چرخش از مصلحت به عزت در دیپلماسی ایران

در این دوران سیاستگزاران و راهبران دیپلماسی كشور، همواره از حكمت، مصلحت و عزت به عنوان سه ركن در سیاست خارجی ایران یاد می كردند و به دیپلمات های كشورمان به عنوان مجریان و سربازان خط مقدم جبهه دیپلماسی ضرورت رعایت توامان این سه ركن را خاطر نشان می ساختند. با این حال شواهد كاملاً قانع كننده ای وجود دارد كه نشان می دهد تصمیم سازان ارشد كشور رعایت مصلحت را بر دو ركن دیگر، به ویژه در سیاست خارجی ترجیح می دادند. ازجمله این شواهد قانع كننده، برقراری رابطه حسنه با فرانسه است. در حالی كه در دوران جنگ فرانسه ازجمله تامین كنندگان اصلی سلاح و اعتبار مالی برای بغداد بود و در طول جنگ تحمیلی فرانسه علاوه بر تحویل جنگنده های پیشرفته سوپراتاندارد و میراژ به ارتش بعث از ناوشكن ژرژ كلمانسو در خلیج فارس علیه ایران بهره برده بود، اما با خاتمه جنگ روابط میان تهران- پاریس اندك اندك گرم شد تا جایی كه میتران شخصاً دستور آزادی انیس نقاش و خاتمه پرونده نخستین ترور بختیار را صادر كرد. در حقیقت الیزه بدون توجه به اعتراض های رهبران گروهك نفاق و هواداران ایشان در پارلمان فرانسه، مواضع تهران در مورد نقش نداشتن در ترور ناموفق بختیار را پذیرفت و تنها متهم این پرونده را تبرئه كرد. در مورد آلمان هم به رغم آنكه بن مهم ترین همكار عراق در ساخت سلاح های شیمیایی بود و پرونده های متعددی بر روی میزهای تهران و بن علیه یكدیگر مفتوح شده بود اما تهران ترجیح داد كه سیاست گرم شدن روابط با بن را دنبال كند. بدین ترتیب آلمان غربی سابق به یكی از بهترین شركای اقتصادی ایران تبدیل شد چنانكه هر سال غرفه آلمان غربی در نمایشگاه بین المللی بازرگانی- صنعتی تهران از نظر وسعت و حجم شركت های غرفه، در رده نخست قرار گرفت. در این میان مسافرت های دیتریش گنشر وزیر خارجه وقت آلمان غربی پیشین روابط تهران- بن را به طور كلی متحول ساخت و بدین ترتیب سطح روابط به طور كلی ارتقا یافت. این مصلحت گرایی البته در دوران زمام داری سید محمد خاتمی بیشتر مورد توجه قرار گرفت. چه خاتمی در نخستین مصاحبه با یك رسانه خارجی به كلیه اروپائیان و حتی ساكنان ایالات متحده- كه از اصلی ترین دشمنان ایران محسوب می شد- لبخند زد و به تجلیل از بنیانگذاران ایالات متحده پرداخت. اظهارات سید محمد خاتمی در سازمان ملل متحد را كه با وضع نظریه گفت وگوی تمدن ها همراه بود می توان سرآغاز و فصل نوینی در مصلحت گرایی دیپلماسی ایران دانست كه طی آن رابطه تهران با پایتخت های مهم جهان بهبود یافت و برای اولین بار در بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ریاست جمهوری اسلامی ایران از سوی رهبران كشورهای قدرتمند اتحادیه اروپا، مورد استقبال قرار گرفت. به موازات این گرمی روابط ایران با اروپا، روابط میان تهران و عربستان نیز گرم تر شد و تداوم روند مصلحت گرایی در روابط میان تهران و اعراب دنبال شد. رگه هایی از همین مصلحت گرایی در مواجهه با مهمترین و پیچیده ترین پرونده سیاست خارجی ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی _ پرونده هسته ای _ به چشم می خورد، در حالی كه براساس مفاد NPT داشتن چرخه سوخت و غنی سازی هسته ای برای مصارف غیرنظامی، حق مسلم همه اعضای این پیمان است و تمامی فعالیت های ایران نیز در همین چارچوب اعلام می شود، مقامات دولت سیدمحمد خاتمی و همكاران حسن روحانی ترجیح دادند به طور داوطلبانه و موقت از استفاده از این حق ایران چشم بپوشند تا كلیه فعالیت های هسته ای كشور را از خطر برهانند. دیپلمات های كشورمان در این دوران به طور كاملاً حرفه ای و از طریق مذاكرات نفس گیر توانستند در سال ۱۳۸۲ پرونده ایران را از مسیر ارجاع به شورای امنیت سازمان ملل متحد خارج كنند و به حق ایران در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای، رسمیتی اجرایی بخشند. اعطای امتیازهای مصلحتی مانند برخی مفادی كه در بیانیه پاریس مورد تاكید قرار گرفته افزون بر این باعث شد تا اتحادیه اروپا از مواضع ایالات متحده فاصله بگیرد و نه تنها كشورهای ارشد اروپایی مذاكره كننده با تهران كه آژانس بین المللی انرژی هسته ای و حتی تا حدودی ایالات متحده نیز در جهت منافع كشورمان گام برداشتند. اما وفادار ماندن به این مصلحت گرایی برای تصمیم سازان دیپلماسی كشور چندان ساده نبود، چرا كه بسیاری از چهره های عمدتاً محافظه كار، مصلحت گرایان را به ترسو بودن و وازدگی در برابر قدرت های ارشد متهم و آنها را به خاطر اتخاذ تصمیم های غیرانقلابی سرزنش می كردند. اینچنین بود كه وقتی همین چهره های عمدتاً محافظه كار به دولت راه یافتند، مصلحت گرایی را كنار گذاشتند. ایراد اتهامات تند علیه غرب در خصوص برقراری آپارتاید علمی بر ضد ایران، یاركشی در جهت مواجهه با سیاست های زورگویانه ایالات متحده، خارج ساختن مذاكرات از انحصار سه بزرگ اروپایی، بهره برداری از پرونده قتل كیوان تابش در مقابل پرونده زهرا كاظمی، بازگشایی تاسیسات فراوری اورانیوم در اصفهان و تهدید به بازگشایی نطنز در مقابل تهدیدات اروپا و ایالات متحده و... همه و همه شواهدی است كه برابر اظهارات مقامات ایرانی برای حفظ عزت جمهوری اسلامی ایران در مقابل قلدرمآبی غرب به مورد اجرا درآمده است. بدین ترتیب و طی هفته های گذشته مقامات ایرانی، حفظ عزت نظام را بر مصلحت گرایی در دیپلماسی ترجیح داده اند. در این میان ابهام عمده آن است كه آیا تصمیم سازان دیپلماسی كشور در دستیابی و حفظ عزت جمهوری اسلامی ایران به ركن حكمت هم توجه می كنند؟

نادر كریمی جونی

منبع : روزنامه شرق