امنیت شهر با مشارکت شهروندان

رشد شهرها در كشورهای درحال توسعه روندی طبیعی و بهنجار نداشته است، به همین دلیل نیز گذشته از آنكه به تهی شدن روستاها و ضربه بر پیكر تولید كشاورزی منجر شده و بر خیل جمعیت مصرف كننده افزوده است هویت و ساختار شهری كشورهای درحال توسعه را نیز مختل كرده است.
اختلال ساختار شهری در كشورهای درحال توسعه ازجمله ایران به گسترش فیزیكی شهرها و تراكم فوق العاده جمعیت انجامیده است كه نتیجه آن به هم خوردن تعادل بین امكانات موجود با نیازهای جمعیت و اختلال در برنامه ریزی های شهریست .
بعد اجتماعی این اختلال به شكل تغییر سریع تركیب جمعیت شهری و به هم خوردن نسبت جمعیت بومی و غیربومی و نیز ایجاد مراكز حاشیه ای خود را نشان می دهد.
تغییر تركیب جمعیت شهری و قرارگرفتن خرده فرهنگ های متفاوت و متعارض در كنار هم روابط همسایگی و محله ای را به كلی دگرگون و هویت اجتماعی شهر را دستخوش تغییرات اساسی كرده است.
فضای متراكم از انبوه جمعیت ناآشنا و غریبه محیطی مساعد برای تخطی از قواعد و هنجارهای زندگی شهری فراهم كرده و زمینه انواع بزهكاری ها و جرم و جنایت را به وجود آورده است.
رشد آمار سرقت، قتل، اعمال منافی عفت و اخلاق و نیز اختلاس و ارتشاء در شهرهای بزرگ در مقایسه با سایر مناطق گواهی بر این مدعاست.
در مجموع می توان گفت تضعیف و تخریب هویت اجتماعی، نظم و امنیت اجتماعی را مختل و گذشته از آنكه احساس امنیت را از شهروندان به جهت ذهنی سلب كرده، محیط عینی زندگی آنها را نیز به شدت ناامن می كند.
در چنین شرایطی پلیس نیز كه به جهت رسمی در ساختارهای مدرن شهری مسوول انتظام بخشی و امنیت شهری است، كارایی لازم را ندارد، چراكه ناامنی به صورت نوعی خرده فرهنگ در اقصی نقاط شهر ریشه دوانده و دستگاه های انتظامی و پلیس فاقد نیرو و امكانات لازم برای پوشش كل جامعه است، از سوی دیگر صورت پنهان و فرهنگی ناامنی امكان هر نوع برخورد و مواجهه را از پلیس سلب می كند زیرا بزهكاران از سوی شهروندان ناآگاه و كسانی كه قانون را درجهت منافع خود نمی دانند به راحتی حمایت می شوند.
در نظام شهری سنتی ایران و در شرایط فقدان پلیس، راه حل مردم برای فائق آمدن بر مشكل ناامنی گماشتن سرایدار و شبگرد برای اماكن مسكونی و تجاری خود بوده است.این نظام امنیتی كه ریشه در ساختار محله ای زندگی در شهرهای ایران داشته، كاركردهای مثبتی دارد كه هنوز از لابه لای خاطرات گذشتگان شنیدنی و خواندنی است.
نیروی انتظامی به ابتكار فرمانده وقت خود دكتر قالیباف (كه اكنون مسوولیت مدیریت شهر تهران را برعهده دارد) تصمیم می گیرد در شرایطی كه ساختار محله ای در تهران به هم خورده و از طرفی مشكلات امنیتی زیادی دامنگیر این شهر شده است، با هدف پیشگیری از آسیب های اجتماعی، نظام امنیت محله ای را به شكلی مدرن بازسازی و احیاء كند. این طرح كه عنوان «نگهبان محله» را به خود گرفته، ۵ سال است در تهران اجرا می شود و موفق شده است مشاركت شهروندان را در حد تامین شهری به نحو قابل قبولی جلب كند. امید می رود با ارزیابی دقیق نقاط قوت و ضعف و برطرف شدن كمی ها و كاستی ها، این طرح به الگو و مدلی اجتماعی برای تامین امنیت شهری با مشاركت شهروندان تبدیل شود.

مسعود تویسركانی

منبع : روزنامه همشهری