ادراک شکل

ادراک شکل

برای ادراک شیء، نخست باید بتوان بخشی از آن را از بخش دیگر تمیز داد. این توانائی به‌وضوح دید (visual acuity) موسوم است. حساسیت به تقابل (contrast sensitivity) نیز که با وضوح دید ارتباط دارد، اجمالاً عبارت است از توانائی تمیز نوارهای تیره و روشن در شرایط مختلف. (نوارهای تیره و روشن را می‌توان قسمت‌های مختلف یک طرح دانست. و این خود به رابطهٔ تشخیص تباین و وضوح دید اشاره دارد.)

در کار بررسی وضوح دید معمولاً از روش نگاه ترجیحی استفاده می‌شود. در این روش، طرحی از خطوط راه‌راه به‌عنوان محرک اول و صفحه‌ای به رنگ خاکستری یکنواخت به‌عنوان محرک دیگر به‌کار می‌رود. در آغاز، نوارها نسبتاً پهن هستند و کودک ترجیح می‌دهد بیشتر طرح را تماشا کند تا صفحهٔ یکنواخت را. سپس پژوهشگر به‌تدریج از عرض نوارها کم می‌کند تا آنجا که کودک دیگر ترجیحی نشان ندهد. به احتمال زیاد کودک در این مرحله دیگر نمی‌تواند نوار را از زمینه‌اش تمیز دهد، به این معنی که طرح راه‌راه، از لحاظ ادراکی دیگر قسمت‌های متمایز ندارد و همانند صفحه‌ای یکنواخت دیده می‌شود. کودکان در حدود سن یک‌ماهگی برخی از طرح‌ها را می‌توانند ببینند، اما وضوح دید آنان بسیار ضعیف است. وضوح دید در ۶ ماه اول زندگی به‌سرعت افزایش می‌یابد و سپس سرعت افزایش آن کمتر می‌شود و بین ۱ تا ۵ سالگی به‌سطح بزرگسالی می‌رسد (پیرچیو - Pirchio، اسپینلی - Spinelli، فیورنتینی - Fiorentini و مافه‌ای - Maffei در ۱۹۷۸؛ تلر - Teller، مورس - Morse، بورتون - Borton و رگال - Regal در ۱۹۷۴).

- وضوح دید و حساسیت به تقابل: شبیه‌سازی دیده‌های کودکان ۱، ۲ و ۳ ماهه با نگاه کردن به چهرهٔ زنی در فاصلهٔ ۱۵ سانتی‌متری. تصویر سمت راست پائین، چیزی است که بزرگسال می‌بیند. برای شبیه‌سازی ادراک کودک، ابتدا حساسیت او به تقابل اندازه‌گیری می‌گردد، و سپس شاخص حاصل در مورد تصویر سمت راست تحتانی شکل به‌کار گرفته می‌شود (اقتباس از گینزبرگ - Ginsburg در ۱۹۸۳).

این تحقیقات دربارهٔ جهان ادراکی کودک شیرخوار چه می‌گویند؟ نوزاد یک‌ماهه نمی‌تواند اشیاء کوچک را تشخیص دهد. بینائی او فقط می‌تواند اشیاء نسبتاً بزرگ را تمیز دهد. با این ‌حال، همین بینائی برای ادراک برخی از ویژگی‌های اصلی شیء، از جمله ویژگی‌های چهره (که چیزی مثل طرحی از نوارهای تیره و روشن است) کافی است. در شکل وضوح دید و حساسیت با استفاده از نتایج آزمایش‌های وضوح دید و حساسیت به تقابل، دیده‌های کودک ۱ یا ۲ یا ۳ ماهه هنگام نگاه‌کردن به چهرهٔ زنی در فاصلهٔ ۱۵ سانتی‌متری، شبیه‌سازی شده است. در یک‌ماهگی، وضوح دید به‌قدری ضعیف است که نوزاد نمی‌تواند حالات چهره را درست ببیند (و در واقع نوزادان عمدتاً به‌خطوط پیرامونی چهره نگاه می‌کنند). در ۳ ماهگی، وضوح دید تا آنجا پیش می‌رود که نوزاد می‌تواند از حالات چهره سردرآورد (گلدشتاین، ۱۹۸۴). به این ترتیب، پس بی‌جهت نیست که پاسخ‌دهی اجتماعی کودک در ۳ ماهگی بیش از یک ماهگی است.

توانائی تمیز لبه‌های تیره از لبه‌های روشن برای دیدن شکل بسیار حائز اهمیت است، اما در مورد سایر جنبه‌های بازشناسی شیء چه می‌دانیم؟ حساسیت ما به برخی از ویژگی‌های شکلی اشیاء زودتر ظاهر می‌شود. حتی کودک ۳ روزه‌ای که تصویر مثلث به او ارائه شود، حرکت چشم خود را متوجه لبه‌ها و رئوس آن می‌کند و نگاه کردنش تصادفی هم نیست (سالاپاتک - Salapatek در ۱۹۷۵). به‌علاوه، برخی از شکل‌ها برای نوزادان جالبتر از شکل‌های دیگر هستند. آنها معمولاً به شکل‌هائی که شبیه چهرهٔ آدمی است بیشتر نگاه می‌کنند، و این امر ظاهراً به‌خاطر ترجیح برخی از ویژگی‌های خاص چهره است، مانند ترجیح خط پیرامونی منحنی بر خط پیرامونی راست (فانتس - Fantz در ۱۹۶۱؛ ۱۹۷۰). در ۳ ماهگی، کودک می‌تواند تاحدودی چهرهٔ مادر و حتی عکسی از او را بشناسد، و شاهد این مدعا هم این است که کودک بیشتر به عکس چهرهٔ مادرش نگاه می‌کند تا به عکس زنی ناآشنا (باره‌را - Barrera و ماورر - Maurer در ۱۹۸۱).

ادراک ثبات

همانند ادراک شکل و عمق، رشد انواع ثبات ادراکی، به‌ویژه ثبات شکل و اندازه، نیز در نخستین ماه‌های زندگی آغاز می‌شود (کلمن - Kellman در ۱۹۸۴). صحت این ادعا را می‌توان با آزمایشی در مورد ثبات اندازه با روش خوگیری (یعنی این اصل که نگاه کردن کودک شیرخوار به‌هر شیء در او ایجاد خوگیری یا عادت می‌کند) نشان داد. به کودکان ۴ ماهه ابتدا یک خرس اسباب‌بازی و پس از اندک زمانی، خرس اسباب‌بازی دیگری را نشان دادند. اسباب‌بازی دوم دو نوع بود: یا الف- به اندازهٔ اسباب‌بازی اصلی بود ولی برای اینکه اندازهٔ تصویر آن بر شبکیه متفاوت باشد دورتر از اولی قرار می‌گرفت، یا ب- اندازه‌اش با اسباب‌بازی اصلی متفاوت بود. اگر این کودکان به ثبات اندازه دست یافته باشند می‌بایستی اسباب‌بازی نوع 'الف' را هم‌اندازهٔ اسباب‌بازی اصلی ادراک‌ کنند، و درنتیجه، در مقایسه با اسباب‌بازی نوع 'ب' زمان اندکی به آن نگاه کنند. نتیجهٔ آزمایش همین نکته را تأیید کرد (گرانراد - Granrud در ۱۹۸۶).