گسترش و پیشرفت روز افزون ارتباطات سیار در خاورمیانه و آفریقا

● خاورمیانه، سلطهٔ ایران و عربستان
در این مدت، بازار خاورمیانه نسبت به قاره آفریقا رشد کمتری داشت است. این منطقه تا پایان سپتامبر ۲۰۰۵، ۴/۴۱ میلیون نفر مشترک را با رشد سالیانه ۴/۵۶ درصد به‌خود اختصاص داده است.
پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۲۰۰۶، تعداد مشترکان به ۱/۵۶ میلیون نفر برسد.
بازار ارتباطات سیار در منطقه خاورمیانه تحت سلطهٔ دو کشور عربستان صعودی و ایران است و در کل ۶۴ درصد از مشترکان این منطقه در این دو کشور قرار دارند. در ماه مه ۲۰۰۵، با راه‌اندازی اپراتور دوم GSM در کشور عربستان صعودی با نام موبایلی، تعداد مشترکان تا حد قابل توجهی افزایش یافت؛ در اواسط نوامبر ۲۰۰، این اپراتور دو میلیون مشترک را جذب کرده بود. این روند با اعطاء مجوز به اپراتور سوم در سال ۲۰۰۸ ادامه خواهد یافت.
بعد از کشور اتیوپی، بزرگ‌ترین بازار انحصاری تلفن همراه جهان در ایران، قرار دارد. اما احتمالاً در انتهای سال ۲۰۰۶، بازار این کشور هم رقابتی خواهد شد. در پی خروج شرکت ترک‌سل، برندهٔ ابتدائی مجوز اپراتور دوم در فوریه سال ۲۰۴، شرکت MTN، از آفریقای جنوبی، در نوامبر سال ۲۰۰۵ قراردادی را برای دریافت مجوز اپراتور دوم با دولت ایران منعقد کرد. در این بین، اپراتور دولتی ایران، در ۱۲ ماه گذشته تا سپتامبر سال ۲۰۰۵ به جذب ۷/۳ میلیون نفر مشترک پرداخت که بخشی از این مشترکان جدید را کاربران تلفن‌های همراه اعتباری (اپراتور تالیا) تشکیل می‌دهند که از ماه مارس همان سال خدمات آن ارائه شده است.
امسال علاوه بر شرکت بحرینی MTC-Vodafone و شرکت اماراتی اتصالات، چهار اپراتور دیگر منطقه برنامه‌ریزی کرده‌اند تا شبکه‌های WCDMA را به‌صورت تجاری راه‌اندازی کنند. اگر چه به‌دلیل فقدان برنامه‌ٔ قاطع و دقیق در ارائه خدمات ۳G و عرضه بی‌برنامه و بی‌قاعدهٔ گوشی‌های WCDMA، رشد تعداد مشترکان این شبکه‌ها بسیار پائین بوده است.
● آفریقا، پتانسیل فراوان برای رشد
از سپتامبر سال ۲۰۰۴ تا سپتامبر سال ۲۰۰۵، تعداد مشترکان تلفن همراه در آفریقا تا ۶/۷۳ درصد رشد داشته که سریع‌ترین رشد در جهان است. تا پایان سپتامبر ۲۰۰۵، تعداد مشترکان در این قاره از مرز ۳/۱۱۹ میلیون نفر گذشت؛ در حالی‌که این تعداد در پایان سپتامبر ۲۰۰۴ در حدود ۷/۶۸ میلیون نفر بود. اگر چه میزان ضریب نفوذ پائین است و تا پایان ماه سپتامبر ۲۰۰۵، فقط ۳/۱۳ درصد بوده است، اما در عین حال نشان از پتانسیل زیاد در بازار آفریقا دارد. پیش‌بینی می‌شود که تا پایان سال ۲۰۰۶، تعداد مشترکان آفریقائی تا ۴/۱۷۱ میلیون نفر افزایش یابد.
شکوفائی بازار ارتباطات سیار آفریقا تا حد زیادی به کشورهای نیجریه، آفریقای جنوبی، الجزایر و مراکش مربوط می‌شود. پیش‌بینی می‌شود که در آیندهٔ نزدیک، بیشتری رشد مشترکان در بازارهای کشورهای نامبرده اتفاق افتد. اگر چه بازارهای دیگری با رشد عالی مانند جمهوری کنگو وجود دارند که شاهد افزایش روند رو به رشد آن‌ها در آینده خواهیم بود.
از سپتامبر سال ۲۰۰۴ تا سپتامبر سال ۲۰۰۵، تعداد مشترکان نیجریه (پرجمعیت‌ترین کشور آفریقا) با رشدی بالغ بر ۸/۱۰ میلیون نفر، به ۸/۱۶ میلیون نفر رسید. پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۰۷، تعداد مشترکان در این کشور از تعداد مشترکان در آفریقای جنوبی (بزرگ‌ترین بازار فعلی تلفن همراه آفریقا) بیشتر شود.
علیرغم پیش‌بینی‌ها بر کاهش روند رشد تعداد مشترکان در آفریقای جنوبی (تا پایان سپتامبر ۲۰۰۵، ضریب نفوذ در حدود ۵۹ درصد متوقف ماند)، بازار این کشور رشدی در حدود ۲/۸ میلیون نفر داشته که در کل تعداد مشترکان آن در پایان سال ۲۰۰۵ به حدود ۲/۲۶ میلیون نفر رسید.
در آگوست ۲۰۰۴، با آغاز به‌کار ”نجما“، اپراتور سوم در نیجریه، بلافاصله رشد جالب توجهی در این کشور ایجاد شد.
تا پایان سپتامبر ۲۰۰۵، تعداد مشترکان تا ۲/۸ میلیون نفر افزایش یافت و به ۹/۱۰ میلیون نفر رسید که هنوز هیچ نشانه‌ای از توقف این روند مشاهده نمی‌شود. در این مدت، بازار تلفن همراه در کشورهای مصر و مراکش رشد چشمگیری داشته است و از اواخر سال ۲۰۰۴، اپراتورها در این دو کشور برای اولین بار به‌دنبال جذب مشترکان کم درآمد بوده‌اند.
● آفریقا، بازار جذاب
پتانسیل رشد بازار آفریقا توجه سرمایه‌گذاران بین‌المللی، به‌خصوص سرمایه‌گذارانی از خاورمیانه را به‌خود جلب کرده است. در ماه مارس سال ۲۰۰۵، شرکت کویتی MTC، ۸۵ درصد از سهام یک اپراتور آفریقائی با نام سلتل را با قیمت ۸۴/۲ میلیارد دلار خریداری کرد. شرکت اماراتی اتصالات هم ۵۰ درصد از سهام آتلانتیک، اپراتور کشور آفریقائی غربی را خریده است.
از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران اروپائی در سال ۲۰۰۶ تصمیم به رقابت با شرکت‌های MTC، اتصالات و شرکت آفریقای جنوبی MTN گرفته‌اند تا بخشی از سهام شرکت مخابراتی Tunisie Telecome، اپراتور دولتی تلفن همراه و ثابت تونس و لیسانس سوم GSM در کشور مصر را به‌دست آورند. خصوصی‌سازی اپراتور دولتی تلفن همراه و ثابت در نیجریه با نام نایتل، موقعیت دیگری است که توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران را به‌خود جلب کرده است.
خدمات صوتی هنوز اصلی‌ترین کاربرد تلفن همراه در قاره آفریقا است و استفاده از خدمات فن‌آوری‌های ۲.۵G و ۳G، به‌جزء در آفریقای جنوبی، با استقبال کمی روبه‌رو شده است. علیرغم رشد متوسط استفاده از SMS در آفریقا (که از طریق برنامه‌های انتقال اعتبار بسیاری حمایت می‌شد)، بیش از ۹۵ درصد از درآمدهای صنعت تلفن همراه از طریق ارائهٔ خدمات صوتی به‌دست می‌آید. با وجود این‌که تا پایان ماه سپتامبر سال ۲۰۰۵، GPRS و MMS توسط ۲۳ اپراتور در این قاره راه‌اندازی شدند، میزان استقبال عمومی از این امکانات، به‌جزء در کشورهای آفریقای جنوبی، نیجریه و آفریقای شمالی، درسطح کمی باقی مانده است.

جان اورینگتون
پی‌نوشت
۱) John Everington
۲)Mobily
۳)Turkcell
۴)TCI
۵) wide-band CDMA (Code-Division Multiple Access
۶) Nedjma
۷) Celtel
۸) Nitel
۹) General Packet Radio Service
۱۰) Multimedia Message Service

منبع : فصلنامه علمی تحلیلی مهندسی برق