آبیاری

در يک کشور خشک و نيمه خشک مانند ايران، آبيارى به‌قدرى از عمليات بديهى و ضرورى کشاورزى به شمار مى‌رود که ارائه يک تعريف متعارف براى آن بسيار مشکل است. اما اگر بخواهيم آبيارى را به لحاظ علمى تعريف کنيم مى‌توان گفت آبيارى را به لحاظ علمى تعريف کنيم مى‌توان گفت آبيارى کوشش است که انسان به‌عمل مى‌آورد تا چرخه هيدرولوژى را در مزرعه تغيير داده و شرايط را از نظر آب به گونه‌اى فراهم سازد که رشد مطلوب گياه و در نتيجه توليد بيشتر محصولات کشاورزى امکان‌پذير گردد. آبيارى را مى‌توان يکى از قديمى‌ترين فن‌آورى‌هاى کشاورزى دانست که از حدود ۶۰۰۰ سال پيش وجود داشته و تاکنون نيز ادامه دارد. سوابق تاريخى آبيارى در بين‌النهرين به ۴۰۰۰ سال قبل از ميلاد و در هندوستان و پاکستان به ۲۵۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح مى‌رسد. طى اين مدت، فنون آبيارى تکامل پيدا کرده و در آينده نيز به دليل رقابت شديد بر سر آب اين فن‌آورى‌ها بيشتر خواهد شد.

غالباً تصوّر مى‌شود که قدمت آبيارى تنها مربوط به آفريقا و آسيا و به‌خصوص خاورميانه است، حال آن که اين چنين نبوده و همزمان در ساير نقاط دنيا و به‌خصوص در چين و آمريکاى لاتين نيز فعاليت‌هاى آبيارى وجود داشته است، به‌طورى‌که قدمت سازه‌هاى آبيارى در چين مربوط به ۲۶۰۰ سال قبل از ميلاد بوده و در آمريکاى لاتين به بيش از ۱۰۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح مى‌رسد. اما نوع فن‌آورى‌ها در هر يک از اين مناطق بسته به شرايط محيطى متفاوت بوده است. مثلاً اگر در مصر سيستم‌هاى آبرسانى و توزيع آب با کانال پيشرفت داشته است، بهره‌بردارى از آب‌هاى زيرزمينى و حفر قنات و چاه از فن‌آورى ايرانيان بوده است و يا روش‌هاى استفاده از چاه‌هاى کم عمق از ابداعات مردم هندوستان و پاکستان بوده است.

هر چند در قديم از آبيارى به‌عنوان عاملى جهت اسکان و يک‌جانشينى قبايل استفاده گرديد که در نهايت به شکوفايى تمدن‌ها انجاميد ، اما امروزه هدف از آبيارى عمدتاً تأمين غذا و پوشاک براى جمعيت رو به افزايش دنيا است.

در دنيا فقط ۱۶ درصد اراضى کشورزى آبيارى مى‌شوند و بقيه هنوز به‌صورت ديم مورد استفاده قرار مى‌گيرند، ولى بيش از ۳۴ درصد کل توليدات کشاورزى جهان و به‌خصوص محصولات ارزشمند غذايى از همين اراضى تحت آبيارى حاصل مى‌شود.

بنابراين شايد بتوان گفت که بدون آبيارى تأمين غذاى کافى براى جمعيّت کنونى جهان امکان‌پذير نمى‌باشد.

تا به‌حال دو عامل در گسترش وسعت اراضى تحت آبيارى در دنيا مؤثر بوده‌اند که يکى اقليم و کمبود آب براى رشد طبيعى زراعت‌ها و ديگرى بالا بودن جمعيت و نياز فراوان به غذا مى‌باشد. به‌همين دليل وضعيت خاص کشورهاى آسيايى در جهان چه از نظر جمعيت و چه از نظر آب و هوايى باعث شده است که بالاترين درصد اراضى آبى (نسبت به اراضى تحت کشت) در اين قاره وجود داشته باشد. مثلاً در حالى‌که در اورپا فقط ۵/۸ درصد، در آمريکاى جنوبى ۸ درصد، در روسيه ۵ درصد و در آمريکا ۱۰ درصد اراضى کشاورزى به‌صورت آبى زير کشت قرار دارند، در آسيا ۳۶ درصد زمين‌هاى کشاورزى با آبيارى زراعت مى‌شوند و اين نشان دهندهٔ نقش آبيارى و اهميت آن در توليدات غذايى اين کشورها مى‌باشد. در ايران زراعت‌هاى آبى رکن اساسى کشاورزى کشور را تشکيل مى‌دهند. تقريباً ۹۸ درصد محصولات غذايى توليد شده در ايران از اراضى آبى بدست مى‌آيد. علاوه بر اين ۲۳ درصد مشاغل و ۲۷ درصد توليد ناخالص ملى مربوط به بخش کشاورزى روى اين اراضى است. در بسيارى از نقاط کشور تقريباً تمام آب مورد نياز زراعت‌ها با آبيارى تأمين مى‌شود و همين امر سبب شده است که منابع آبى کشور و به‌خصوص آب‌هاى زيرزمينى به سرعت تخليه و به مرحله بحرانى رسيده باشند و چون تأمين آب بيشتر براى کشاورزى معمولاً مشکل يا امکان‌‌پذير نمى‌باشد ، مناسب‌ترين راه آن است که با فن‌آورى‌هاى مناسب در زمينه آبيارى حداکثر استفاده از منابع آب موجود برده شود و اين امر ميسر نخواهد شد مگر با اجراء شيوه‌هاى کارآمد و مؤثّر در توزيع آب و آبيارى.