مهاجرت به متن باز بیم‌ها وامید‌ها

استفاده از نرم‌افزارهای آزاد/ متن ‌باز روز به روز در حال افزایش است.‌این نرم‌افزارها با ارایه کدهای منبع به صورت باز و در اختیار عموم، نرم‌افزارهایی امن، قابل اطمینان و با ثبات هستند که از امنیت و قیمت مناسبی نیز برخوردارند.
تولید‌این نرم‌افزارها به یک شرکت خاص محدود نشده و کاربران به هنگام استفاده از محصولات آن مجبور به پرداخت هزینه حق مالکیت مربوط به تولید یا استفاده از نرم‌افزار نیستند. علاوه بر‌این، دریافت اکثر‌این نرم‌افزارها از‌اینترنت برای همگان رایگان است.
فعالیت یک شرکت یا شخص بر روی یک نرم‌افزار آزاد/ متن‌باز وقتی امکان پذیر است که کد منبع تولید شده در اختیار آن شرکت یا شخص باشد. اگر یک تولیدکننده نرم‌افزار، کدهای منبع برنامه‌های خود را مخفی نگه دارد یا ‌این که آنها را به صورت کدهایی به زبان ماشین ارایه دهد، کاربران و برنامه‌نویسان دیگر شرکت‌ها قادر به آزمایش، تغییر و توسعه نرم‌افزار نخواهند شد. توسعه‌دهندگان نرم‌افزارهای متن‌باز منطقی برای خود دارند که بیش‌تر با نحوه کارهای علمی‌دانشگاهی مطابقت دارد. همان‌طور که در دانشگاه‌ها، دانشمندان به تبادل نتایج به صورت عام‌المنفعه و آزمایش متقابل نتایج یگدیگر می‌پردازند، توسعه‌دهندگان نیز‌این گونه به توسعه و افزایش کیفیت نرم‌افزارهای تولید یکدیگر و ساخت زیر بنای جامعه اطلاعات کمک می‌کنند. به‌طورخلاصه می‌توان گفت، برنامه‌های آزاد/ متن‌باز محصولاتی هستند که مجوزهای آنها به کاربران امکانات متنوعی را در خصوص اجرای برنامه می‌دهد که عبارتند‌از:
▪ اجرای آزاد: برنامه را به هر قصدی اجرا کنند.
▪ دسترسی به کد منبع: آن را مطالعه و تغییر دهند.
▪ توزیع آزاد: اصل یا تغییر یافته ‌این برنامه را بدون پرداخت هزینه‌ای کپی و توزیع کنند.
▪ انتشار تغییرات: بتوانند برنامه را متناسب با نیاز خود تغییر دهند و تغییرات خود را برای استفاده دیگران منتشر کنند.
● مزایای استفاده از نرم‌افزارهای متن‌باز
به نرم‌افــزار آزاد/ متن‌باز القاب مختلفی اطلاق می‌شود. تب زودگذر، جنبش، ویروس، جاسوسی کمونیستی، و حتی قلب و روح‌اینترنت. اما یک نکته درباره آن همواره از قلم انداخته می‌شود، نرم‌افزارهای متن باز یک وسیله برای انتقال ثروت دنیای صنعتی به کشـورهای در حال توسعه است. در‌این قسمت به بررسی دلایل مختلف برای رویکرد به نرم‌افزارهای متن‌باز در جوامع مختلف می‌پردازیم.
● در اختیار داشتن کدهای منبع و حق تغییر آنها
کد منبع‌این برنامه‌‌ها به صورت آزاد وجود دارد، بنابراین هر کس می‌تواند به تغییر و اصلاح برنامه پرداخته و نیازهای شخصی خود را برطرف کند. نواقص و اشکالات امنیتی برنامه‌ها توسط برنامه نویسان سراسر دنیا مشخص شده و امکان رفع آنها وجود دارد. امری که یک شرکت نمی‌تواند به تنهایی و با سرعت زیاد، انجام دهد. که‌این مساله باعث افزایش دایمی‌کیفیت نرم‌افزار خواهد شد.
● نبود حقوق ویژه نرم افزار
استفاده از نرم‌افزارهای آزاد/متن‌باز برای همگان آزاد است. بدین ترتیب هیچ شرکت یا برنامه نویسی نمی‌تواند برای توسعه‌های آتی آن را محدود سازد. همچنین مشکلاتی که در ارایه دهندگان نرم افزارهای تجاری در حین ورشکستگی یا ادغام با شرکت دیگر دیده می‌شود، در‌این نرم‌افـــزارها به دلیل آنکه‌ایجاد و توسعه آن به یک شرکت منفرد وابسته نیست، وجود ندارد. اگر گروهی کار را شروع کنند، گروه‌های دیگر می‌توانند آن را ادامه دهند.
● قابلیت تطابق بالای نرم‌افزار آزاد/ متن‌باز با سخت افزارهای متعدد
به دلیل وجود قابلیت تطابق بالا،‌این نرم‌افزارها بر روی سکوهای متنوعی قابل اجرا هستند و کاربر به سخت‌افزار خاصی محدود نمی‌شود.
آسان بودن نگهداری و مراقبت از سیستم‌عامل‌های متن باز و پایین آوردن هزینه‌های کلی اغلب برنامه‌های متن‌باز می‌توانند از طـریق‌اینترنت یا مودم بر روی هر رایانه‌ای بارگیری و نصب شوند. علاوه بر‌این،‌شرکت‌ها نیازی ندارند تا تیمی‌از متخصصان را تشکیل دهند. بدیهی است که‌این کار به کاهش هزینه‌ها منجر می‌شود و در هنگام نیاز می‌توان از مشاوران خارج از شرکت بهره برد. عدم پرداخت عوارض مربوط به مجوز، تغییر و به روزرسانی‌این نرم‌افزارها، به ویژه سیستم‌عامل‌های متن‌باز، مزیت بزرگی برای شرکت‌های دارای بودجه محدود است.
● مساله امنیت ملی
کشوری که به استقلال و امنیت خود در تمامی‌زمینه‌ها نظر دارد نمی‌تواند کنترل و اختیار منابع اصلی نرم‌افـزاری خود را به شرکت‌های خارجی بسپارد چون امکان بررسی‌های امنیتی نرم‌افــزارهای اختصاصی به ســادگی وجود ندارد. به دلیل‌اینکه نرم‌افزارهای اختصاصی معمولا دارای کد منبع بسته هستند، مهندسی معکوس آنها دشوار و تقریبا غیر ممکن است. لذا فهمیدن‌اینکه یک برنامه دقیقا چگونه کار می‌کند نیز مشکل است. وجود راه‌های پنهانی یا حفره‌هایی در نرم‌افزار، که مسلما به یک حمله کننده از راه دور اجــازه می‌دهد که به سـادگی به آن نفوذ کند، باعث به وجود آمدن تردید و بی‌اعتمــادی می‌شود. در دیدگــاه‌های دولت‌های غیر آمریکــایی به خصوص بعد از واقعــهNSA Key۱، بی‌اعتمــادی شدیدی نسبت به نرم‌افزارهای میکروسافت به وجود آمده است.
داستان از‌این قرار بود که در سال۱۹۹۱ یک محقق امنیتی در کد Microsoft Windows کلیدی پیدا کرد که نام آن NSAKEY بود. به‌این دلیل نام NSA را به‌این کلید دادند که به آژانس امنیت ملی آمریکا تخصیص پیدا می‌یافت و تبلیغات بسیاری برای آن صورت گرفت. مایکرو سافت ادعای دسترسی کلید NSA به داده از طریق ویندوز را رد کرد ولی بد گمانی به آن هنوز وجود دارد.
● اطمینان و پایداری
سرورهای لینوکس سال‌ها بدون نیاز به راه اندازی مجدد و با حداقل زمان و هزینه به فعالیت خود ادامه می‌دهند. در سال ۱۹۹۹، Zdnet یک آزمایش ۱۵ ماهه را بین لینوکس ردهت، سیستم‌های کالدرا (Openlinux) و ویندوز NT خادم اجرا کرد. هر سه روی سیستم‌های یکسان اجرا شدند و وظیفه خدمات دهی فایل و چاپگر را بر عهده داشتند. NT هر شش ماه متوقف می‌شد ولی هیچ یک از سیستم‌های متن‌باز در مدت ۱۵ ماه مختل نشدند.
● استانداردهای باز و استقلال از فروشنده
اســتانداردهای باز، انعطاف پذیری و آزادی تعــویض بسته‌های نرم افزاری و انتخاب فروشــنده را در بین کــاربران اختیاری می‌سازد.
کاهش وابستگی به واردات نرم‌افزار به جز آمریکا دیگر کشورها باید به منظور واردات نرم‌افزار از‌این کشور مجوز بگیرندکه تعداد زیاد‌ این مجوزها بار مالی زیادی را بر کشورها (به خصوص کشورهای در حال توسعه) تحمیل می‌کند، در صورتی که‌این هزینه می‌تواند در جهت رفع نیازهای اساسی دیگر در داخل کشور صرف شود.
افزایش ظرفیت توسعه نرم‌افزار در داخل کشور رشد خلاقیت‌های نرم‌افزاری بستگی مستقیم به رشد برنامه نویسی به روش متن‌باز دارد.
● امکان بومی‌سازی
بومی‌سازی یکی از جنبه‌هایی است که در آن طبیعت باز متن‌باز به خوبی نمایان می‌شود.کاربران می‌توانند نرم‌افزار متن باز را چنان تغییر دهند که با نیازهای منحصر به فرد در یک ناحیه فرهنگی صرف نظر از اندازه اقتصادی آن سازگار شود.
● امنیت
بستر یا سیستم‌عاملی که صددرصد امن باشد وجود ندارد ولی عواملی چون روش توسعه، معمـاری و بازار هدف می‌تواند تاثیر به‌سزایی بر امنیت سیستم بگذارد و در نتیجه نفوذ به آن را مشکل کند. نرم‌افزار متن‌باز بنا به دلایلی از قبیل در دسترس بودن کد منبع، تمرکز بر امنیت به جای کاربر پسند بودن، و ‌اینکه سیستم‌عامل‌های متن‌باز اغلب بر اساس چند کاربره بودن شبکه و الگوی یونیکس بنا شده‌اند، دارای ساختار امنیتی بسیار قوی هستند. امنیت محیط رومیزی لینوکس از جنبه‌های زیادی قابل بررسی است که مبحث آن فنی است و در موضوع‌این گزارش نمی‌گنجد.
● مدیریت و هزینه‌های پشتیبانی
با استفاده از امکانات سیستم عامل لینوکس، می‌توان هزینه‌‌های مدیریت و پشتیبانی آن را کم کرد، به‌این ترتیب که با نصب اسکریپت‌‌هایی و با استفاده از پروتکل‌‌های ssh, telnet به راحتی می‌توان از راه دور به سرویس گیرنده متصل شده و مدیریت آن را انجام داد. همچنین می‌توان سرویس گیرنده‌ها را به منظور رفع‌ ایرادها مانیتور کرد و از سرور مرکزی عملیات‌هایی را بر روی تمام کلاینت‌ها بدون متوقف شدن کار کلاینت‌ها انجام داد. به منظور انجام عملیات مدیریتی ابزارهایی مورد نیاز هستند.
● رفع سریع اشکالات نرم افزاری گزارش شده
فاصله زمانی بین بروز مشکل و ارایه راه حل در سیستم عامل لینوکس و نرم افزارهای متن باز بسیار کوتاه و اندک است. چون گروه‌ها و توسعه‌دهندگان زیادی بر روی نرم‌افزار کار می‌کنند و با گـزارش اشکالات پیش آمده در نرم‌افزارها،‌این اشکالات در نسخــه‌‌های بعدی توزیع شده، برطــرف می‌شوند. علاوه بر آن تعــداد اشکالات پیش آمده در نرم‌افزارهای متن‌باز کمتر از نرم‌افزارهای اختصاصی هستند.
● معایب به کارگیری نرم‌افزارهای متن‌‌باز
با وجود تمام مزایای ذکر شده، مهاجرت و استفاده از نرم‌افزارهای آزاد/ متن‌باز دارای ضعف‌هایی بوده و مشکلاتی را نیز به همراه دارد.‌این‌ مشکلات بیش‌تر در زمینه کامپیوترهای رومیزی و پشتیبانی سخت‌افزاری دیده می‌شود تا درحوزه سرویس دهنده‌ها و سیستم‌عامل‌های متن‌باز. لذا با توجه به مزایای گفته شده در مورد نرم‌افزارهای متن‌باز،‌‌این محصولات همه جا قابل استفاده نیستند و در برخی زمینه‌ها نیاز به اصلاح و بهبود دارد.
● کمبود نیروی متخصص و نا آشنایی کاربران با نرم‌افزارهای متن‌باز
با توجه به‌ اینکه در بعضی از کشورها از جمله‌ایران بستر آموزش فنّاوری اطلاعات در سطح جامعه از مدارس و دانشگاه‌ها گرفته تا ادارات دولتی به دلیل استفاده زیاد از محصولات اختصاصی شرکت‌هایی مانند میکروسافت، عدم پرداخت هزینه خرید نرم‌افزار، استفاده از کپی‌های غیر مجاز در مواردی و تخفیف‌های ویژه شرکت‌ها برای امور آموزشی مبتنی بر نرم‌افزارهای اختصاصی مانند ویندوز است، بسیاری از نیروهای کارشناس تمایل آگاهانه و نا آگاهانه برای استفاده از‌این گونه از نرم‌افزارها دارند و با دنیای لینوکس و متن‌باز کاملا بیگانه‌اند. در عمل به دلیل تعامل زیاد در استفاده از یک نرم‌افزار جایگزین متن‌باز، یافتن نیروهای متخصص در زمینه متن‌باز عموما دشوار است. شرکت‌های بزرگ تولیدکننده نرم‌افزارهای اختصاصی مانند میکروسافت نیز با اهدای رایانه و دادن تخفیف‌های ویژه به مدارس و دانشگاه‌ها خصوصا در کشورهای آفریقایی سیاست آلوده‌کردن نسل‌ آینده جامعه به نرم‌افزارهای تولیدی خود را دنبال می‌کنند.
● کمبود برنامه‌های کـاربردی دربرخی زمینه‌ها
این کمبود در دنیای تجارت بیش‌تر احساس می‌شود. به علاوه در حال حاضر هیچ معادل کاملی در دنیای متن باز برای نرم‌افزارهای حسابداری, مدیریت پروژه‌های بزرگ، بازی‌های سه بعدی و پیشرفته و برخی از حوزه‌های نرم‌افزارهای فرعی وجود ندارد. یکی از دلایل وجود‌این مشکل کمبود افرادی است که هم دامنه فنی و هم به مسایل حسابداری و تجاری احاطه داشته باشند و از مزایای توسعه نرم‌افزار متن باز مطلع باشند. اکثر پروژه‌های متن‌باز ذاتا فنی است؛ مانند پروژه‌های‌ایجاد سرورهای وب, محیط‌های موجود برای زبان‌ها و ابزارهای برنامه‌نویسی. یک برنامه‌نویس به ندرت با مشکلات حسابداری بر‌خورد می‌کند و از طرف دیگر دانش تخصصی تجاری برای نوشتن یک برنامه حرفه‌ای را نیز ندارد.
● نیاز به پشتیبانی
نیاز به پشتیبانی و استفاده از یک نسخه توزیع شده نرم‌افزار توسط یک شرکت خاص درمورد نرم‌افزارهای متن‌باز بسیار شدیدتر از نسخه‌های معادل نرم‌افزارهای اختصاصی است. با توجه به‌ اینکه معمولا نرم‌افزارهای متن‌باز فاقد ریشه‌های تجاری مشخصی هستند و به صورت مجانی از طریق‌اینترنت بارگیری می‌شوند، وجود یک شرکت محلی برای پشتیبانی و توسعه‌های آتی به ویژه بومی‌سازی بسیار ضروری است.
● تبادل اطلاعات با سیستم‌های اختصاصی
سیستم‌های متن‌باز به خصوص در زمینه رایانه‌های شخصی (رومیزی) سازگاری کمی‌با سیستم‌های اختصاصی دارند. برای شرکت‌هایی که هزینه‌های هنگفت نرم‌افزارهای اختصاصی را پرداخت کرده‌اند، افزودن نرم‌افزارهای متن باز به مجموعه نرم‌افزارها بسیار گران خواهد بود. استانداردهای نرم‌افزارهای اختصاصی عموما چنان هستند که به کارگیری راه‌حل‌های دیگر را مشکل می‌سازند و‌این امر به هزینه ذکر شده می‌افزاید. با گذشت زمان همچنان که سازمان‌ها از نرم‌افزارهای اختصاصی به سمت استانداردهای باز مهاجرت می‌کنند, مشکل قابلیت تبادل اطلاعات برنا‌مه‌های متن‌باز با سامانه‌های اختصاصی کمتر خواهد شد. به عنوان مثال برنامه‌های دفتری (Office) متن‌باز مانند OpenOffice و Koffice فیلترهایی را در اختیار دارند. به کمک‌این فیلترها می‌توان اسنادی را که با برنامه‌های دفتری میکروسافت‌ایجاد شده‌اند خواند و متعاقب آن دوباره آنها را در قالب داده‌های میکروسافت ذخیره کرد, البته گاهی ورود و خروج اسناد متنی به شکل محدود و بدون اطمینان انجام می‌شود.از آنجا که قابلیت تطبیق نرم‌افزارهای متن‌باز در محیط‌های گوناگون، بالا است، می‌توان آنها را گام به گام در شبکه‌های موجود به کار گرفت. به هرحال مدیران ادارات و شرکت‌هایی که در نظر دارند از نرم‌افزارهای متن‌باز به جای محصولات تجاری استفاده کنند، باید هزینه‌ها و موانع پیش روی را حتما در نظر داشته باشند.
● مستندسـازی
نرم‌افزارهای رایج متن‌باز دارای مستندات وکاربرپسند‌‌ی کمتر نسبت به نرم‌افزارهای اختصاصی هستند. تمرکز اولیه برنامه‌نویسان متن‌باز برکارایی بوده است تا کاربر پسندبودن. در دیدگاه آنها تولید برنامه‌ای که خوب کار کند مهم‌تر از راحتی استفاده از آن است.
گذشته از کمبود مستندات قابل استفاده، واسط‌های گرافیکی متن‌باز نیز برای استفاده کاربری در همه زبان‌ها به ویژه زبان فارسـی نا آشنا و بعضی موارد دارای اشکالاتی هستند.

تهیه و تنظیم:
شهرزاد کلانتری و بهروز عبادی

منبع : روزنامه فناوران