آغاجاری در انتظار تزریق گاز

امروزه بحث برداشت مجدد از مخازن نفتی به عنوان یكی از مباحث مهم و استراتژیك در میان كشورهای بهره‌مند از این منبع خدادادی مطرح است. افزایش نیاز و مصرف سوخت از یك‌سو و نقش تعیین كننده‌ نفت در استحكام موقعیت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای كشورها از سوی دیگر، دسترسی و بهره‌برداری بهینه از این ماده‌ معدنی را از اهمیت ویژه‌ای برخوردار كرده است. به همین دلیل موضوع برداشت ثانویه و ثالثیه از مخازن نفتی به عنوان یك روش علمی و فنی نقش موثری در رسیدن به این هدف ایفا می‌كند كه البته در صورت نبود برنامه و استراتژی خاص و بلندمدت، زیان‌های جبران‌ناپذیری نیز به همراه دارد. در كشور ما اكثر مخازن نفتی در نیمه‌ دوم عمرشان قرار دارند كه البته اثبات شده حتی در این نوع مخازن این قابلیت وجود دارد كه ضریب برداشت نفت بیش از ۷۰ درصد افزایش یابد. بر اساس آمارهای به دست آمده، ضریب بازیافت نفت در مخازن ایران ظرف چند سال گذشته و با انجام پروژه‌های ازدیاد برداشت به طور متوسط از ۱۸ به ۲۱ درصد رسیده است كه نشان می‌دهد در صورت تداوم و انجام فعالیت‌های گسترده، امكان ازدیاد برداشت از مخازن نفتی كشور وجود دارد. توضیح این نكته ضروری است كه به جز مخازن شناخته شده، پتانسیل ناشناخته‌ هیدروكربوری در حوزه‌ زاگرس نیز وجود دارد كه متاسفانه تاكنون در مورد آن فعالیت جدی و مثمرثمری انجام نشده است، در حالی كه استفاده از این پتانسیل‌های هیدروكربوری می‌تواند نقش غیر قابل انكاری در برداشت نفت از مخازن داشته باشد. نباید فراموش كرد كه مهم‌ترین ابزار برای دستیابی به تولید بیشتر، تربیت نیروی انسانی متخصص است. در حال حاضر تعداد متخصصان مخازن نفتی در كشور بسیار اندك است و باید به سرعت در این زمینه نسبت به تربیت نیروی انسانی در دانشگاه‌های برتر دنیا اقدام كرد و همچنین با توسعه‌ پژوهشكده‌های مخازن نفت و گاز، روش‌های IOR یا روش‌های ازدیاد برداشت بهبود یافته را در مخازن نفتی كشور به كار گرفت. در این رابطه باید در بخش حفاری خیلی سریع روش‌های نوین حفاری مانند افقی، جانبی و UBD را جایگزین كرد تا ضمن كاهش هزینه‌ها و كوتاه كردن زمان حفاری، بهره‌برداری از چاه‌ها نیز افزایش یابد. در بخش ژئوفیزیك هم باید در آینده به طور قطع به صورت چهار بعدی روی مخازن مطالعات كلیدی انجام شود تا پروژه‌های ازدیاد برداشت از طریق تزریق آب یا گاز به صورت دقیق و با مطالعه انجام شود كه متاسفانه تاكنون در این زمینه در كشور ما اقدامی انجام نشده است. البته ناگفته نماند كه در كشور ما نیز برای ازدیاد برداشت و یا برداشت مجدد از مخازن جهت تولید نفت طرح‌های وسیعی در دست مطالعه، بررسی و اجرا است كه از جمله‌ آنها می‌توان به طرح‌های ایستگاه تزریق گاز پارسی، تزریق گاز امتزاجی رامشیر، جمع‌آوری و تزریق گاز كوپال و جمع‌آوری و تزریق گاز به میدان آغاجاری اشاره كرد كه در مورد این میدان در روزهای اخیر حرف و حدیث‌های فراوانی مطرح بود، ولی چگونگی انجام این كار به منظور بهره‌برداری بهینه از مخازن از اهمیت خاصی برخوردار است. شركت ملی نفت ایران پیش‌تر اعلام كرده بود كه با اجرای طرحی قصد دارد میزان تزریق گاز را در میادین نفتی افزایش دهد و به همین منظور، بزرگ‌ترین طرح تزریق گاز دنیا را در میدان نفتی آغاجاری با هدف تزریق روزانه دو میلیارد فوت مكعب گاز در آستانه‌ بهره‌برداری دارد كه بر اساس این طرح در بیست سال آینده ۲۵ تریلیون فوت مكعب گاز از میدان مشترك ایران و قطر (پارس جنوبی) برداشت، منتقل و پس از تزریق در میدان نفتی آغاجاری ذخیره خواهد شد.میدان آغاجاری در ۹۰ كیلومتری جنوب شرقی اهواز در منطقه‌ امیدیه واقع است.)به هرحال، برنامه تزریق گاز به میدان عظیم آغاجاری با ۳۰ سال تعلل، سرانجام دی ماه ۱۳۸۰ آغاز شد. نفت اولیه میدان حدود ۲۸ میلیارد بشكه بود كه بر اساس آخرین آمار در چهار سال گذشته حدود ۸ میلیارد و ۸۰۰ میلیون بشكه نفت از ۱۰ میلیارد و ۲۰۰ میلیون بشكه‌ای قابل برداشت میدان استخراج شده و قرار است با برنامه تزریق روزانه دو میلیارد فوت مكعب(۵۰ میلیون مترمكعب) گاز، تولید روزانه این میدان ۱۰۰ هزار بشكه در روز افزایش یابد.در حال حاضر، ظرفیت تولید نفت‌خام این میدان به دلیل افت فشار مخزن به ۲۰۰ هزار بشكه در روز كاهش یافته كه با انجام عملیات تزریق گاز به این میدان - كه در نوع خود بزرگترین عملیات تزریق گاز به یك میدان نفتی در دنیا محسوب می‌شود - حدود یك میلیارد و ۴۰۰ میلیون بشكه نفت‌خام اضافی در ۲۵ سال استحصال خواهد شد و تولید روزانه آن به ۳۰۰ هزار بشكه خواهد رسید. دو هفته پیش، مدیر طرح تزریق گاز به میدان نفتی آغاجاری از تاخیر دو ساله در بهره‌برداری از این طرح به دلیل آماده نشدن پالایشگاه شیرین‌سازی گاز ترش فازهای ۶، ۷ و ۸ خبر داد و گفت: این تاخیر در تزریق گاز به میدان نفتی آغاجاری مساوی با از دست رفتن ۱۰۰ هزار بشكه نفت‌خام كه با تزریق گاز قابل استحصال خواهد بود طبق برآوردها برداشت اضافی از میدان آغاجاری در حال حاضر یك میلیارد و ۵۰۰ میلیون بشكه است كه با این تاخیر دو ساله، این حجم به مراتب كمتر خواهد بود. مهندس یوسف داودی تاكید كرده بود كه اگر ظرف چند سال گذشته حدود چهار میلیارد بشكه ظرفیت برداشت اضافی از این میدان وجود داشت، امروز برای برداشت یك میلیارد و ۵۰۰ میلیون بشكه نفت اضافی ناشی از تزریق پیش‌بینی شده است و هیچ تضمینی وجود ندارد كه تا دو سال آینده این ظرفیت به كمتر از یك میلیارد بشكه نیز نرسد. وی افزوده بود: ‌ارزیابی‌ها از ذخیره مخزن آغاجاری حدود ۲۸ میلیارد بشكه نفت را نشان می‌دهد كه تاكنون حدود ۸ میلیارد و ۵۰۰ میلیون بشكه آن برداشت شده و باقیمانده آن در مخزن به صورت نفت درجا باقی مانده است. با انجام پروژه تزریق حدود یك میلیارد و ۵۰۰ میلیون بشكه نفت اضافی تولید می‌شود و در صورت تاخیر، این مقدار كاهش خواهد یافت.مدیر طرح تزریق گاز به میدان نفتی آغاجاری، شیرین‌ كردن گاز انتقالی از میدان پارس‌جنوبی برای تزریق به میدان نفتی آغاجاری از سوی كارفرمای فازهای ۶، ۷ و ۸ آن هم در پایان كار این فازها و پایان عملیات اجرایی تزریق به میدان آغاجاری را باعث تاخیر بی‌دلیل در اجرای برنامه خوانده و گفته بود: سه بخش عملیات در فازهای ۶، ۷ و ۸ انتقال گاز از عسلویه به آغاجاری از طریق خط لوله ۵۶ اینچی به طول ۵۱۲ كیلومتر و همچنین ایستگاه تقویت فشار و حفر ۲۳ حلقه چاه با بیش از ۸۰ درصد پیشرفت در حال انجام است كه تا پایان شهریور امسال كلیه عملیات آن پایان می‌یابد، اما طرح تزریق برای مدت دو سال باید در انتظار تامین گاز شیرین باقی بماند. در همین ارتباط، قائم مقام شركت مهندسی و توسعه نفت به عنوان كارفرمای تزریق گاز به آغاجاری در واكنش به صحبت‌های داوودی اظهار داشت: برنامه تزریق به میدان نفتی آغاجاری كوچكترین تغییری نخواهد كرد و هر زمان خط لوله آماده و گاز انتقالی وارد آن شود، پروژه طرح تزریق در میدان آغاجاری نیز آماده است. مهندس علی‌اكبر وحیدی آل‌آقا، زمان تعهد شده برای تحویل این پروژه در شركت متن را اواخر سال ۸۳ اعلام كرد و گفت: اثرات گاز ترش بر خط لوله ۵۱۲ كیلومتری و ۵۶ اینچی برای انتقال گاز به میدان آغاجاری موضوع تازه‌ای نیست، زیرا سابقه انتقال گاز ترش از طریق خط لوله‌ای با این طول در ایران وجود داشته است؛ هرچند این خط لوله جزو خطوط طولانی انتقال گاز ترش محسوب می‌شود.سخنان آل آقا، ذهنیت جدیدی مبنی بر دوگانگی زمان بهره‌برداری از این طرح را ایجاد می‌كند، زیرا در خوش‌بینانه‌ترین حالت، گاز ترش فازهای ۶، ۷ و ۸ پارس جنوبی در اردیبهشت سال ۸۵ آماده تزریق به میدان آغاجاری می‌شود و این یعنی اینكه بین تعهد شركت‌های متن و نفت و گاز پارس دست كم ۱۵ ماه اختلاف وجود دارد. و اما سخنان مدیرعامل شركت نفت‌و گاز پارس به عنوان كارفرمای پروژه توسعه فازهای ۶، ۷ و ۸ پارس جنوبی و همچنین احداث پالایشگاه شیرین‌سازی گاز در این زمینه حاوی نكات جالب‌تری است. مهندس اكبر تركان، ضمن رد مسأله تصریح می‌كند: فازهای ۶، ۷ و ۸ طبق برنامه، گاز ترش را برای تزریق به میدان نفتی آغاجاری تحویل می‌دهند و زمانی كه پالایشگاه شیرین‌سازی آماده شود، گاز شیرین جایگزین گاز ترش خواهد شد. وی با بیان اینكه نگرانی از بابت تاخیر در تزریق گاز به میدان آغاجاری بی‌مورد است، چرا كه فازهای ۶، ۷ و ۸ طبق برنامه، سال آینده آماده و كار تزریق گاز ترش به این میدان را آغاز خواهند كرد، می‌افزاید: پیش‌بینی شده كه گاز مورد نیاز برای تزریق به میدان آغاجاری در ۲۰ روز اوج مصرف در فصل زمستان از این میدان دریافت و به شبكه گاز سراسری منتقل شود و با كم شدن مصرف، دوباره برای تزریق بازگشت داده شود. تركان افزود: یكی از دلایل اصلی شیرین كردن گاز فازهای ۶، ۷ و ۸ پارس جنوبی، نیاز شبكه سراسری در زمستان‌ها بود، چرا كه سال گذشته اوج مصرف گاز به ۴۵۰ میلیون مترمكعب در روز نیز رسیده بود. این در حالی است كه داودی پیش از این، از تزریق آزمایشی گاز در میدان آغاجاری با دستور وزیر نفت خبرداده و اظهار كرده بود: تابستان امسال و از طریق گاز مخزن آغار و دالان و یا بیدبلند خوزستان در حد ۶۵۰ تا ۷۰۰ میلیون فوت‌مكعب در روز، گاز را برای تزریق آزمایشی تامین می‌كنیم و به تست و راه‌اندازی سیستم‌های نصب شده می‌پردازیم تا انتقال گاز به آغاجاری به اتمام برسد.در عین حال محمدرضا مقدم، مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شركت ملی نفت با اشاره به كاستی‌های موجود در هماهنگی و همزمانی این پروژه در بهره‌برداری از فازهای ۶، ۷ و ۸ و پروژه تزریق گاز به میدان نفتی آغاجاری، تصریح می‌كند كه طبق برنامه، تا آماده شدن این فازها و تا آماده شدن خط لوله ۵۶ اینچی منتهی به این میدان، تزریق آزمایشی با گازهای منطقه آغاجاری انجام خواهد شد و پس از دو سال نیز گاز شیرین پالایشگاه فازهای ۶، ۷ و ۸ به این میدان تزریق می‌شود. وی به سرمایه‌گذاری حدود هفت میلیارد دلاری این پروژه اشاره كرد و گفت: بحث تزریق گاز به میدان آغاجاری از ۳۰ سال پیش مطرح شده و حدود ۹ میلیارد از ۱۰ میلیارد ظرفیت متعارف آن برداشت شده است كه با تزریق گاز بین ۲ تا ۳ میلیارد بشكه به ذخایر آن اضافه خواهد شد.میدان نفتی آغاجاری در دهه ۵۰ شمسی روزانه یك‌ میلیون و ۱۵۰ هزار بشكه نفت تولید می‌كرد كه در سه دهه گذشته به دلیل افت فشار مخزن، میزان تولید نفت از این میدان تا ۲۰۰ هزار بشكه در روز كاهش یافته است. برخی كارشناسان مخازن نفتی عقیده دارند در طرحی كه سال‌های گذشته برای تزریق گاز در چند میدان نفتی مطالعه شده بود، تزریق گاز به میدان نفتی آغاجاری بدلیل ویژگی‌های خاص مخزن و گستردگی حجم طاقدیس و نیاز به تزریق حجم بسیار بالای گاز در آن، در اولویت آخر تزریق گاز قرار داشته كه در سال ۱۳۸۰ بدون توجه به نتایج این مطالعه، بزرگ‌ترین طرح تزریق گاز دنیا در این میدان تعریف و اجرا شده است. حال باید دید كه در سایر طرح‌های تزریق گاز به میادین نفتی كه به عقیده مسئولان وزارت نفت دولت آقای خاتمی باید روزانه حداكثر ۳۵۰ میلیون مترمكعب باشد، بر اساس كدام مطالعات و در كدام مخازن و طبق چه نتایجی برنامه‌ریزی شده است و از سوی دیگر منتقدان سیاست‌های بیژن نامدار زنگنه كه عقیده دارند باید روزانه ۵۶۰ میلیون مترمكعب گاز در میادین نفتی كشور تزریق كرد، بر چه پایه و اساسی و بر اساس كدام مطالعات فنی و اقتصادی و استراتژیك و در چه مخازنی این ادعا را مطرح می‌كنند. این‌ها همه در حالی اذهان جامعه را به خود معطوف می‌كند كه تعداد مهندسان زبده مخازن نفت و گاز در كشور به تعداد انگشتان یك دست هم نیست و به قول وزیر نفت دولت خاتمی، در حالی كه بیش از ۴۰ مخزن بزرگ نفت و گاز در كشور وجود دارد، حتی یك نفر متخصص مخزن در كشور وجود ندارد كه به بررسی مخازن بزرگ نفت‌وگاز و ویژگی‌های هر یك از آنها پرداخته باشد. به هر حال با توجه به این كه مشخص شده تزریق گاز و افزایش فشار مخزن باعث افزایش ۴ تا ۶ درصدی ضریب برداشت می‌شود، به نظر می‌رسد پروژه‌های تزریق گاز در میدان‌های نفتی با هدف افزایش تولید نفت باید به صورت جامع و با سرعت بیشتری پیگیری شود. امری كه چنانچه مطابق نتایج مطالعات نمونه محقق شود، با توجه به ذخیره نفت خام درجای كشور كه به میزان ۵۰۰ میلیارد بشكه است، اگر بتوانیم پنج درصد به ضریب برداشت از ذخایر نفتی كشور اضافه كنیم، حدود ۲۵ میلیارد بشكه به ذخایر نفت قابل استحصال كشور اضافه می‌شود كه با احتساب قیمت ۵۰ دلاری در هر بشكه می‌توانیم مجموعا در سال‌های آینده یك هزار و ۲۵۰ میلیارد دلار به ثروت قابل استحصال كشور بیفزاییم.
مژگان میرزایی

منبع : مجله گسترش صنعت