زنانی که در آسمان قدم زدند

تا به حال ۴۶ زن در قالب فضانورد و متخصص امور فنی و مهندسی به فضا رفته‌اند. در این میان پنج نفر آنها در برنامه‌های شوروی- روسیه شرکت داشته و ۴۱ نفر از طرف ناسا به فضا فرستاده شده‌اند.
● والنتینا ترشکوا: اولین زنی که به فضا رفت
والنتینا ترشکوا فضانورد روس اولین زنی بود که در تاریخ ششم ژوئن ۱۹۶۳ به فضا رفت. در عین حال او اولین فرد عادی بود که به فضا رفت. او در ابتدا کارگر کارخانه پارچه‌بافی بود که به چتربازی علاقه داشت و در اوقات فراغتش چتربازی می‌کرد. ترشکوا در سال ۱۹۳۷ در روستایی واقع در یاروسلاو ابلاست شوروی به دنیا آمد. پدرش راننده تراکتور و مادرش کارگر بود. هنگام گذراندن کلاس‌های چتربازی توسط سازمان فضایی شوروی به عنوان فضانورد انتخاب شد.
پس از پرواز یوری گاگارین اولین فضانورد تاریخ در سال ۱۹۶۱ به فضا، سرمهندس بخش راکت شوروی به این فکر افتاد که زنان را به فضا بفرستد. سال ۱۹۶۲ ترشکوا به عنوان کاندیدای فضانوردی انتخاب شد. از میان ۴۰۰ نفر داوطلب، فقط چهار نفر انتخاب شدند که در انتها ترشکوا شرایط اولیه انتخاب فضانورد زن چترباز زیر سی سال با قد کمتر از ۱۷۰ سانتی‌متر و وزن کمتر از ۷۰ کیلوگرم عنوان شده بود. البته ترشکوا را نه تنها به دلیل توانایی‌های ویژه‌اش بلکه بیشتر به دلیل پس‌زمینه پرولتاریایی و مرگ پدرش در جنگ فنلاند انتخاب شد. پس از آنکه ترشکوا ماموریتش را در فضا انجام داد، از او پرسیدند که اتحاد جماهیر شوروی در مقابل خدمت او به میهن چگونه باید تشکر کند. ترشکوا درخواست کرد مکان دقیقی که پدرش در آنجا کشته شده است را ببیند. این کار انجام شد و در حال حاضر آنجا بنای یادبودی در مرز روسیه و فنلاند قرار دارد. از آن به بعد ترشکوا چندین بار به فنلاند سفر کرد.
تمرینات اعزام به فضا شامل پرواز در شرایط بی‌وزنی، تست‌های جداسازی، سانتریفیوژ، تئوری راکت، مهندسی دستگاه‌های فضایی، ۱۲۰ پرش با چتر و آموزش خلبانی با جت جنگی MIG-۱۵UTI می‌شد. افراد انتخاب‌شده تحت آموزش و تمرین فراوان قرار می‌گرفتند و پنج داوطلب باقیمانده به درجه ستوان نیروی هوایی رسیدند. و بالاخره در شانزدهم ژوئن ۱۹۶۳ ترشکوا به فضا فرستاده شد. او اولین زن و اولین فرد عادی بود که به فضا رفت. البته او در فضا دچار حالت تهوع و مشکلات دیگر فیزیکی شد. اما با این حال ۴۸ بار دور مدار زمین گشت و نزدیک به سه روز را در فضا گذراند. ترشکوا در یک پرواز بیش از همه فضانوردان آمریکایی در فضا ماند. به علاوه عکس‌هایی از افق گرفت که بعدها برای شناخت لایه‌های جو زمین مورد استفاده قرار گرفت.
در ابتدا اتحاد جماهیر درصدد بود برنامه پرواز زنان به فضا را با جدیت دنبال کند ولی ۱۹ سال طول کشید تا دومین زن – سوتلانا ساویتسکایا- به فضا برود و هیچ‌یک از چهار نفر دیگر گروه فضانوردی ترشکوا هرگز پرواز نکردند. ترشکوا پس از انجام این ماموریت به آکادمی نیروی هوایی ژوکوفسکی پیوست و سال ۱۹۶۹ در رشته مهندسی هوافضا فارغ‌التحصیل شد و در سال ۱۹۷۷ موفق به دریافت دکترا در این رشته شد. از طرفی به دلیل شهرتش برای پست‌های سیاسی بسیاری انتخاب شد.
از ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۴ از اعضای شورای عالی بود، از ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۹ رئیس شورا بود و سال‌ها در کمیته مرکزی حزب کمونیست فعال بود. ترشکوا در سال ۱۹۹۷ با درجه ژنرالی بازنشسته شد. یک سال بعد ترشکوا با نیکولایف تنها مرد مجردی که به فضا پرواز کرده بود ازدواج کرد.
در مراسم جشن ازدواج آنها خروشچف (رهبر شوروی سابق) به همراه افراد مهم دولت و رهبران برنامه‌های فضایی حضور داشتند. یک سال بعد فرزند ترشکوا و نیکولایف – النا آندریانونا- متولد شد. آندریانونا تنها کسی است که پدر و مادرش هر دو به فضا پرواز کرده‌اند. ترشکوا بعدها از نمایندگان مطرح شوروی در خارج از کشور شد و در اکثر فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی و زنان شوروی و سازمان ملل حضور داشت و لقب «قهرمان اتحاد جماهیر» به او داده شد که بالاترین افتخار آن دوران به شمار می‌رفت. به علاوه مدال‌های بیشماری دریافت کرد، از جمله «مدال انقلاب اکتبر لنین»، «مدال کارل مارکس»، «مدال طلای صلح» و جایزه بین‌المللی زنان «سیمبا». به علاوه عناوین «قهرمان چکسلواکی»، «قهرمان ویتنام» و «قهرمان مغولستان» نیز به او اعطا شد. سال ۱۹۹۰ از دانشگاه ادینبارو دکترای افتخاری دریافت کرد. منطقه‌ای در ماه نیز به نام ترشکوا نامگذاری شده است.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ترشکوا قدرت سیاسی‌اش را از دست داد، ولی اعتبارش حفظ شد. او همچنان قهرمان روسیه است و از دید بسیاری او در تاریخ فضایی روسیه پس از یوری گاگارین و آلکسی لئونوف مهم‌ترین شخصیت است. ترشکوا پس از بازنشستگی همواره در اتفاقات مربوط به فضا حضور دارد و با وجود آنکه دیگر نقش مهمی ندارد، باز هم کانون توجه محافل مختلف است. ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه برای هفتادمین سالروز تولدش او را به خانه‌اش دعوت کرد و برایش جشن گرفت. ترشکوا می‌گوید دوست دارد به مریخ سفر کند، حتی اگر این سفر بی‌بازگشت باشد.
● سالی راید: جوان‌ترین فضانورد
سالی راید فضانورد آمریکایی در سال ۱۹۸۳ و بیست سال پس از والنتینا ترشکوا به فضا رفت و اولین زن آمریکایی است که به فضا پرواز کرد. در آن زمان راید جوان‌ترین فضانوردی بود که به ماموریت فضایی فرستاده شد.سالی راید در سال ۱۹۵۱ در لس‌آنجلس به دنیا آمد. ابتدا در کالج سوراثمور ثبت‌نام کرد ولی بعد به دانشگاه استنفورد رفت و در رشته فیزیک فارغ‌التحصیل شد. راید یکی از هشت‌هزار نفری بود که به آگهی ناسا (سازمان فضایی آمریکا) برای داوطلب برنامه فضایی پاسخ دادند. او در سال ۱۹۷۸ وارد ناسا شد. در هنگام گذراندن دوره آموزشی برقرارکننده ارتباط کپسول دومین و سومین پرواز شاتل فضایی بود و در ساخت بازوی روبات شاتل نقش فعالی داشت. او در تاریخ هجدهم ژوئن ۱۹۸۳ در شاتل فضایی «چنلجر» به فضا فرستاده شد و علاوه بر اولین فضانورد زن آمریکایی، اولین کسی بود که در فضا از بازوی روباتیک استفاده کرد و بازو را برای نگهداری ماهواره مورد استفاده قرار داد. راید یک سال بعد دوباره به فضا فرستاده شد. او تا به حال حدود ۱۴ روز و ۸ ساعت در فضا بوده است. در جریان حادثه شاتل فضایی رئیس کمیسیون تحقیقات حادثه شد و کمیته تحقیقی را راهنمایی کرد. سپس اولین گزارش برنامه‌ریزی استراتژیک ناسا تحت عنوان «رهبری و آینده آمریکا در فضا» را نوشت. راید موسس «اداره جست‌وجوی ناسا» است. او در سال ۱۹۸۷ ناسا را ترک کرد و به تدریس در دانشگاه استنفورد پرداخت.
دو سال بعد کرسی دانشگاه سن‌دیه‌گوی کالیفرنیا را به دست آورد و رئیس انستیتوی فضایی کالیفرنیا شد. سال ۲۰۰۳ دعوت شد تا به بورد تحقیقاتی حادثه شاتل فضایی کلمبیا بپیوندد. او در حال حاضر رئیس «موسسه علمی سالی راید» سازمانی که در سال ۲۰۰۱ تاسیس کرد، است. این موسسه برنامه‌ها و کتاب‌های فضایی سرگرم‌کننده برای دانش‌آموزان ابتدایی و راهنمایی با تمرکز بر دختران تولید می‌کند. راید تا به حال چندین کتاب نوشته و در نوشتن چندین اثر با دیگران همکاری داشته است. مخاطب اصلی کتاب‌های او کودکان هستند. راید تا به حال افتخارات و جوایز بسیاری کسب کرده است، از جمله «جایزه جفرسون» برای خدمات عمومی، «جایزه ون براون»، «عقاب لیند برگ»، «جایزه تئودور روزولت» NCAA و «مدال ملی پرواز فضایی». او تنها کسی است که در کمیته تحقیقاتی هر دو حادثه فضایی حضور داشته. در حال حاضر دو مدرسه ابتدایی در آمریکا به افتخار او، سالی راید نامگذاری شده‌اند.
● کریستا مک اولیف؛ اولین زنی که در فضا کشته شد
کریستا مک اولیف اولین زن معلمی بود که به فضا رفت. او برای برنامه فضایی ناسا «معلم در فضا» از میان ۱۱هزار داوطلب انتخاب شد و هنگام انجام ماموریت در جریان حادثه شاتل فضایی «چلنجر» کشته شد. مک اولیف در سال ۱۹۴۸ در بوستون ماساچوست متولد شد. پس از اتمام کالج در مدرسه‌ای شروع به تدریس کرد. او از جوانی تحت تاثیر ماموریت فضایی آپولو و قدم گذاشتن انسان به ماه بود. او در فرم ثبت‌نام در برنامه فضایی ناسا نوشت: «من تولد عصر فضا را دیده‌ام و دوست دارم در آن شرکت کنم!» او در سن ۲۲ سالگی با استیون جی.مک‌اولیف ازدواج کرد و صاحب دو فرزند به نام‌های اسکات و کارولین شد. هنگامی که در حادثه کشته شد، فرزندانش ۹ و ۶ ساله بودند. او در سال ۱۹۸۵ برای برنامه ناسا انتخاب شد و به مدت یک‌سال آموزش دید. پس از انتخاب، مصاحبه‌های بیشماری با تلویزیون از جمله مجری‌های معروف تلویزیون مثل لری کینگ، دیوید لترمن و رجیس فیلبین انجام داد. او برخورد خوبی با رسانه‌ها داشت و در نتیجه پروژه «معلم در فضا» مورد توجه عموم قرار گرفت. به همین دلیل هم بود که حضور مک اولیف در حادثه شاتل فضایی تاثیر عمیقی بر مردم آمریکا گذاشت. او در بیست و هشتم ژانویه ۱۹۸۶ به فضا رفت، ولی شاتل در جریان حرکت دچار نقص شده، منفجر شد. مک اولیف پس از مرگش افتخارات و جوایز فراوانی کسب کرد و مرکز تحقیقات کنکورد و مرکز آموزش فضایی یوتا را به یاد او کریستا مک‌اولیف نام نهادند. به علاوه یک ستاره دنباله‌دار، کوهی در ماه و ۳۵ مدرسه را به نام او نامگذاری کردند. سال ۱۹۹۰ فیلم تلویزیونی «چلنجر» در مورد او ساخته شد. نمایش «غلبه بر جاذبه» نیز نوشته «جین اندرسن» داستان زندگی دختر ۶ ساله کریستا مک اولیف را بازگو می‌کند که مجبور است واقعه مرگ مادرش را تحمل کند. این نمایش برنده جایزه «امی» شده است.
● انوشه انصاری؛ اولین زن ایرانی که به فضا رفت
انوشه انصاری اولین زن ایرانی است که به فضا رفت. البته او فضانورد حرفه‌ای نیست و تاجری موفق است که با هزینه شخصی به فضا پرواز کرد. او اولین زن توریست فضایی تاریخ به شمار می رود.
انوشه انصاری در سال ۱۹۶۶ در مشهد متولد شد و سال ۱۹۸۴ به آمریکا مهاجرت کرد. در دانشگاه جورج میسن و جورج واشنگتن مهندسی برق خواند. پس از فارغ‌التحصیلی به کار در MCI پرداخت. او در سال ۱۹۹۱ با حمید انصاری ازدواج کرد. دو سال بعد با پس‌اندازهای شخصی شراکت همسر و برادر همسرش یک موسسه مخابراتی کوچک تاسیس کرد. این موسسه آن‌قدر موفق شد و گسترش پیدا کرد که سال ۲۰۰۰ کمپانی سونس آن را به قیمت ۵۵۰ میلیون دلار خرید. او در سال ۲۰۰۶ تصمیم گرفت با هزینه شخصی به فضا برود. میزان پول پرداختی برای سفر به فضای انصاری هیچ‌وقت فاش نشد، ولی این میزان حدود ۲۰ میلیون دلار تخمین زده می‌شود. انصاری در تاریخ هجدهم سپتامبر ۲۰۰۶ از قزاقستان به فضا رفت و ۸ روز را در ایستگاه بین‌المللی فضایی به سر برد. انصاری در این سفر چند آزمایش آژانس فضایی اروپا را نیز انجام داد. او روی لباس فضایی‌اش پرچم ایران را نصب کرده بود و با وجود مخالفت دولت‌های روسیه و آمریکا در بر داشتن پرچم از این کار خودداری کرد. او می‌گوید که برنامه‌هایی برای گسترش این ماموریت بر بالا بردن سطح آگاهی مردم در مورد زمین در سر دارد. به انصاری افتخارات و جوایز فراوانی اعطا شده است، از جمله جایزه دانشگاه جورج میسن، جایزه دانشگاه جورج واشنگتن، جایزه دستاوردهای برجسته اقتصادی، جایزه تاجر موفق جوان سال و جایزه سالانه جنوب غربی. کمپانی مخابراتی او در میان ۵۰۰ کمپانی برتر جهان است که سریع‌ترین میزان رشد را داشتند. مجله فورچون نیز در سال ۲۰۰۱ نام او را در لیست ۴۰ نفر فرد برتر زیر ۴۰ سال قرار داد و جایزه موفقیت اقتصادی ملی در سال ۲۰۰۰ را به خود اختصاص داد. پس از سفر به فضا نیز «جایزه مدار» انجمن ملی فضا و انجمن توریسم فضایی به او اهدا شد. انصاری در حال حاضر در فعالیت‌های خیریه و اجتماعی بسیاری حضور دارد، از جمله در سازمان «یک‌‌ آرزو کن» تگزاس و مرکز کودکان کالین کانتی فعال است و در چندین سازمان غیردولتی و غیرانتفاعی دیگر عضو است.

امیرحسین آهوئی

منبع : روزنامه تهران امروز