افراهای روزگار ما

چند شب پیش در ایام فجر، برای تماشای نمایش <افرا>ی آقای بیضایی به تالا‌ر وحدت رفتم. نمایش تاثیرگذاری بود و تقریبا تمام کسانی را که می‌شناختم و برای تماشای نمایش آمده بودند تحت تاثیر قرار داد.
بخشی از این تاثیرگذاری به خاطر داستان، بازی‌‌ها، طراحی صحنه و نور و خلا‌صه هنر نویسنده و کارگردان بود؛ ولی بخش دیگری از این تاثیرگذاری به خاطر این است که هر یک از ما در گوشه و کنار نمونه‌هایی از این <افرا>ها را سراغ داریم. ‌
افرا سزاوار، با مادر و برادرش زندگی می‌کند. پدرش به خاطر کشورش جانش را فدا کرده است. او معلم است. معلم بچه‌های مدرسه، معلم بچه‌های مدرسه‌های ماست و بین مردم قابل احترام. ‌
افرا و خانواده‌اش و بسیاری از اهالی محله، مستاجرهای شازده خانم هستند؛ شاهزاده بدرالملوک که پسری عقب‌افتاده دارد و قصد دارد برایش همسری انتخاب کند. اما این کار با هزار جور مشکل همراه است تا اینکه به نظرش می‌رسد افرا مورد مناسبی است. ‌
پس از اینکه افرا به این درخواست جواب رد می‌دهد برایش پاپوش می‌دوزند و او را به دزدی متهم می‌سازند و موجی علیه ‌او راه می‌اندازند و فریاد می‌زنند: <وای به حال مملکتی که معلم‌هایش نمونه فسادند>!
داستان نمایش کامل‌تر از این توصیف‌هاست و ماجراهای دیگری هم دارد، ولی شخصیت افرا شخصیتی است که ما او را می‌شناسیم و نمونه‌هایش را سراغ داریم. بدرالملوک‌ها هم فراوان‌اند.
نمایش <افرا> مثل هر اثر برجسته دیگری وقتی ارائه می‌شود راه خود را می‌پیماید و هر کس از آن تفسیری دارد.نمایش <افرا> برای افرادی که می‌شناختم یادآور تجربه کم و بیش مشابهی بود و هر کس با دیدن این نمایش به یاد فردی می‌افتد که علی‌رغم سلا‌مت اخلا‌قی‌اش در وضعیتی مانند افرا گرفتار می‌شود. نمایش معناهایی پیدا می‌کند که شاید برای پدیدآورنده اثر هم قابل تصور نیست. ‌
من با دیدن نمایش <افرا> یاد مرتضی حاجی افتادم؛ وزیر اسبق آموزش و پرورش. شاید شغل معلمی افرا به این ذهنیت کمک می‌کرد.مرتضی حاجی هم سال‌هایی را در کسوت معلمی گذرانده است. او در شکل‌دهی نهادهای فرهنگی و آموزشی نقش داشته است.
حاجی، مونس قرآن است و در هیات دولت قاری خوش‌صدایی بود و آیات قرآنی را به تناسب شرایط و مناسبت‌ها با آگاهی به معانی و مفاهیم قرآنی انتخاب و قرائت می‌کرد.
سابقه مبارزاتی‌اش به سال‌های قبل از انقلا‌ب و دوران نوجوانی‌اش بازمی‌گردد. مرتضی حاجی برای بسیاری افراد نمونه اخلا‌ق، نمونه فداکاری، نمونه تلا‌ش و نمونه تدبیر است. یک انسان با فرهنگ که برخوردهایش با همه همراه با ادب است.مرتضی حاجی با همه این ویژگی‌ها که بسیاری از کسانی که او را می‌شناسند می‌توانند به آن گواهی دهند، اخیرا به <عدم التزام به اسلا‌م> معرفی شده است
در میان ردصلا‌حیت‌شدگان، شخصیت‌های بزرگوار دیگری هم وجود دارند که صلا‌حیت آنان هم به دلیل عدم التزام به اسلا‌م رد شده و واقعا شگفت‌آور است.
بعد از تماشای <افرا> وقتی به چند تن از دوستان که به تماشای نمایش آمده بودند و مرتضی حاجی را می‌شناختند، گفتم که افرا سزاوار مرا به یاد مرتضی حاجی انداخت، همه آنها این موضوع را تایید می‌کردند.
شاید یکی از فایده‌‌های دیدن چنین نمایش‌هایی در کنار تمام ارزش‌های هنری و ادبی و فرهنگی‌شان همین باشد که ما دوروبرمان را نگاه کنیم و درباره اتفاق‌هایی که می‌افتد بیشتر بیندیشیم و ببینیم چه کسان دیگری در وضعیت <افرا> قرار دارند و افراهای روزگار ما چه کسانی هستند.

احمد مسجدجامعی

منبع : روزنامه اعتماد ملی