داور باید متخصص و روانشناس باشد

دست به مهره زدن و حركت ندادن مهره، ثبت كردن پیش از حركت، فراموش كردن فشردن ساعتی كه عقربه اش ایستاده، شاه و وزیری كه اشتباه چیده شده اند و نكات كوچك دیگری كه در مسابقات موجب شكسته شدن سكوت و اعتراض می شود؛داور تنها كسی است كه می تواند عادلانه و هنرمندانه آرامش را به سالن برگرداند. حمیدرضا پورشاهماری مربی درجه یك شطرنج است. از سال ۶۹ مرتباً داوری می كند، از سال ۷۴ مسابقات بین المللی را داوری می كند، در سال ۷۸ (۱۹۹۹) داور بین المللی شد. او از دوران مربیگری خود با دلتنگی یاد می كند و می گوید: «چهار سال است كه مربیگری نمی كنم. پیش از آن شاگردهای زیادی را آموزش دادم كه بعدها به قهرمانی رسیدند. برخی به ورزش علاقه مند شدند و رشته تربیت بدنی را برگزیدند، اما مربیگری را به دلیل ناملایمت ها و بی عدالتی هایی كه دیدم كنار گذاشتم. رشته داوری را انتخاب كردم تا خودم بتوانم عدالت را در سالن برقرار كنم» . با ایشان بیستم خرداد ماه سال جاری، در آستانه ششمین مسابقات قهرمانی نوجوانان آسیا، راجع به مشكلات شطرنج ایران و داوری شطرنج گفت وگو كردیم كه در زیر می خوانید.
● ویژگی های یك داور خوب به نظر شما چیست؟
- اول اینكه یك داور در هر رشته ای به خصوص در شطرنج باید به روز باشد، در جریان كنگره هایی كه قوانین را بررسی می كنند، قرار گیرد و از آخرین تغییرات قوانین آگاهی یابد و سریع منتشر كرده و عمل كند.
شاید در سخن این موضوع ساده باشد، اما تغییر عادت ها بسیار مشكل است، مثل اینكه عمری با دست راست غذا خورده باشید و حالا باید با دست چپ غذا بخورید! همین قدر اعمال قوانین جدید در مسابقات مشكل است. در سال گذشته چند تغییر قانون در شطرنج داشتیم. مثلاً اینكه پیش از این ابتدا بازیكن حركت پیش بینی كرده اش را ثبت می كرد و بعد حركت می كرد، اما در قانون جدید ابتدا باید حركت كند و سپس ثبت كند.
● شما داور سختگیری هستید؟
- من اسم اعمال قانون را سختگیری نمی گذارم. سخت گیری یعنی سنگین تر از قانون انتظار داشته باشی. به نظر من قانون عین عاطفه است، عین ملایمت و مهربانی است چون قانون برای منافع عام نوشته می شود نه منافع خاص.
● ویژگی دیگر داور خوب؟
دیگر اینكه در این رشته نیاز به سكوت هست. یك داور باید روانشناسی بداند تا اعمال قانون موجب ایجاد بی نظمی در سالن مسابقات نشود. نحوه اعمال قانون با هر فردی بسته به اینكه كودك باشد یا بزرگسال، زن باشد یا مرد، در حال باخت باشد یا امتیاز جلو باشد و ... متفاوت است. داوری این رشته كار ساده ای نیست.
●مهمترین مشكل شطرنج ایران با توجه به تجربه ای كه در مربیگری، داوری و سمتی كه در فدراسیون دارید، چیست؟
۱- مشكل مالی است. چون این رشته هیاهو ندارد كسانی كه می خواهند تبلیغات اقتصادی كنند (اسپانسرها) قدم پیش نمی گذارند.
۲- این رشته تماشاچی ندارد و نمی توان بلیت فروخت. در نتیجه این نوع درآمد هم وجود ندارد.
۳- به دلیل سكوتی كه باید حاكم باشد، از سالن های بزرگ نمی توان استفاده كرد، چون خانواده ها ازدحام می كنند.
۴- رسانه های ایران ،ورزش را به چند ورزش خاص محدود كرده اند و ما جزو آن چند ورزش خاص نیستیم.
●نظر شما راجع به نحوه آماده شدن بازیكنان تیم ملی ایران و شركت كنندگان دیگر كه به طور آزاد چندی دیگر در مسابقات آسیایی با بازیكنان سایر كشورهای آسیایی رقابت خواهند كرد چیست؟
- برای مسابقات مهم و قهرمانی باید برنامه های درازمدت آموزشی ترتیب داد كه می توان آن را «اردو» نامید. شطرنج مانند سایر رشته های ورزشی نیاز به تمرین مداوم دارد. بازیكن باید بعد از آموزش تئوریك، در یك بازی آموخته اش را آزمایش كند تا آن را فرابگیرد.
اگر ۲۵ درصد آموزش اهمیت داشته باشد بی شك ۷۵ درصد شركت در مسابقات در پیشرفت بازیكن شطرنج اهمیت دارد.
● بچه ها باید با هم سطح خود بازی كنند؟
- بله بهتر است با هم رده و هم تراز خود بازی كنند، اما گاهی هم باید با رده های بالاتر بازی كنند.
● آیا می توان نرم افزارها را جایگزین كرد و بچه ها بعد از آموزش در كلاس با كامپیوتر بازی كنند؟
- نرم افزارها جای حریف زنده را نمی گیرند، چون آدم ها انعطاف دارند. اشتباهات نرم افزار آن قدر كم است كه بازیكن فرصت تجربه به دست نمی آورد. ما نام این اشتباهات را انعطاف می گذاریم.
از همین اشتباهات حریف است كه می توان روش جدیدی را به كار برد.
به نظر من می بایست ۶ ماه زودتر تعدادی بازیكن را به طور خاص یا عام (به تشخیص مسئولان فدراسیون) همیشه آماده نگه داشت. زمان مسابقات از بین این تعداد، برخی را به عنوان تیم ملی و منتخبان وارد مسابقات كرد. در این صورت رقابت بین این تعداد انگیزه ای می شود تا بیشتر كار كنند، اما در حال حاضر نفرات برتر در مسابقات قهرمانی كشور به عنوان تیم منتخب تحت آموزش مربیان فدراسیون قرار می گیرند و این بازیكنان چون از انتخاب خود مطمئن هستند انگیزه زیادی برای تمرینات بیشتر جهت مسابقات بعدی ندارند. در حالی كه در رده های سنی زیر ۸ ، ۱۰ ، ۱۲ و ۱۴ سال از ۶ ماه قبل نمی توان گفت كه ۶ ماه بعد آمادگی و توانایی بدنی كدام بازیكن حفظ شده و پیشرفت كرده است به جز با تست مجدد از بین تعداد بیشتری بازیكن كه در اردو آموزش دیده اند. در اردوها بازیكنان علاوه بر رفاقت، رقابت هم می كنند. اردوها به نظر من باید طولانی مدت، ولی مقطعی انجام شود.
●در مورد استعدادیابی در این رشته ورزشی بفرمایید.
- همه بچه ها گیرایی خاص خود را دارند. برخی گیرایی تئوریك بیشتری دارند. این عده بیشتر در این رشته جا باز می كنند.
اگر از ۱۰۰ نفر مراجعه كننده برای آموختن این رشته بتوانیم ۵ بازیكن خوب كشف كنیم، به آمار بسیار خوب و منطقی رسیده ایم و نباید افسوس خورد كه چرا ۹۵ نفر بازیكن عالی كشف نشد.
در تابستان ها اغلب خانواده ها به دلیل پر كردن اوقات فراغت كودكان خود، گاه چشم و هم چشمی و گاه به دلیل علاقه شخصی پدر و مادر، فرزندان خود را در این ورزش ثبت نام می كنند. شاید از بین این تعداد تنها همان ۵ بازیكن علاقه مند شوند و بتوانند شطرنج را به صورت حرفه ای ادامه دهند، اما فرصت خوبی برای ما ایجاد می شود تا استعدادیابی كنیم.
● مناسب ترین سن آغاز آموزش شطرنج برای كودكان چه سنی است؟
- سن مناسب آغاز آموزش شطرنج تا چند سال پیش برای دختران ۶ تا ۹ سال و برای پسران ۹ تا ۱۳ سال بود، اما در سال های اخیر با وجود كامپیوترها این سن به ۴ تا ۶ سال برای دختران و ۷ تا ۱۱ سال برای پسران تقلیل یافته است.
●چرا دختران سن آموزش پایین تری دارند؟
- چون نظم پذیرتر هستند و رشد آنها سریع تر است.
● در حال حاضر استعدادیابی در این ورزش در حد قابل قبولی انجام می شود؟
- خیر؛ فكر نمی كنم. امیدوارم هیأت ها یی كه زیرنظر فدراسیون شطرنج در سایر استان ها و شهرستان ها فعالیت می كنند، بتوانند استعدادیابی كنند، كودكان را جذب این ورزش كرده و به ما معرفی كنند، اطلاع رسانی خوبی داشته باشند و بچه ها را برای شركت در مسابقات هدایت كنند.

منبع : روزنامه همشهری