راه حل پرو نده ایران شورای امنیت نیست

تا ماه مارس و تشکیل جلسه شورای امنیت اقدامی در این مورد صورت نمی گیرد. از یک سو این اقدام موفقیتی است برای آمریکا که توانسته شرایط را تغییر بدهد و دستور کار را عوض کند. در سپتامبر ۲۰۰۵ آژانس بین المللی انرژی هسته ای در قطعنامه ای تأکید کرد که این موضوع در حوزه اختیارات شورای امنیت است اما مشخص نکرد که چه وقت این پرونده به نیویورک و دفتر شورای امنیت می رود. اکنون این پرونده به شورا رفته و یک ماه تا برگزاری نشست فرصت وجود دارد. در این مدت تلاش های دیپلماتیک ادامه می یابد تا همه طرف ها از این مسیر بازگردند.
در پی این تصمیم ایران اعلام کرد که اگر پرونده به شورای امنیت برود دیگر دلیلی برای همکاری داوطلبانه در چارچوب پروتکل الحاقی نمی بیند. این واکنشی است که انتظار آن از ایران می رفت. اما باید دید رفتار این کشور در روزهای آینده چگونه خواهد بود. شاید مذاکرات از سر گرفته شود، اما این لزوماً به این معنی نیست که این مذاکرات به پایان فعالیت هسته ای ایران منجر می شود. ایرانی ها همواره برای مذاکره آماده بوده اند. مذاکرات میان ایران و روسیه هم جریان دارد. موضوع این مذاکرات پیشنهاد روسیه است که همه طرف ها به غیر از ایران موافقت خود را با آن اعلام کرده اند. موضوع این پیشنهاد انجام کار فرآوری اورانیوم در روسیه و شاید کشورهای دیگر است. بر اساس این پیشنهاد اورانیوم فرآوری شده به ایران فرستاده می شود تا به عنوان سوخت مورد استفاده قرار گیرد.
واکنش ایران به این پیشنهاد متفاوت بوده است. در ابتدا وقتی روس ها پیشنهادشان را مطرح کردند، ایران آن را رد کرد. اما بعد مذاکراتی درباره آن صورت گرفت بعد از مذاکرات ایران اعلام کرد که این پیشنهاد کافی نیست و باید کنار گذاشته شود. اما اکنون این پیشنهاد به طور جدی در حال بررسی است. موضع ایران همواره این بوده که همه فعالیت های فرآوری و تحقیقات هسته ای باید در خاک این کشور صورت گیرد. نمی دانم پیشنهاد روسیه چقدر می تواند برای ایران قابل قبول باشد.
ایران به دنبال دستیابی به زیرساخت های بسیار حرفه ای و پیشرفتهٔ هسته ای است. حدس و گمان ها و تحلیل های بسیاری وجود دارد که مبنای اکثر آن ها اطلاعات نه چندان دقیق و بیشتر فرضیه های شخصی است. اما آنچه مسلم است اینکه ایران به دنبال زیرساخت های هسته ای است تا بعد از آن تصمیم بگیرد که سلاح هسته ای می خواهد یا نه. دیپلماسی ایران همواره از نظر تاکتیک خوب بوده اما از نظر استراتژیک چندان خوب نبوده است.
آنچه اکنون وجود دارد بیشتر به یک صحنه تیاتر شبیه است. همه طرف ها از آمریکا و روسیه تا انگلیس و ایران نقشی مقابل نقش دیگر طرف ها ایفا می کنند. ایرانی ها مصمم به دستیابی و حفظ توان داخلی غنی سازی هستند و جامعه جهانی به ویژه آمریکا و اروپایی ها هم مصمم هستند که این توانایی را از ایران سلب کنند. در نتیجه همه فعالیت های دیپلماتیک و مذاکرات سه کشور اروپایی و همه تهدیدها به ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و تهدید به تحریم و حتی پیشنهادات روسیه، این دو موضع گیری هیچ تغییری نکرده و به هم نزدیک نشده اند.
آمریکا در ماه های اخیر در رویکرد دیپلماسی و مذاکره با ایران به اروپا پیوست. دو سال و نیم پیش وقتی ایران مذاکرات با اروپا را شروع کرد بسیاری، هم در ایران و هم در غرب این کار را اشتباه می دانستند. این مذاکرات در واقع در میان گذاشتن اعتبار اروپا بود. اکنون که این مذاکرات نتیجه ای نداده، اروپا اعتبار خود را در خطر می بیند. در اکتبر ۲۰۰۳ اروپایی ها به آمریکایی ها گفتند، بگذارید این موضوع را ما حل کنیم. آمریکایی ها هم گفتند: خوب است. همین کار را بکنید، از نظر ما دیپلماسی بی نتیجه و اشتباه است اما شما آن را امتحان کنید . اکنون که این اعتبار مخدوش شده اروپایی ها رفتاری تندتر از آنچه پیش بینی می شد در پیش گرفته اند. اما ایران اصرار دارد این توانایی هسته ای را حفظ کند تا از طریق آن استقلال خود را حفظ کرده باشد. در این میان گذشته از کارهایی که تا به حال صورت گرفته راه دیگری هم وجود دارد. ایران به عنوان چهارمین صادرکننده بزرگ نفت دنیا بر بازارهای نفت کنترل قابل توجهی دارد. نفوذ ایران در عراق را هم نمی توان نادیده گرفت. دو کشور مرز طولانی و حساسی دارند. بسیاری از با نفوذترین روحانیون عراقی در ایران زندگی و تحصیل کرده اند و همین روحانیون اکنون حرف اول را در عرصه سیاست مذهب عراق می زنند. نفوذ ایران در عراق می تواند راه حلی بالقوه برای بحران هسته ای کنونی پیش آمده میان غرب و ایران در خود داشته باشد. تلاش ایران برای دستیابی به توانایی هسته ای علاوه بر حفظ استقلال، انگیزه های دیگری هم دارد که قدرت گرفتن در منطقه و افزایش توان بازدارندگی از جمله آن ها است.
در عراق، منافع ایران و آمریکا با یکدیگر تلاقی دارد و دو کشور می توانند در این زمینه با همکاری با یکدیگر هم ثبات منطقه را حفظ کنند و هم منافع خود را پیش ببرند. بهبود روابط آمریکا و ایران در نتیجه این تعامل و همچنین امنیت منطقی می توان بحران هسته ای را فرو نشاند و دورنمای یک عراق باثبات را هم پیش رو قرار دهد. اکنون پایگاه های نظامی آمریکا با همه توان تسلیحاتی آن در کنار مرزهای ایران مستقر است. با توجه به این ناامنی ها به نظر نمی رسد که ایران به این راحتی قدرت و تأسیسات هسته ای اش را کنار بگذارد و از آن چشم پوشی کند، حتی اگر تهدیدهای اقتصادی و نظامی پیش رویش بسیار شدید باشد. این تهدیدها حتی می تواند نتیجه عکس هم داشته باشد.
عراق عرصه بسیار مساعدی است برای نزدیک کردن ایران و آمریکا به عادی سازی روابط. تهران هم مانند واشنگتن علاقه مند به جلوگیری از بروز یک جنگ داخلی در عراق است و می خواهد که این کشور به صورت واحد و بدون تجزیه باقی بماند. نخبگان ایرانی از یک عراق دمکراتیک حمایت می کنند و کاملاً می دانند که پیش بینی ساز و کاری توافقی برای تقسیم قدرت میان شیعیان، سنی ها و کردها برای بقای عراق بسیار حیاتی است. واشنگتن و تهران باید روی منافع مشترک خود در عراق سرمایه گذاری کنند و درباره موضوعات مهم به توافق برسند. ایران می تواند به تلاش های آمریکا در بازسازی اقتصادی عراق از طریق روابطش با جامعه بازرگانان عراقی کمک کند. در زمینه ثبات سیاسی هم اگرچه آمریکا اکنون در جایگاه خوبی در عراق به سر می برد اما قدرت نرم ایران می تواند بسیار کارساز باشد. روحانیون، سیاستمداران و بازرگانان ایرانی نفوذ زیادی در نخبگان بغداد و همچنین رهبران محلی آن دارند.
این مناقشه هسته ای به خودی خود قابل حل نیست. این موضوع باید در چارچوبی گسترده تر و در قالب روابط ایران و آمریکا مورد بحث قرار گیرد. وقتی دو کشور درباره موضوعی مثل آینده عراق طرف مذاکره و همکاری هم قرار گیرند نگرانی امنیتی ایران هم کمتر می شود. حرف روشن من به غرب این است که نمی توانید موضوع هسته ای را بدون بحث درباره مجموعه ای گسترده تر از نگرانی ها و ملاحظات امنیتی ایران و مشکلات موجود در روابط ایران و آمریکا حل کنید. دولت ایران در اقدامی هوشمندانه افکار عمومی این کشور را در دفاع از برنامه هسته ای بسیج کرده است. دولت ایران دو حرف دارد و بر آن تأکید می کند؛ اول اینکه آمریکا با فن آوری هسته ای و زیرساخت های هسته ای ایران مخالف نیست بلکه با رژیم حاکم در ایران مخالف است. همه این حرف هایی هم که درباره تسلیحات هسته ای گفته می شود فقط بهانه ای است برای اعمال فشار به تهران. استدلال آن ها این است که اگر آمریکا نگران گسترش فن آوری هسته ای است چرا درباره پاکستان، هند و کشورهای دیگر کاری نمی کندی پس دولت بوش نگران تکثیر فن آوری هسته ای نیست، بلکه نگران ماهیت دولت و حکومت ایران است. نکته دومی که دولت ایران بر آن تأکید می کند این است که هیچ مقدار امتیاز و سازشی از سوی ایران، آمریکا را راضی نمی کند. احمدی نژاد رییس جمهور ایران بارها این جمله را گفته است که اگر ما برنامه هسته ای مان را کنار بگذاریم آن ها به دنبال موضوعات دیگر مثل حقوق بشر خواهند آمد. بنابراین از نظر ایران، درخواست های آمریکا پایانی ندارد. ایرانی ها درخواست های کنونی اروپا و آمریکا را با قانون کاپیتولاسیون مقایسه می کنند. اکنون که پرونده ایران به شورای امنیت گزارش شده است، همه در انتظار فرا رسیدن ماه مارس هستند. آنچه برای من مسلّم و روشن است اینکه فرآیندی که آمریکا در پیش گرفته و طی آن پرونده ایران را در شورای امنیت و آژانس بین المللی انرژی هسته ای پیگیری می کند، نتیجه قابل توجهی در بر نخواهد داشت. به این ترتیب آمریکا دو انتخاب پیش رو دارد، یا با این واقعیت کنار بیاید و یا برای مقابله با آن کاری کند.
●اشاره
ری تکی کارشناس مطالعات خاورمیانه و به ویژه حوزه ایران در شورای روابط خارجی آمریکاست. او در جریان مذاکرات ایران و اروپا، این گفت وگوها را برای دستیابی به توافق دربارهٔ برنامه هسته ای ایران بی نتیجه می دانست. اکنون هم که شورای حکام آژانس بین المللی انرژی هسته ای پرونده ایران را به شورای امنیت فرستاده است، او می گوید بعید است که شورای امنیت سازمان ملل بتواند کاری کند که تهران برنامه هسته ای اش را متوقف کند. او می گوید، راهی که آمریکا در پیش گرفته است فشار چندانی به ایران برای تغییر تصمیمش وارد نمی کند. تکی پیش بینی می کند که علی رغم تند شدن فضای کنونی، مذاکرات بار دیگر از سر گرفته شود. مقاله او را به نقل از شورای روابط خارجی آمریکا می خوانید.
ترجمه: اردلان متین

منبع : روزنامه همشهری