روانشناسی جمعی

احتمالاً مى‌دانيد که در پى برگزارى اردوى سالانهٔ اعضاء انجمن‌هاى اسلامى دانشجويان (دفتر تحکيم وحدت) در ۳/۶/۷۹، حوادثى در خرم‌آباد رخ مى‌دهد. به دنبال در خواست عده‌اى از نمايندگان و تصويب مجلس شوراء اسلامى در تاريخ ۱۶/۶/۷۹، يک هيئت ۷ نفرى مرکب از کميسيون‌هاى مختلف، مأموريت مى‌يابد تا، پس از تحقيق، دربارهٔ حوادث گزارش دهد. در اين گزارش که قسمت‌هائى از آن روز سه‌شنبه ۲۴ آبان ۱۳۷۹ در روزنامهٔ حيات نو چاپ شده، چنين آمده است:

'چرا يک بحران يا حادثهٔ کوچک که با درايت مسؤولان سياسي، امنيتى و انتظامى مى‌توانست به راحتى مهار شود، در پيش چشم مسؤولان سياسي، امنيتى و به‌طورى که امنيت عمومى و حاکميت نظام در برهه‌اى از زمان و مکان نقض گردد و اتفاقاتى نظير قتل نفس و تخريب اموال دولت و ملت حادث گردد' .

گزارش مزبور به مواردى از نقض قانون درمسير ماجرا اشاره مى‌کند که مطرح کردن آنها خارج از حوزهٔ مطالعه ما است. تنها کار ما اين است که رفتار اجتماعات بزرگ را مورد بحث قرار دهيم.

آرى اجتماعات بزرگ، چه از مردم عادى تشکيل شود، چه از دانشجويان، ورزشکاران يا کارگران، اغلب به رفتارهاى استثنائى منجر مى‌شود. مشاهده گران اين رفتارها از خود مى‌پرسند: آيا، در گروه‌هاى خيلى بزرگ، مردم تا اندازهٔ زيادى غيرعادى نمى‌شوند يا دست‌کم، متفاوت از حالت فردى يا گروه‌هاى کوچک، عمل نمى‌کنند؟ اين نوع سؤالات حوزه‌اى باز کرده است که امروزه روانشناسى جمعى ناميده مى‌شود.

- روانشناسى جمعى چيست؟

روانشناسى جمعي، يعنى مطالعهٔ رفتار جمعي. بنابراين، اولين کار ما اين خواهد بود که رفتار جمعى را تعريف کنيم. به‌نظر لافلند Lofland (۱۹۸۱)، رفتار جمعى عبارت است از: 'رفتار پيش‌بينى نشده و غيرنهادي' . تارنر و کيليان (۱۹۸۷)، رفتار جمعى را مجموعه‌اى از رفتارهاى اجتماعى مى‌دانند که طى آن، قراردادها قدرت هدايت اعمال اجتماعى را از دست مى‌دهند و افراد فراتر از ساخت‌هاى اجتماعى موجود جلو مى‌روند يا بر آنها ميان‌بُر مى‌زنند.

بنابراين، تعريف تارنر و کيليان، تعريف لافلند را تصريح مى‌کند. رفتار جمعى از اين نظر غيرنهادى است که از رفتارهاى پيش‌بينى شده توسط جمع انحراف پيدا مى‌کند؛ همچنين، پيش‌بينى نشده در اين معنا که به علت عدم وجود رفتارهاى از پيش تعيين شده يا رفتارهاى جانشينى براى آنها، رفتارهاى کاملاً تازه‌اى ظاهر مى‌شود که تا اندازه‌اى در جريان عمل خلق مى‌شود.