مفاهیم طراحی

طراحى يک سيستم آبيارى را مى‌توان به درست کردن يک مربع تنگرام تشبيه کرد، که داراى اجزاء مختلفى است.

- وضعيت آب و خاک

- مواد و مصالح موجود

- اقليم

- طراحى سيستم

- اجراء سيستم

- سرمايه

- مديريت

تنها در صورتى که اين اجزاء مانند مربع تنگرام هر کدام در جايگاه خود و به نحو مطلوب استفاده شوند شکل مربوط به طرح آبيارى تکميل خواهد شد. با اين اجزاء مى‌توان انواع و اقسام شکل‌ها را ايجاد کرد اما اگر فقط شکل خاصى مورد نظر باشد بايد از اين اجزاء فقط در جاى خود استفاده کنيم در غير اين صورت شکل مورد نظر حاصل نخواهد شد.

از نظر مفهومى در طراحى سيستم‌هاى آبيارى دو جزء کلى وجود دارد که عبارتند از:

۱. بخش سخت‌افزارى مانند کانال‌ها، لوله‌ها، ماشين‌آلات، موتور و پمپ و غيره.

۲. بخش نرم‌افزارى مانند روش‌ها، فرآيندها و ايده‌ها

هنر طراح سيستم آبيارى اين است که از اين اجزاء استفاده نموده و مناسب‌ترين طراحى را که بتواند با شرايط آب و هوايى و اجتماعى و اقتصادى زارع منطبق باشد پياده نمايد. به همين دليل است که عده‌اى طراحى سيستم آبيارى را يک کار هنرى مى‌دانند از يک مهندس آبيارى انتظار داشت که بهترين طرح ممکن را ارائه کند.

طراحى سيستم‌هاى آبيارى بر پايه اطلاعاتى استوار است که از وضعيت مورد نظر جمع‌آورى و تجزيه و تحليل مى‌شود. همواره توجه داشته باشد. نداشتن آمار و اطلاعات از يک منطقه به مراتب بهتر از آن است که داده‌هاى نادرست در اختيار مهندس طراح قرار گيرد. اما سيستمى که بر اساس داده‌هاى نادرست طراحى شده باشد تحت هيچ شرايطى کارآيى نخواهد داشت. اطلاعات مورد نياز در طراحى سيستم‌هاى آبيارى نيز دو گونه هستند:

الف- داده‌هاى فيزيکي

ب- داده‌هاى غير فيزيکي

اطلاعات فيزيکى را مى‌توان در پنج دسته طبقه بندى کرد که عبارتند از:

۱. اطلاعات مربوط به خاک

۲. اطلاعات مربوط به گياهان زراعتي۳

۳. اطلاعات مربوط به اقليم

۴. اطلاعات مربوط به آب

۵. اطلاعات مربوط به سيستم آبياري

در مورد خاک مى‌بايست پارامترهايى مانند ظرفيت نگهدارى آب در خاک، ضرائب نفوذپذيري، هدايت هيدروليکي، بافت، ساختمان، پستى و بلندي، نوع لايه بندى و تغييرات خصوصيات فيزيکى خاک در نقاط مختلف مزرعه اندازه‌گيرى شوند.

اطلاعات مربوط به گياه مشتمل بر خصوصيات فنولوژى گياهانى است که قرار است در مزرعه کشت شوند. طول دروه رويش، مقدار واحد حرارتى لازم براى کامل شدن دوره رشد، تعداد روزهايى که طول مى‌کشد تا گياه جوانه زند، زمان گل‌دهي، زمان رسيدن گياه ، عمق مؤثر ريشه، حداکثر توان توليد محصول، تبخير - تعرق و تغييرات آن در طول دوره رويش از جمله پارامترهايى هستند که در طراحى سيستم‌هاى آبيارى مورد استفاده قرار مى‌گيرد.

داده‌هاى هواشناسى مورد نياز عبارتند از مقدار تابش خورشيد يا تعداد ساعات آفتابى در روز، درجه حرارت هوا، رطوبت نسبي، سرعت و جهت باد، بارندگى مؤثر و از همه مهمتر پارامترهاى محدود کننده از قبيل حداکثر درجه حرارت، حداقل درجه حرارت، تعداد روزهاى يخ‌بندان، حداکثر سرعت باد و غيره.

خصوصيات آب که در طرح مورد استفاده قرار مى‌گيرد نيز از عوامل مهمى است که مى‌بايست داده‌هاى مربوط به آن رد اختيار باشد. از جمله مى‌توان، مقدار آب موجود، تغييرات مقدار آب در روزها و ماه‌هاى مختلف سال، کيفيت آب و تغييرات آن در طول دوره بهره‌بردارى را نام برد.

اطلاعات مربوط به سيستم آبيارى که از نظر مقايسه روش‌هاى مختلف آبيارى مورد نياز مى‌باشد عبارتند از هزينه‌هاى سرمايه‌گذارى اوليه براى سيستم، هزينه‌هاى راهبري، هزينه‌هاى نگهدارى ساليانه، ميزان کاربرى سيستم و قابليت قبول آن توسط مردم.

داده‌هاى غير فيزيکى مشتمل بر اطلاعاتى در مورد وضعيت اجتماعي- اقتصادى منطقه، بازار فروش، سيستم مديريت، علايق زارعين و موارد مشابه است که اگر اهميت آنها بيشتر از عوامل فيزيکى نباشد کمتر از آن نيست.