روانشناسی توده‌ها

تارنر و کيليان (۱۹۷۲)، توده را چنين تعريف مى‌کنند:

'تعداد بسيار زيادى اشخاص که معمولاً يکديگر را نمى‌شناسند و رفتارى اتخاذ مى‌کنند که حتى خود آنها و کسانى که آنها را مشاهده مى‌کنند غيرعادى مى‌دانند' .

بنابراين، بين آنچه در زبان عاميانه توده ناميده مى‌شود (انبوه مردم) و آنچه روانشناسى اجتماعى تعريف مى‌کند تفاوت وجود دارد. به عقيدهٔ پژوهشگران اين رشته، کافى نيست که تعدادى افراد دورهم جمع شوند تا بتوانيم از تودهٔ مردم صحبت کنيم. بلکه بايد اين جمع شدن يا رفتارهاى ناشى از آن، از چارچوب‌هاى مورد قبول جامعه خارج شود. بنابراين، وقتى هجوم مردم براى برگزارى نماز جماعت را مى‌بينيم يا استقبال چند صدهزار نفرى مردم از رهبران مذهبى و يا سياسى را مشاهده مى‌کنيم، از توده صحبت نمى‌کنيم، زيرا جماعت نمازگزار يا استقبال‌کننده طبق قواعد و هنجارهاى دقيق سازمان يافته است. تماشاچيان در ميدان‌هاى ورزشى نيز در همين مقوله قرار مى‌گيرند. اما احتمال دارد که اين تجمع‌ها به توده تبديل شود، همان‌طور که بارها ديده‌ايم. تا به حال چند بار شنيده‌ايد که در انگلستان، ترکيه و کشورهاى ديگر، در پايان مسابقهٔ فوتبال، تماشاچيان به داور، ورزشکاران، مردم عادي، مغازه‌ها، پليس، مؤسسات دولتى و غيردولتى هجوم برده‌اند و چندين کشته بر جاى گذاشته‌اند. حتى اگر کسانى که رژه مى‌روند، به شيوهٔ پيش‌بينى نشده و کاملاً نامنظم، فرياد بکشند، شعارهاى دشمنانه و کينه‌توزى به توده تبديل خواهند شد و رفتار آنها در حوزهٔ روانشناسى توده‌ها قرار خواهد گرفت. اگر تاريخ سياسى کشور خودمان را ورق بزنيد، از اين موارد زياد خواهيد ديد.

مطالعهٔ رفتار توده‌ها، به‌صورتى‌که در پاراگراف‌هاى زير نشان خواهيم داد، پيش از هر چيز اشخاصى را در بر مى‌گيرد که در يک محل تجمع کرده‌اند. گرمان و کراس Graumann and Kruse (۱۹۸۴) معتقدند که حتى توده‌هاى به اصطلاح 'رواني' نيز وجود دارد. منظور از توده‌هاى روانى افرادى هستند که، به رغم عدم نزديکى جسمى به يکديگر، در اثر يک تصوير ذهنى يا يک انديشهٔ معين، اتحاد دارند. همين‌طور است که امروزه با راديو و تلويزيون ميليون‌ها انسان را 'متحد' مى‌کنند و به خيابان‌ها مى‌ريزند. بدين صورت که در مورد مسائل ملى يا مذهبي، تصاوير يکسانى نشان مى‌دهند يا حرف‌هاى يکسانى به گوش آنها مى‌رسانند (همان‌طور که به هنگام پيروزى فوتبال ايران بر تيم فوتبال استراليا در آذرماه ۱۳۷۷ ديديم). اين تجمع‌ها ممکن است به رفتارهاى توده تبديل شود، بدين صورت که افکار، احساسات، باورها و هنجارهاى پيش‌بينى نشده، به‌صورت فلّه‌اى ظاهر شود. گاهى دعوت ساده از مردم براى ابراز خوشحالى به علت پيروزي، به يک فاجعه تبديل مى‌شود.

تارنر و کيليان معتقدند که حضور دائمى راديو و تلويزيون در صحنه، تميز بين 'تودهٔ جسمي' و 'تودهٔ رواني' را از مد انداخته است.