأکید تعریف بر گروههای انسانی با توجه به ساختار مشارکت و همکاری آحاد اجزاء جامعه است. آنچه از هر دو مفهوم از جامعه عیان است، ساختار جمعی مردم براساس سلسله‌ای از معاضدت تلقی می‌شود، لیکن این مطلب که تا چه حد انسانها عامل مشارکت و اظهار وجود و بیان را تحمل کنند به شکل‌گیری نظریات مختلف از ساخت جامعه در ادوار تاریخی‌بشر‌منتهی‌شده که ‌در‌تاریخ‌اندیشه‌های‌اجتماعی‌موردلحاظ‌قرارمی‌گیرد.
موردی که از اصطلاح جامعه اطلاعاتی در چارچوب جامعه‌شناسی اخذ می‌شود مبتنی بر فعالیت‌های متنوعی است که به نحو مستقیم با تولید، توزیع، و کاربرد اطلاعات مرتبط است و بر این قرار بنیان اقتصاد دانش بر کالا و خدمات مؤثر واقع شده و به نوعی ارتباطات محور عملکرد کاربردی در عرصه جامعه واقع می‌شود. از دهه هشتاد میلادی که ویلیام مارتین بر موضوع جامعه اطلاعاتی بحث کرده تا به امروز، مناقشه‌های چندی از ارزیابی جامعه مزبور باقی مانده است، مثلاً دانیل بل عامل اطلاعات را بر تحولات سازمان اجتماعی در هر جامعه امری معتبر بر شمرده است۳. و یا ژان‌پی‌یر دوپویی جامعه پسا صنعتی را همان جامعه اطلاعاتی دانسته و به نحو بدبینانه این نوع جامعه را «مرحله‌ای از تاریخ سرمایه‌داری‌» قلمداد می‌کند که با تضاد‌های خود دست به گریبان است۴. آنچه بیش از هر مطلب در جامعه اطلاعاتی و به نحو طبیعی تعریف آن مورد نظر می‌باشد عوامل محسوسی است که در ویژگی‌‌های هر اجتماع مؤثر است. از جمله مک‌چسنی انقلاب ارتباطی و قانون ارتباطات دوربرد را از عوامل اجتناب ناپذیر جامعه سرمایه‌داری معاصر تلقی می‌کند، و یا دکتر منوچهر محسنی سعی در ارزیابی مطلب از دیدگاه زیر ساخت فنی ـ اجتماعی در جامعه اطلاعاتی نموده و طبقه‌بندی ویژه‌ای را در متغیر‌های نوین این قسم از جامعه بیان می‌کند . این زیر ساخت‌ها برحسب مجموعه نظریات وی عبارت است از : زیر ساخت‌های ارتباطات از راه دور، زیر ساخت‌های مرتبط با دانش ها، زیر ساخت‌ تکنولوژیک مرتبط کننده اطلاعات۵. بر این مبنا ویلیام مارتین در یک تعریف نهایی از جامعه اطلاعاتی چنین می‌گوید:
جامعه‌ای که در آن کیفیت زندگی، همانند چشم‌اندازهای تحول اجتماعی و توسعه اقتصادی، به میزان رو به تزایدی به اطلاعات و بهره‌برداری از آن وابسته شده، جامعه اطلاعاتی می‌گویند۶.
در تداوم مارتین بر این عقیده است که در چنین جامعه‌ای استانداردهای زندگی، الگو‌های کار و فراغت، نظام آموزشی و بازار کار به میزان محسوسی تحت‌الشعاع پیشرفت‌هایی قرار گرفته که در قلمرو اطلاعات و دانش روی داده است. در تأئید این مطلب می‌توان به مشابهت آراء سند شورای عالی اطلاع‌رسانی موسوم به «مروری بر رفتار توسعه نوین‌» با این استنتاج اشاره کرد:
جامعه اطلاعاتی یکپارچه، تبلوری مجدد از کلیه فرایند‌های متعارف و سنتی اجتماعی نظیر کسب، و کار، آموزش و ... و حتی فعالیت‌های شخصی نظیر تفریحات و امثالهم در قالبی نوین با استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات است۷.
● مسائل اساسی جامعه اطلاعاتی در ایران
آنچه به منزله پرسش اساسی در جامعه اطلاعاتی ایران مورد ارزیابی است این مطلب می‌باشد که چه متغیر عمده‌ای در استقرار و توسعه جامعه اطلاعاتی مورد ارجاع دولتمردان ایرانی است: حداقل دو سند به نحو معتبر از چشم‌انداز جامعه اطلاعاتی ایران به نحو کم و بیش مؤثر گفتگو نموده است. نخستین سند مبتنی بر ایران مقتدر در قرن بیست و یکم است که در حقیقت منشور برنامه توسعه و کاربردی فناوری ارتباطات و اطلاعات ایران تلقی می‌شود. این سند برحسب سه مفهوم توسعه پایدار، اقتدار ملی، و اقتصاد توانمند طرح‌ریزی شده و به منظور جامعه دانایی محور خصوصیات جامعه ایرانی را بر پیش شرط‌های فضای کلان کشور به انضمام ویژگی‌های بومی محیط جغرافیایی ایران با توجه به اولویتها و خط مشی‌های ملی‌ ترسیم می‌کند۸ . در ابعاد و دیدگاه کلان به منظور توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات ایران اقدامات قابل توجه دولت مبتنی بر چگونگی هزینه اعتبارات در دستگاه‌های اجرایی است. بر این قرار دستور‌العمل نحوه اجراء برنامه مزبور در قانون بودجه سال ۱۳۸۲ کل کشور حاوی تبصره‌هایی است که پیش درآمد ابزار‌های نوین جامعه اطلاعاتی را به قرار ذیل مورد تفسیر قرار می‌دهد:
الف) ایجاد زیر ساختار‌های اختصاصی نظیر اجرای شبکه‌های WAN،LAN
ب) تأمین نرم‌افزار‌های عمومی مورد نیاز جهت خو‌د‌کار‌سازی فعالیت‌های اداری دستگاه، بانک اطلاعاتی و MIS دستگاه .
ج) تأمین نرم‌افزار‌های اختصاصی جهت خود‌کار سازی ارایه خدمات به مردم و راه‌اندازی و تجهیز پایگاههای اطلاع‌رسانی(Website) .
د) آموزش‌های مورد نیاز به کارکنان دستگاه در راستای ارایه خدمات با استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات۹.
تلاش سیاستگزاران ایرانی در جلب حمایت‌های توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات در سطح دولتی هر چند با استقبال قابل توجهی روبرو شده، لیکن به دلیل زیر ساخت‌های قابل تعمق در حوزه تجهیزات، نرم‌افزار، و تربیت نیروی انسانی جای دقت و کنکاش دارد. مثلاً گستردگی سرزمین، پراکندگی محیط جغرافیایی، جوانی جمعیت و سیر صعودی آن در سالهای آتی و بیسوادی پایه برای اقشار توده‌های مردم به ویژه در جنسیت زنان از اهم مشکلاتی است که روند توسعه پایدار جامعه اطلاعاتی را با دشواری مواجه می‌سازد.
از دیدگاه گستردگی سرزمین ایران، مساحت آن نزدیک به ۰۰۰/۶۴۸/۱ کیلومتر مربع و جمع کل مرزهای آن ۳۱/۸۱ کیلومتر است. جمعیت آن نزدیک به ۶۵ میلیون نفر با تراکم ۳۷ نفر در کیلومتر مربع است که در حقیقت یک تراکم ناخالص می‌باشد۱۰ . رشد جمعیتی آن در طی یک دوره ۴۰ ساله معادل ۲/۳ بوده که میزان رشد بسیار بالا و چشمگیری است و بیانگر مشکلات دولت در تأمین وسایل و ابزار‌های آموزشی و رفاهی است. این مراتب در کشور‌ ما با بیش از ۶۰ هزار روستا و بیش از ۶۰۰ شهر که اکثراً در فواصل دور از هم واقع شده سازماندهی آموزشی را با مشکلات نوینی مواجه می‌نماید۱۱ ‌. تمام این موارد با توجه به بیسوادی پایه و شاخص‌های موجود بیانگر تلاش سختی است که دولت باید در بنای جامعه اطلاعاتی عهده‌دار شود؛ چنانچه آمار‌های موجود بیسوادی در سال ۱۳۷۵ برای جنسیت مرد و زن معادل ۹۹۳/۱۸۲/۱۰ نفر و برای زنان معادل ۹۷۷/۳۳۲/۶ نفر بر شمرده شده است۱۲ . طبیعی است که میزان بیسوادی زنان در وجوه متعددی مانند تعلیم و تربیت کودکان و همکاری در پیشرفت تحصیلی آنان مؤثر می‌باشد.
سند دوم مبتنی بر نوعی از عملکرد برونی دولتمردان جمهوری اسلامی است که ناشی از مسافرت‌ هیأت‌ عالیرتبه ایران تحت نظر ریاست جمهور به منظور بررسی و تبادل نظر در زمینه پیشرفتهای عمیق فناوری ارتباطات و اطلاعات به هندوستان در زمستان ۱۳۸۱ است. در این مسافرت، طرفین با توجه به حضور مسئولین دولتی و بخش خصوصی سعی در گسترش روابط فناوری سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در جنبه‌های مدیریتی، پژوهشی و تحقیقاتی نمودند و با مبادله سه تفاهم‌نامه راههای توسعه ابتدایی را برای جامعه اطلاعاتی ایران فراهم آوردند. تأثیر پذیری از این سفر به جنبه تربیت و آموزش از راههای تکنولوژی و توسعه نظام نرم‌افزاری کشور هندوستان بر هیأت ایرانی مرتبط است، که طبیعتآً بر فرصتهای شغلی، حوزه استاندارد‌ها، اصلاح ساختار آموزشی، و اهمیت بر روند سرمایه‌ ارتباط دارد۱۳ .
آنچه از رهاورد این ارتباط برای جامعه ایرانی به منزله گامهای اولیه به سوی جامعه دانش محور پدید آمد، مبتنی بر دو جنبه بود: همکاری با طرف مقابل برای صدور خدمات فنی و مهندسی به کشور‌های منطقه، و کسب تجربه از آنها برای اجرای پروژه‌های ملی.
● فایده جامعه اطلاعاتی برای ایران
آنچه از فکر و اندیشه دگرگونی جامعه سنتی و صنعتی برای کشور‌های پیشرفته به سمت و سوی جامعه اطلاعاتی حاصل می‌شود تأثیری است که بر سود‌مندی و فایده جامعه اطلاعاتی در این نوع ممالک حاصل شده، مثلاً سازمان ملل متحد چارچوب این فایده را با توجه به عوامل و فرصتهای توسعه ممالک به قرار ذیل بر شمرده است: کاهش فقر، ارتقای سطح آموزش، بهبود استاندارد‌های بهداشت و سلامت، افزایش توانمندی و مشارکت شهروندان و جلوگیری از کاهش منابع طبیعی و محیطی۱۴. بر این قرار توسعه جامعه براساس محورهای اطلاعاتی، جریان سرمایه‌ و محصولات را به سوی همزیستی انسان و محیطی برخاسته با فناوری اطلاعاتی سوق خواهد داد. نکته‌ای که امروزه اندیشمندانی چند بر این عقیده‌اند که رابطه سرمایه‌ و مالکیت با اطلاعات قابلیت تفکیک ندارند، و در مقابل بسیاری از متفکرین بر این زمینه فکری تأکید دارند که جامعه اطلاعاتی محور ابزار‌های گزینش را با عدالت و مساوات بیشتری در اختیار انسان قرار خواهد داد. فایده جامعه اطلاعاتی، تأثیرات گسترده‌ای است که از فناوری در حیات انسانی ظاهر می‌شود، مثلاً کاربردهای چند منظوره از طیف فناوری در حوزه‌های دولتی و تجاری، ویژگی‌ مجازی اطلاعات و دسترسی به فعل اطلاعات در حیات انسانی، افزایش کارایی و کاهش هزینه‌ها در بازار، توسعه مواریث فرهنگی و زبان. بر این قرار، بدیهی است سوای هر گونه فکر اجتماعی، جامعه اطلاعاتی حاوی تبعات مثبت و منفی است و نیاز به تقویت کلی خواهد داشت.
دکتر محمد فتحیان از جنبه‌های کاربردی بر فایده و سودمندی جامعه اطلاعاتی تأکید دارد. وی «تشکیل جوامع نوین مبتنی بر فناوری اطلاعات » را در حوزه‌های عملی و نظری اجتماع مورد کنکاش قرار داده، تذکر می‌دهد که فناوری اطلاعات بر اقتصاد، آموزش، کار، فرهنگ، و خدمات اجتماعی به انضمام دفاع مؤثر خواهد بود. طبیعی است مقصود مؤلف از اجتناب به ورود در جامعه اطلاعاتی عصر نوین سلطه‌پذیری جوامع سنتی و صنعتی تلقی خواهد شد. مثلاً در حوزه کار بر این عقیده است که جامعه اطلاعاتی با دگرگونی در مشاغل سنتی و دوره‌های صنعتی مواجه است. بنابراین برخی از مشاغل نظیر کتابداری سنتی از بین رفته و برخی مانند آموزش پزشکی دچار دگرگونی خواهد شد. در حوزه دفاع و جنگ نیز ابزارهای نوینی مانند تأثیر مظاهر دانش بر ابزارهای نظامی و سیستم‌های امنیتی خلق خواهد شد که کاربرد فزاینده و بهتری نسبت به گذشته دارد۱۵ .
دکتر فرهنگ رجایی بر نکته باریکی در سودمندی وضعیت نوین جامعه اطلاعاتی تأکید دارد: چالش‌های نوبنیاد از نظر کنش‌گر و کنش‌پذیر بر حوزه‌های سیاست‌، اقتصاد، فرهنگ، و مذهب. این که روایت جدید جهانگستری در جامعه اطلاعاتی با آفرینش یک دهکده‌ جهانی یا شبکه جهانی از داده‌ها چه سرنوشت و پدیده‌ای را برای انسان به همراه دارد، پاسخی است که مؤلف را در طرح تجدد خواهی از جامعه اطلاعاتی به واکنش برانگیخته:
جهان گستری چیزی است بس فراتر از طرح؛ فرایندی است پیچیده که برای اندیشیدن واقدام کردن به راه تازه‌ای نیاز دارد. حتی اگر به صورت طرح هم آغاز شده باشد، یکسره دگرگون‌ شده است... دوران تازه‌ای است که ویژگی‌های اصلی آن هنوز در حال شکل گرفتن است۱۶ .
براین قرار انسان در منظر جامعه اطلاعاتی انسان نوینی است که فاید‌ه‌مندی آن با اندیشه جهانی برای هر ایرانی مصداق دارد، «انسان گلوبال» که در صفحات الکترونیکی آینده‌نگر تبیین هوشمند‌انه‌ای از اندیشمندی انسان ایرانی دارد، با فناوری ارتباطات و اطلاعات آمیزش یافته و پاسخ‌های خود را فراهم می‌آورد۱۷ .
● نگرش نوین به زیر ساخت‌های اطلاعاتی در ایران
تبیین پیش‌گیری در جامعه‌اطلاعاتی ایران به زیر ساخت‌های موجود در صنعت ارتباطات و مخابرات کشور مرتبط است. در بررسی از وضعیت موجود حیات مخابراتی کشور، برحسب پژوهش فرنود حسنی موسوم به «بررسی شاخص‌های توسعه ICT در ایران : ۲۰۰۳ـ۲۰۰۲ میلادی» آثار و نتایج شکننده‌ای را برای توسعه جامعه اطلاعاتی ایران به همراه دارد. پژوهشگر منظر ارتباطی جامعه ایران را در آغاز هزاره جدید بر حسب چهار محور ذیل مورد سنجش قرار داده است:
▪ قابلیت اتصال :‌ شامل زیر ساخت‌های فیزیکی فناوری اطلاعات و ارتباطات از قبیل پهنای باند اتصال به اینترنت، تعداد کمی رایانه‌های شخصی و ضریب نفوذ تلفن‌ ثابت و تلفن همراه
▪ دسترسی : شامل مشخصه‌های دسترسی نظیر تعداد کاربران اینترنت، متوسط دریافت، و هزینه‌ تماس
▪ کاربری: شامل محاسبه تبادل اطلاعات از طریق مخابرات و مراکز تبادل اطلاعات اینترنتی
▪ آزاد‌سازی: شامل انجام دگرگونی‌های ساختاری برای انطباق و جذب فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش مخابرات و ارتباطات کشور
براساس تحقیق مذکور میزان کمی تلفن ثابت در کشور تا پایان تیرماه ۱۳۸۲ حدود ۲۴۹۹۳۴/۱۳ شماره با ضریب نفوذ ۲/۱۴ بوده که به ازای هر خانوار ۸/۵۶ درصد صاحب تلفن ثابت بوده‌اند. تعداد تقریبی کاربران اینترنت درکشور تا زمان تحقیق ۸۰۰/۳۱۶ نفر بوده که درصد خانواده‌های متصل به اینترنت حدود۶/۲ درصد ارزیابی شده است. پهنای باند اینترنت وارده بین‌الملل ۵۵۰ مگابیت بر ثانیه و پهنای باند صادره بین‌الملل ۱۸۰ مگابیت بر ثانیه می‌باشد۱۸.
از داده‌های کمی موجود در پژوهش آشکار است فاصله امکانات سخت‌افزاری مناسب برای ساختارهای مخابراتی مطلوب درکشور و داد و ستد اطلاعاتی مناسب بین شهروندان بسیار چشمگیر است. این مشکل از حوزه شهرنشینی و میزان روستانشینی در کشور، میزان بیسوادی تا سواد اطلاعاتی، و تأثیر آن بر پایه‌های بهره‌وری از امکانات سخت‌افزاری در سطح میهن قابل ارزیابی است.
● استراتژی‌ دولت جمهوری اسلامی ایران در بنیاد جامعه اطلاعاتی
هر چند با توجه به تعریف، مقاصد، و مشکلات جامعه‌اطلاعاتی ایران متغیر‌های مختلفی از منابع متنوع مورد توجه قرار گرفت،‌لیکن باید تذکر داد که توجه به بنیاد‌های کلی به منظور حرکت به سوی جامعه اطلاعاتی از منظر اندیشمندان دولت حائز اهمیت است. سوای اظهارت و دیدگاههای مقامات دولتی، اسناد مکتوبی از سوی نهاد‌های رسمی دولت جمهوری اسلامی بازتاب یافته که رویه‌های عملی و کاربردی را برای دوستداران جامعه اطلاعاتی انعکاس می‌دهد. از جمله این موارد وظایف و چارچوب کارکرد شورای عالی اطلاع‌رسانی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است که در جلسات ۴۱۷و ۴۱۸ ماه‌های اردیبهشت و مرداد ۱۳۷۷به تصویب رسیده و بر این قرار وظایف مزبور تبیین شده است:
۱) سیاستگزاری، برنامه‌ریزی هدایت و حمایت در زمینه تولید،‌پالایش، مبادله اطلاعات و نظارت بر امر اطلاع‌رسانی سراسر کشور در چارچوب سیاستهای کلی نظام
۲) تدوین و تصویب اصول نظام جامع اطلاع‌رسانی کشور
۳) ایجاد شرایط لازم برای تسهیل و تسریع تولید، ذخیره‌سازی، سازماندهی، توزیع، گسترش، و به کارگیری اطلاعاتی در بخش‌های مختلف فرهنگی، علمی، اجتماعی، اقتصادی، فنی، آموزشی، و پژوهشی
۴) هماهنگ کردن فعالیت‌های بخش دولتی و غیر دولتی براساس نظام جامع اطلاع‌رسانی کشور
۵) تدوین و تصویب مفاهیم، تعاریف، مقررات، آیین‌نامه‌ها،‌ معیار‌های اطلاع‌رسانی مورد نیاز نظام جامع اطلاع‌رسانی کشور
براساس دگرگونی‌های ساختار‌ی در زیر‌بنای سخت‌افزار‌ی نیز تحولات قابل ملاحظه‌ای در ساختار اداری وزارت پست و تلگراف و تلفن در سال جاری به وقوع پیوسته است. بر این روند که ساختار ناظر بر آن وزارتخانه برای تجهیز ارتباطات کشور بهره‌مند از سه شرکت و زیر بخش گردید: شرکت ارتباطات زیر ساخت‌، شرکت ارتباطات داده‌ها، و شرکت ارتباطات سیار۱۹.
دو وجه یاد شده مبتنی بر سیاستگزاری در نظام اطلاع‌رسانی جامع کشور و دگرگونی در ساختار اجرایی وزارت پست و تلگراف و تلفن به منظور بهره‌مندی بهینه از زیر ساخت‌های سخت‌افزاری، علائق استراتژیک دولت جمهوری اسلامی ایران ، در بنیاد جامعه اطلاعاتی چنین آشکار می‌شود: برنامه استراتژیکی که مبتنی بر توسعه کاربری و فناوری اطلاعات و ارتباطات (تکفا) تلقی شده و با مباحثات متنوعی از سوی ناظران همراه بوده، یکی از اهم انتقادات بر چارچوب این برنامه نگرش به طرح تکفا می‌باشد که سعی دارد از طریق یک نهاد مجزا به دیگر نهادها و سازمانها تکنولوژی اطلاعات را تزریق نماید. یعنی در یک کلام «برای به کارگیری تکنولوژی اطلاعاتی، یک نهاد مجزا و جدید تشکیل نشده است»۲۰. در حالی که بدیهی است جوشش جوانه‌های دانش در جامعه ‌ایرانی با توجه به وضعیت موجود فناوری ارتباطات و اطلاعات آن نیاز به نیرو و حمایت‌های مستحکم دولت و طبیعتاً بخش خصوصی دارد.
● نتیجه‌گیری
بیل گیتز مدیر عامل شرکت مایکروسافت در کتاب خویش در آغاز هزاره نوین تحت عنوان
Business @the speed of thought یا تجارت @ سرعت تفکر۲۱ در مواجهه با بانکداران آلمانی پرسش‌هایی مطرح می‌کند که در چالش‌ با جامعه اطلاعاتی ایران به منزله کشوری در پی توسعه قابل بحث برای دولتمردان ایرانی است. وی در این شرایط نوین سؤال می‌کند: آیا بر این اعتقاد هستید که روزی سهم تجارت و بیشتر خانه‌ها با ارتباط بسیار سریعی در چارچوب وب قرار خواهد گرفت؟ آیا فکر می‌کنید بیشتر تجهیزات دیجیتالی به صورت همگانی خواهد شد؟ و در نهایت اینکه، فکر می‌کنید چه زمانی این روند صورت وقوع پیدا کند؟ همو پاسخ می‌دهد که باید برای دگرگونی آماده شویم. بدیهی است تغییر و دگرگونی‌ از جامعه‌‌ای نیمه صنعتی و صنعتی به جامعه‌اطلاعاتی الزامات و زیر ساخت‌هایی طلب می‌کند که مبتنی بر فرهنگ‌سازی و آموزش نوین در جامعه دانش محور است. آموزش در جامعه دانش محور مبتنی بر فناوری اطلاعاتی و ارتباطی است که سطوح متنوعی را در چارچوب توسعه،‌سازمانها و حمایت از زیر ساخت‌های فعالیت‌ الکترونیکی دارد. براین قرار تا چه سطح و روندی، دولت به منزله نهاد حاکمیت و توده‌های ایرانی در منظر کاربران پذیرای شرایط نوین بوده، مبتنی بر تغییراتی است که سطح سرمایه‌گذاری در سطح ملی و روح و فرهنگ ایرانی آن را در آینده پذیرا خواهد شد.

منابع
۱. مرتضی مطهری. جامعه و تاریخ : .تهران : صدرا،‌ ص ۱۱ـ۱۲.
۲.منصور وثوقی (و) علی اکبر نیک خلق. مبانی جامعه‌شناسی . تهران: خردمند، ۱۳۷۰ ص ۵.
۳. منوچهر محسنی. جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی . تهران : دیدار، ۱۳۸۰، ص ۱۸.
۴. ژان‌پی‌یر دوپویی. «اسطوره‌های جامعه اطلاعاتی » در جامعه انفورماتیک و سرمایه‌داری: واقعیت و اسطوره . گزینش و ویرایش خسرو پارسا. تهران: آگاه، ۱۳۷۹ . ص ۱۱.
۵. جامعه‌شناسی جامعه اطلاعاتی . ص ۲۲.
۶. همان، ص۲۱.
۷. شورای عالی اطلاع‌رسانی.«مروری بر رفتار توسعه نوین». تکفا . سال اول شماره ۲ و ۳ (اسفند ۱۳۸۱ـ فروردین ۱۳۸۲ ) ،ص ۱۵.
۸. علی‌اکبر گوی‌آبادی.« ایران مقتدر در قرن بیست و یکم : اقتصاد دانایی محور با فناوری ارتباطات و اطلاعات ». تکفا. سال اول شماره ۱(بهمن ۱۳۸۱)، ص ۵.
۹ـ عصر ارتباط. شماره ۱۵(۱۹خرداد ۱۳۸۲)،ص ۳.
۱۰. مهدی امانی . جمعیت‌شناسی عمومی ایران. تهران: سمت، ۱۳۸۰. ص ۱ـ۶
۱۱. هما، ص ۱۰۶.
۱۲. همان، ص ۱۱۴.
۱۳. «گزارش سفر هند ». تکفا. سال اول شماره ۲-۳ (اسفند ۱۳۸۱ ـ فروردین ۱۳۸۲ )، ص ۱۰۷ـ۱۱۵
۱۴. «مروری بر رفتار توسعه نوین» . ص۱۵.
۱۵. محمد فتحیان.« تشکیل جوامع نوین بر فناوری اطلاعاتی ». وب . شماره ۳۷ (تیر ۱۳۸۲)، ص ۷۸ـ۸۱.
۱۶. فرهنگ رجایی . پدیده جهانی شدن؛ وضعیت بشری و تمدن اطلاعاتی . ترجمه عبدالحسین آذرنگ. تهران: آگاه، ۱۳۷۹ . ص ۱۸۹
۱۷. احمد تقوایی .« انسان گلوبال، پارادیم قرن بیست و یکم ». سایت آینده‌نگر (تیر ۱۳۸۲). ( www.Ayandehnegar.com )
۱۸. فرنود حسنی. «بررسی شاخص‌های توسعه ICT در ایران ۲۰۰۳ـ ۲۰۰۲ ». سایت ای تی ایران (تیر ۱۳۸۲) . ‌( www.ITIran.com )
۱۹. «ساختار اداری وزارت پست و تلگراف و تلفن متحول شد». عصر ارتباط. سال اول. شماره ۲۰ (۲۳تیر۱۳۸۲)، ص ۱.
۲۰. «گزارش از آخرین نشست‌ علمی فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش ». وب. شماره ۳۸ (مرداد ۱۳۸۲ )، ص ۴۳.
۲۱. Bill Gates Business @ Speed of thought. Tehran: Ghalamestan Honar،۱۹۹۹. PP ۲۲-۲۳

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی