جغرافیای تاریخی استان ، استان ایلام

سرزمینی كه اكنون استان ایلام نام دارد، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخشی از كشور عیلام باستان بوده است. این كشور در حدود 3000 سال پیش از میلاد به وجود آمده و تا سال 640 پیش از میلاد به حیات اجتماعی خود ادامه داده است. در این سال، به فرمان آشور بانی‌پال به خاك و خون كشیده شده و منقرض شده است. از شهرهای این كشور، به اسامی شوش «پایتخت اصلی»، ماداكتو «پایتخت تابستانی»، اهواز، خایدالو، ماساباتیك و كابیانه اشاره شده است.
در كتیبه‌های بابلی، عیلام را «آلامتو» یا «آلام» خوانده‌اند كه به قولی به معنای كوهستان یا «كشور طلوع خورشید» است. مدتی پس از سقوط عیلام، حوزه فرمانروایی آنان به دو منطقه تحت نفوذ پارس‌ها در شرق و مادها در غرب تقسیم شد. اقوام ساكن زاگرس در دوره هخامنشی جزئی از امپراطوری هخامنشی بوده است. ولی ظاهراً ارتش هخامنشی برای عبور از زاگرس ناچار به پرداخت باج به كوه‌نشینان مقتدر آن بوده است.
بنا به نوشته مورخان یونانی، در زمان سلوكیه، ساكنین زاگرس اكثر اوقات با اقوام مهاجم و بیگانه در نبرد بوده‌اند. وجود آثار باستانی فراوانی از دوره ساسانی در استان‌های ایلام و لرستان،‌ نشان می‌دهد كه این منطقه در آن زمان بسیار آباد و با اهمیت بوده است. اسامی شهرهایی مانند «ماسبندان»، «مهرگان كدك»، «دارشهر»، «سیمره»، «اریوخ» و «شیروان» این نظر را تأیید می‌كند. محل دقیق برخی از این شهرها هنوز روشن نشده است.
در اواخر دوره ساسانی، خاندان فیروزان بر این سرزمین و خوزستان حكومت داشته‌اند كه آخرین آن‌ها پس از شكست در جنگ جولا به دارالخلافه اعزام شده است. بعد از تسخیر ایران به وسیله عرب‌های مسلمان،‌ احتمال دارد كه این ناحیه جزئی از ایالت كوفه شده باشد و اسامی شهرهای ماسبندان، مهرگان و سیمره معرب شده باشند.
در اواخر قرن چهارم هجری قمری، حسنویه كرد بر لرستان و ایلام فعلی حكومت می‌كرده است و تا اوایل قرن ششم هجری قمری، حكومت این خاندان ادامه داشته است.
از سال 570 تا 1006 هجری قمری، اتابكان لُر بر لرستان و پشتكوه حكومت كرده‌اند. آخرین اتابك لُر به نام شاهوردیخان را شاه‌عباس صفوی به قتل رسانده و حسین خان سیلورزی جد والیان ابوقداره را به حكومت لرستان و پشتكوه منصوب كرده است. این خاندان پس از مدتی، مقر حكومت خود را به پشتكوه (ایلام كنونی) منتقل كرده‌اند و غلام‌رضا خان والی ابوقداره، آخرین والی پشتكوه پس از كودتای 1299 شمسی به نحوی نسبتاً مسالمت‌آمیز، منطقه تحت حكومت خود را رها كرده و به كشور عراق رفته است.
از سال 1309 شمسی در تقسیمات كشوری، ایلام جزو استان پنجم یعنی كرمانشاه گردید. سپس به علت موقعیت مهم سیاسی و مرزی و محرومیت‌های فراوان به فرمانداری كل تبدیل شد و اكنون یكی از استان‌های مهم كشور محسوب می‌شود.
ذیلاً جغرافیای تاریخی شهرستان‌های استان ایلام به اختصار مورد اشاره قرار می‌گیرند: