|
| ويژگى‌هاى فرهنگى و هنرى، استان كردستان
|
|
| استان کردستان از لحاظ فرهنگى سابقه بسيار جالب توجهى دارد که نظير آن در ساير نقاط ايران کمتر ديده مىشود. زبان، شعر، رقص، موسيقى، آداب و رسوم به جاى مانده در اين پهنه از سرزمين ايران قدمتى ديرينه دارد. زبان کردى يکى از زبانهاى گروه هندى - اروپايى است و دستور زبان ويژه‌اى دارد. اين زبان در ايران چند شاخه مشخص و مجزا دارد:
|
|
| ۱. شاخه کرمانشاهى که در استان کرمانشاه رايج است.
|
|
| ۲. شاخه اورامى که يک لهجه بسيار قديمى با اصالت تاريخى است که در قسمت‌هاى جنوبى شهرستان مريوان و در شهرستان پاوه از استان کرمانشاه به اين زبان تکلم مىشود. ادبيات مکتوبى به اين شاخه از زبان کردى وجود دارد که از آن جمله مى‌توان به کتاب مذهبى «معرفت پير» اشاره کرد.
|
|
| ۳. شاخه سورانى که در قسمت اعظم استان کردستان تکلم مىشود و ادبيات مکتوب و کتاب‌هاى مذهبى بسيارى به اين زبان نوشته شده است. اين شاخه، مهم‌ترين و رايج‌ترين شاخه زبان کردى به شمار مى‌آيد. بعضى محققين زبان لرى را هم شاخه‌اى از زبان کردى دانسته‌اند. تقريرات آيت‌الله مردوخ که در کتاب «تاريخ مردوخ» آمده است، کردها را از حيث زبان به چهار شعبه کرماج، گوران، لر و کهلر تقسيم مى‌کند.
|
|
| به طور کلى زبان کردى زبانى جدا از فارسى قديم نيست، بلکه زبان پر بهايى است که بيشتر لغات و اصطلاحات فارسى قديم را در خود حفظ کرده است. آثار بسيارى به گونه‌هاى مختلف کردى مربوط به قرن‌هاى دوم و سوم هجرى در دست است که اکثر آن‌ها از آثار عرفانى گروه پارسايان اهل حق محسوب مىشود.
|
|
| مکتوبات و آثار به دست آمده نشان مى‌دهد که قبل از اسلام اديان مختلفى از قبيل مهرپرستى و زرتشتى در اين منطقه وجود داشته است که به تدريج و با ترويج و گسترش دين مبين اسلام از صحنه خارج شده‌اند. دين مردم کردستان اسلام و بيشتر مردم آن پيرو مذهب تسنن (شافعى) و عده‌اى نيز پيرو مذهب تشيع هستند. تعدادى از پيروان اقليت‌هاى مذهبى (يهودى و مسيحى) نيز در کردستان زندگى مى‌کنند که بيشتر آن‌ها در شهرستان سنندج سکونت دارند.
|
|
| ويژگى‌هاى فرهنگى و هنرى، استان مازندران
|
|
| استان مازندران علاوه بر مردم بومى، اقليت‌هاى بلوچ، ترک، کرد، لر، افغان، گرجى و ارمنى را نيز در خود جاى داده است که هنوز کاملاً با اکثريت محلى ترکيب نشده و بسيارى خصايص قومى و فرهنگى خود را حفظ کرده‌اند. از جمله بعضى تيره‌‌هاى ترک که در قرون گذشته به منظور جلوگيرى از هجوم ترکمن‌ها به اين نواحى کوچانيده شده‌اند، هم اکنون در مازندران نيز مشاهده مى‌شوند. زبان طبرى يا مازندرانى، بازماندهٔ زبان ايرانيان قديم (پارسى ميانه) است که ديرتر و کمتر از ساير زبان‌‌ها تحت تأثير زبانهاى بيگانه‌اى چون عربى، مغولى و تاتارى قرار گرفته است. تا قرن پنجم هجرى، پادشاهان طبرستان به خط پهلوى مى‌‌نوشتتند و سکه مى‌زدند. دو کتبيه که به خط پهلوى در رِسِکت در دودانگه سارى و گنبد لاجيم سوادکوه به دست آمده، مؤيد اين مطلب است. زبان مازندرانى با لهجه‌هاى مختلف در تمامى نواحى استان متداول است. علاوه بر آن زبانهاى گيلکى در غرب و زبان و لهجه مردمانى که از شهرهاى ديگر به اين استان مهاجرت کرده‌اند، نيز رواج دارد. ترکى آذرى (آذربايجانى) بطور پراکنده در سطح استان و نيز زبان کردى در برخى نواحى شرقى مازندران رايج است. مردم ساکن اين استان عموماً مسلمان و شيعه دوازده امامى هستند.
|
|
| ويژگى‌هاى فرهنگى و هنرى، استان اصفهان
|
|
| استان اصفهان، از جمله مناطق تاريخى کشور است که مانند ستارهٔ درخشانى بر تارک سرزمين کهنسال ايران مى‌درخشد. اين استان، تنوع قومى جالب‌توجهى دارد که فرهنگ پربار ملى و مذهبى ايران عامل پيوند و يگانگى تمامى آن‌ها از جمله بختيارى‌ها، ارمنى‌ها و زرتشتى‌ها، و ... شده است. در اينجا به برخى از مراسم مهم و چگونگى برگزارى آن‌ها اشار مىشود.
|
|
| ويژگى‌هاى فرهنگى و هنرى، استان كهكلويه‌وبويراحمد
|
|
| کنش‌هاى فرهنگى مردم کهگيلويه و بويراحمد از روابط اجتماعى موجود مبتنى بر نظام عشيره‌اى متأثر است. در اين نظام فرهنگى تمام رفتارهاى اجتماعى و فرهنگى مردم تحت تأثير مستقيم روابط قبيله‌اى و عشيرتى قرار دارند. برگزارى عيدها، جشن‌ها، مراسم ويژه محلى و ساير رفتارهاى فرهنگى مردم نيز همچون رفتارهاى اجتماعى آنان در چارچوب اين نظام فرهنگى قابل بررسى است.
|
|
| در استان کهگيلويه و بويراحمد مراسم اعياد ملى و مذهبى شامل عيد نوروز، جشن ميلاد ائمه اطهار، عيد مبعث و غيره به طرز باشکوهى همچون ساير نقاط ايران برگزار مىشود. در اين ميان برگزارى جشن نوروز از شکوه خاصى برخوردار است.
|
|
| مراسم مربوط به جشن و سرورهاى خصوصى نظير جشن عروسى، ختنه‌سوران و نظاير آن معمول است که در چارچوب روابط خويشاوندى، پيوندهاى عاطفى و اجتماعى زندگى عشيره‌اى و قبيله‌اى معانى خاص و با اهميتى پيدا مى‌کند.
|
|
| ويژگى‌هاى فرهنگى و هنرى، استان قم
|
|
| استان و شهر قم از شهرهاى مهم دينى و مذهبى و زيارتگاهى ايران و شيعيان جهان است و از شهرهاى جهانگردى زيارتى مهم ايران محسوب مىشود. جريان فرهنگ دينى و مذهبى شهر قم را به يکى از بزرگترين مراکز آموزش علوم دينى و آئين‌هاى مذهبى تبديل کرده است که در دهه‌هاى اخير نقش بسيار ممتازى در فرآيند تحولات دينى، مذهبى، سياسى و اجتماعى ايران ايفا کرده است. تعليم و تربيت مروجين، عالمان و انديشمندان علوم دينى و به بتع آن تأثير فراوان بر نظام فرهنگى کشور از تأثيرات فرهنگى بسيار مهم اين شهر است. در اين شهر مراسم اعياد و سوگوارى‌هاى دينى و مذهبى باشکوه فراوانى برگزار مىشود. مراسم بزرگداشت تولد، رحلت و شهادت ائمه اطهار و رهبران دينى جلوه‌اى ديگر از تبلور فرهنگى مردم اين شهر محسوب مىشود. مراسم مربوط به رويدادهاى سياسى نيز جلوهٔ ديگرى از تظاهرات فرهنگى و مدنى قم به حساب مى‌آيد. برگزارى مراسم مربوط به جشن‌ها و اعياد ملى و خصوصى نيز رنگ و بوى ملى و مذهبى دارد و از مزيت‌هاى نسبى و ويژگى‌هاى فرهنگى استان و شهر قم محسوب مىشود. شهر قم نمونه ممتازى از نظام دينى و مذهبى مردم شيعهٔ ايران است و يکى از مراکز آموزش آن به شمار مى‌آيد.
|
|
| ويژگى‌هاى فرهنگى و هنرى، استان سمنان
|
|
| استان سمنان از لحاظ آداب و رسوم و کنش‌هاى فرهنگى مردم، از تنوعى چشمگير برخوردار است. تنوع در مسائل انسانى و اجتماعى و طبيعت استان، اين گوناگونى را به وجود آورده است. انجام مراسم مربوط به اعياد ملى و مذهبى، ازدواج و همسرگزينى، سوگ‌ها و عزاهاى خصوصى و مذهبى و ساير کنش‌هاى فرهنگى مردم، با وجود تفاوت‌هاى محسوسى که در نقاط مختلف استان با هم دارند، ولى بر بستر باورهاى دينى و مذهبى و وابستگى‌هاى ملى و منطقه‌اى شکل گرفته‌اند. در اين جا به چگونگى مراسم مربوط به جشن‌ها و اعياد و سوگ‌ها و عزاهاى مردم استان به اجمال پرداخته مىشود.
|
|
| ويژگى‌هاى فرهنگى و هنرى، استان خراسان
|
|
| مردم خراسان، مانند ساير استان‌هاى ايران، در مناسبت‌هاى گوناگون ملى و مذهبى مراسم مشابهى را برگزار مى‌کنند. شکل کلى اين مراسم مانند ساير مناطق است؛ ليکن برخى ويژگى‌ها، اين مراسم را نسبت به ساير مناطق ايران متفاوت مى‌کنند.
|
|
| ويژگى‌هاى فرهنگى و هنرى، استان گيلان
|
|
| استان گيلان، از ديرباز، زيست‌گاه قوم‌هاى گوناگونى است که از جمله مى‌توان به گيل‌ها، ديلم‌ها، کادوس‌ها، ماردها، کاس‌ها و ... اشاره کرد. زبان مردم استان گيلان نيز تحت تأثير تنوع قومى، گويش‌هاى گوناگون دارد که مهم‌ترين آن‌ها عبارت‌اند از:
|
|
| - گيلکى: اين زبان از زبانهاى ايرانى است که مردم گيلان و ديلمستان بدان سخن مىگويند. گيلکى به چند شاخه تقسيم مىشود و در جهات شرق و جنوب نيز با يکديگر اندکى اختلاف دارند. شمارِ مردم گيلکى زبان از يک ميليون نفر بيشتر است و بيشتر آن‌ها زبان فارسى را نيز مى‌دانند.
|
|
| - تالشى: اين زبان از زبانهاى ايرانى است که هم‌چنان در بخش‌هايى از ايران، زنده است. گويش ماسالى زبان تالش با گويش مناطق کوهستانى آن در شفت اندکى تفاوت دارد. در غرب ميانهٔ درياى مازندران در مرز ايران و آذربايجان، گروهى به زبان تالش سخن مىگويند. اين زبان از جمله زبانهاى شمال غربى ايران است که در زمان‌هاى گذشته در سرزمين آذربايجان نيز رايج بوده است.
|
|
| - ديلمى: از زبانهاى مهم ديگر اين استان، زبان ديلمى است که با زبان گيلکى تفاوت‌هاى اساسى دارد.
|
|
| ويژگى‌هاى فرهنگى و هنرى، استان سيستان وبلوچستان
|
|
| مجموعه اقوام ساکن در استان سيستان و بلوچستان همراه با سنن و شيوه‌هاى خاص زندگى، به تنهايى يکى از جاذبه‌هاى بى‌نظير و چشمگير اين منطقه است. زندگى ايلى با الگوى سکونت و آداب و رسوم ويژه، مورد علاقه سياحان و ديدارکنندگان داخلى و خارجى است. اين جاذبه علاوه بر آن که ديدارکنندگان عادى را به سوى خود جلب مى‌کند، به ويژه مى‌تواند مورد توجه دانشجويان و دانش‌پژوهان علوم اجتماعى و انسانى و مردم‌شناسان قرار بگيرد.
|
|
| در منطقه سيستان و بلوچستان دو ايل مهم براهويى و بلوچ زندگى مى‌کنند. نحوهٔ معيشت و زيست، الگوهاى سکونت و باورداشت‌ها، سنت‌ها و آداب و رسوم و سرانجام ايل راه‌ها از جملهٔ جاذبه‌هاى ديدنى اين شيوه زندگى است.
|
|
| ويژگى‌هاى فرهنگى و هنرى، استان گلستان
|
|
| استان گلستان علاوه بر عناصر بومى، اقليت‌هاى بلوچ، ترک، افغان و ارمنى را نيز در خود جاى داده است که هنوز در اکثريت محلى مستهلک نشده‌اند و بسيارى از خصايص قومى و فرهنگى خود را حفظ کرده‌اند.
|
|
| ترکمن‌ها به زبان ترکى با گويش ترکمنى صحبت مى‌کنند و ترکى آذرى (آذربايجانى) به طور پراکنده در سطح استان رايج است. ساکنان اين استان عموماً مسلمان و شيعهٔ دوازده امامى هستند و ساکنان شهرستان‌هاى گنبد و ترکمن اکثراً سنى مذهب هستند. در زير به ويژگى‌هاى برخى از اعياد ملى و مذهبى و مراسم جشن و سرور استان اشاره مىشود:
|
