| مرتع، اکوسيستمى است که از رابطهٔ متقابل عواملى چون گياه، خاک، آب، هوا، جانوران و غيره در شرايط حاکم بر آنها در منطقه پديد آمده است.
|
|
|
|
|
|
| اصل مرتع را گياهان مرتعى تشکيل مى‌دهند ولى گونه‌هاى گياهى موجود در هر منطقه مى‌توانند بر زندگى و گسترش جامعهٔ گياهى منطقه تأثير قابل‌توجهى داشته باشند مثلاً استقرار گياهان دائمى و توسعهٔ آنها ممکن است شرايط مساعدى را براى مرتع پديد آورد. بذرافشانى اينگونه گياهان پوشش گياهى مرتع را تقويت مى‌کند، ريختن شاخ و برگ آنها خار و خاشاک را در سطح خاک افزايش مى‌دهد که باعث نفوذ بيشتر آب ناشى از بارندگى‌ها در خاک مى‌شود، از فرسايش خاک جلوگيرى مى‌کند، و شرايط بهتر زيستى را براى گياهان مرتعى فراهم مى‌آورد. برعکس، از بين رفتن گياهان چندساله و پايا مشکلاتى چون از بين رفتن پوشش خار و خاشاک و افزايش خطر فرسايش و پيدا شدن گياهان يک‌ساله و کم‌ارزش را در مرتع در پى خواهد داشت.
|
|
|
|
| خاک محل استقرار گياهان است و مواد غذائى و آب مورد نياز آنها را در خود نگه مى‌دارد و از اين نظر داراى اهميت ويژه است. ترکيب خاک از نظر املاح و مواد غذائي، جنس خاک و دانه‌بندى آن از عوامل عمده در زندگى گياهان است. خاک‌هاى غنى از مواد آلى و املاح علاوه بر اينکه مواد غذائى کافى را در اختيار گياه قرار مى‌دهند با نگهدارى آب بيشتر موجبات رشد، نمو و بارورى بهتر آن را فراهم مى‌آورند و با جلوگيرى از فرسايش خاک به بقاء و استقرار گياهان مرتعى و تداوم اِکو سيستم مرتع کمک مى‌کنند.
|
|
|
|
| هوا موجب انتقال دما، نور و رطوبت است و منبع سرشار اکسيژن براى تنفس و کربن دى اُ‌کسيد براى کربن‌گيرى گياهان است. هواى معتدل و مرطوب کوهستان‌ها در فصل‌هاى گرم سال شرايط بسيار مناسب را براى رشد گياهان مرتعى اين مناطق فراهم مى‌آورد ولى هواى آلوده به گرد و غبار و دود کارخانه‌ها، وسايل نقليه، و گازهاى زائد برخاسته از واحدهاى صنعى براى گياهان زيان‌آور است. مشاهده شده است که گردوغبار برخاسته از جاده‌هاى خاکى و مواد زائد بعضى از کارخانه‌ها و کارگاه‌هائى مانند گچ‌پزى‌ها تا فواصل زياد و سطحى وسيع پراکنده مى‌شود و روى گياهان مرتعى مى‌نشيند. اينگونه گياهان قابل مصرف براى دام‌ها نيستند و دام‌ها نيز براى تغذيه از آنها رغبتى از خود نشان نمى‌دهند.
|
|
|
|
| باد از حرکت و انتقال هوا پديد مى‌آيد، با جابه‌جائى هواى مرطوب و ابرها سبب پيدايش و انتشار بارندگى‌ها مى‌شود و از اين طريق به‌طور غيرمستقيم به رويش گياهان مرتعى کمک مى‌کند. باد سبب انتشار بذر گياهان مرتعى به نقاط دور و نزديک مى‌شود و بدين‌گونه به ازدياد نسل گياهان مرتعى کمک مى‌کند. باد، انتقال برف از نقاط مرتفع به کف دره‌ها و نقاط کم ارتفاع، پراکندگى يکنواخت برف را در سطح مراتع کوهستانى به‌هم مى‌زند و با حمل شن‌هاى روان، مزارع و مراتع را مى‌پوشاند و زبان‌هائى را از اين طريق وارد مى‌آورد. در دشت‌هاى وسيع که سرعت باد زياد است فرسايش بادى نيز افزايش مى‌يابد.
|
|
|
|
| دَما عوامل مؤثر ديگرى در ميزان رشد و نمو گياهان مرتعى است. در مناطق سرد که روزهاى گرم کمتر و يخ‌بندان و سرما زودرس است، گياهان فرصت کمترى براى رشد و نمو خود دارند، حال آنکه در مناطق معتدل تعداد روزهاى گرم بيشتر و فصل رشد و نمو طولانى‌تر است. در مناطق گرمسير اگر گياه آب کافى در اختيار داشته باشد مى‌تواند در سراسر سال به فعاليت خود ادامه دهد. وگرنه با بالا رفتن ميزان تبخير ذخاير آب خاک اُفت پيدا مى‌کند و گياهان نيز رو به خشکى مى‌روند.
|
|
|
|
| عملکرد وکيفيت گياهانى که دسترسى به روشنائى کافى دارند، نسبت به گياهانى که نور کافى به آنها نمى‌رسد بهتر است. گياهانى که در دامنه‌هاى شمالى کوه‌ها و يا در زير سايه صخره‌ها يا درختان جنگلى مى‌رويند از نور کافى بهره‌مند نيستند و گياهانى که در دامنه‌هاى جنوبى و يا در مراتع فاقد درخت و درختچه مى‌رويند به نور کافى دسترسى دارند و داراى عملکرد مناسبى هستند. در اين ميان در جنگل‌هاى انبوه که حتى در هنگام روز نيز نور به زمين نمى‌رسد و در اکثر مواقع تاريک است هيچ‌گونه گياه مرتعى بر خاک نمى‌رويد.
|
|
| طول مدت روشنائى روز نيز در رشد گياهان مرتعى مؤثر است. برخى از گياهان روزهاى بلند را مى‌پسندند، بعضى خواهان روزهاى کوتاه هستند و گروهى نيز نسبت به طول مدت روز و روشنائى بى‌تفاوت هستند. در مناطق نزديک به خط استوا طول روز و در نتيجه طول مدت روشنائى در تمام مدت سال يکسان است؛ هر چه منطقه از خط استوا در جهت شمال يا جنوب دورتر مى‌شود تفاوت شب و روز در فصل‌هاى مختلف سال بيشتر مى‌شود؛ در بهار و تابستان روزهاى طولانى‌تر و پائيز و زمستان روزهاى کوتاه‌ترى دارد.
|
