گوسفند دوخوان ( فراخواندن گوسفند )؛ آواز دشتی

قطعه زیبا و دلنشین “گوسفند دو خوان” یکی از معروفترین قطعات در موسیقی بدون کلام گیلان می‌باشد و ویژگی های خاصی دارد…
دشتی از زیباترین متعلقات آواز شور به حساب می‌آید که آن را آواز چوپانی نیز نامیده اند. آواز دشتی از مشتقات دستگاه شور می‌باشد و شامل گوشه های درآمد، حاجیانی، کرد بیات، قرچه، کوهستانی، چوپانی، مرادخانی، دیلمان، عشاق، غم انگیز و … می‌باشد.
در موسیقی فولکریک (محلی) ایرانی که سرشاخه اصلی آن نشأت گرفته از احساس، محیط، نحوه زندگی و فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی است و با توجه به سختی‌ها و مشقات فراوانی که اقوام مختلف ایرانی در دوران متفاوت طی کرده اند. و با تناسبی که در آواز دشتی از لحاظ بیان سوز و ارایه زیبای این مشقّات و دردهای اجتماعی وجود دارد، آواز دشتی از محبوبیت خاصی در این نوع موسیقی برخوردار است. موسیقی بختیاری، خراسانی، گیلکی، مازندرانی، بلوچ و … همگی دارای الحان متفاوت و زیبا در آواز دشتی می‌باشند.
از نظر احساس می‌توان گفت که آواز دشتی حزن انگیز ترین آواز ایرانی می‌باشد. البته نوع حزنی که در این آواز وجود دارد نیز جای بحث دارد، این حزن توأم با سادگی و لطافت قوم های مختلف ایرانی می‌باشد. در واقع نام خود این آواز در فرهنگ ما بیان کننده بسیاری از ویژگی های این آواز می‌باشد.
در خواندن آواز دشتی مهمترین چیز احساس است و این که خواننده این احساس توأم با سادگی را خود دریافته و بتواند به شنونده منتقل کند. در دستگاهی مثل چهارگاه تکنیک خواندن و نحوه ادای تحریرها در کنار احساس حائز اهمیت است، ولی در آواز دشتی تا احساس وجود نداشته باشد نمی تواند بیان کننده حالت واقعی این آواز باشد.
قطعه‌ی بی کلام ” گوسفند دو خوان ” از نظر کیفیت آهنگ و ملودیک و ساختار موسیقیایی آن با استفاده از فواصل گوناگون گام شور ترکیب بسیار زیبایی را به وجود آورده است و جمله بندی های موسیقی آن با توجه به فضای فولکلوریک فوق العاده متنوع می‌باشد.
استقلال موسیقیایی در فرهنگ موسیقی گیلان زمین سبب شده است که در مناطق مختلف گیلان، این قطعه موسیقی از تنوع ملودیک برخوردار باشد و به اشکال گوناگون روایت شده باشد.
تصویر زیبایی که قطعه ” گوسفند دو خوان ” به ما ارائه می‌دهد، تصویری از یک چراگاه کوهپایه ای است که چوپان با نی این قطعات را که در آن حزنی زیبا نهفته است برای گوسفندان می‌نوازد و از آن جایی که دلیل نواختن این قطعه همانطور که از اسم آن پیداست، فرا خواندن و جمع کردن گوسفندان توسط چوپان است . نوع نواختن و استفاده از نت‌ها این ضرورت را ایجاد می‌کند که در آغاز قطعه مزبور از نت های کش دار استفاده شود .
در این میان از روایت های متعددی که با توجه به تنوع در منطقه به دست آمده است، نمونه ی به دست آمده از منطقه دیلمان اصالت بیشتری دارد . ویژگی اصلی این نمونه اصیل این است که بر روی پرده ” دیلمان ” در گام شور با کشش های مکرر، تاکید می‌شود که این خود باعث جمع شدن و جلب توجه گوسفندان می‌شود و پس از اینکه توجه گوسفندان جلب شد سپس چوپان همراه با اجرای قطعات و نغماتی در مایه دشتی و شور و همراه با ریتم و هماهنگ با حرکت گوسفندان آن‌ها را به سمت خود جلب می‌کند و گله پراکنده در دشت در کنار چوپان جمع می‌شوند.
استاد ابوالحسن صبا نیز قطعه ای به نام ” کوهستانی “، ” عشاق “ که در واقع نزدیک به روایت اصلی ” گوسفند دو خوان ” است را با این نام نت کرده است.
همچنین آمده است که چوپانان در همین مایه دو قطعه دیگر نیز توسط نی می‌نوازند که عبارتند از:
۱) گوسفند هگردان
۲) گله رُی
● گوسفند هگردان:
” گوسفند هگردان ” توسط چوپان هنگامی که گوسفندان به آشامیدن آب مشغول اند صورت می‌گیرد.
اگر ” هگردان ” را معادل تغییر یافته واژه گیلکی ” واگردان ” به معنی ” برگرداندن بر اساس بررسی‌ها در واژه نامه های گوناگون گویش گیلکی بدانیم، می‌توان این طور برداشت کرد که هدف اصلی چوپان از نواختن این قطعه برگرداندن گوسفندان به چراگاه پس از آشامیدن آب است . در واقع نواختن قطعه ” گوسفند هگردان ” توسط چوپان به وسیله نی سبب ایجاد ولع و سرعت بیشتر در گوسفندان در آشامیدن آب شده و به این ترتیب گوسفندان در زمان مناسب پس از نوشیدن آب به چراگاه خود باز می‌گردند.
● گله رُی:
قطعه ی دیگری که بعد از ” گوسفند هگردان ” و ” گوسفند دو خوان ” نواخته می‌شود، قطعه ی ” گله رُی ” است. این قطعه پس از استراحت و فراخواندن گله و هنگام حرکت گله و چوپان به سمت مقصد برای حفظ و جلب توجه گوسفندان در طی مسیر نواخته می‌شود. از ویژگی های ” گله رُی ” این است که دارای وزن آزاد بوده و نغمات آن مانند ” گوسفند دو خوان ” بدون ریتم و آهنگی مشخص ترکیب یافته است.

سحر اخوان

منبع : نشریه الکترونیک گیلانیان