تاریخچه جامعه‌شناسی روستائی

جامعه‌شناسى روستائى در آمريکا نزديک يک قرن است که به‌عنوان رشته جداگانه‌اى از جامعه‌شناسى شناخته شده است. نخستين انجمن جامعه‌شناس روستائى در سال ۱۹۳۷ تشکيل شد و به‌دنبال آن مجله جامعه‌شناسى روستائى انتشار يافت که در آن نتايج بررسى‌هاى انجام شده در زمينه مسائل روستائى منتشر مى‌شد. مى‌توان گفت که پيدايش جامعه‌شناسى روستائى در آمريکا ناشى از مشکلات بود که در زندگى مردمان روستائى وجود داشت، به همين جهت بيشتر جنبه کاربردى پيدا کرد.

در اروپا جامعه‌شناسى روستائى پس از جنگ جهانى دوم روى کار آمد. اما اين امر به معنى آن نيست که جامعه‌شناسى روستائى از آمريکا به اروپا صادر شده باشد. در اروپا از گذشته‌هاى دور بررسى‌هاى روستائى در کنار دانش‌هائى چون: جغرافيا، تاريخ، مردم‌شناسى، اقتصاد کشاورزى در بسيارى از سرزمين‌ها جريان داشته است.

بررسى‌هاى روستائى، در اروپا بر پايه يک سنت پژوهشى پرسابقه‌اى استوار مى‌باشد و ميان سال‌هاى ۱۸۹۰ و ۱۹۲۵ تحقيقات روستائى چندى انجام گرفته است. اما پژوهش‌هاى گسترده‌تر جامعه‌شناسى چه در زمينه‌هاى روستائى و چه شهرى به زمان‌هاى اخير مربوط مى‌شود.

در اروپا نيز مانند آمريکا جامعه‌شناسى روستائى هنگامى به‌وجود مى‌آيد و توسعه مى‌يابد که بدان نياز پيدا مى‌شود. بازسازى‌هاى بعد از جنگ، صنعتى شدن جامعه، رشد جمعيت، مهاجرت روستائيان به شهر، نياز به تأمين اجتماعى، دگرگونى‌هاى سياسى و اقتصادى سبب شدند که دولت‌ها به فکر آن بيفتند که تغييرات اجتماعى ـ فرهنگى را تحت نظم و کنترل درآوردند، در نتيجه علوم اجتماعى و به همراه آن جامعه‌شناسى روى کار آمد و گسترش يافت ^(۱).

(۱) . کُنساندز، ا.ک.. جامعه‌شناسى روستائى. فريدون بدره‌اى، اميرکبير، ۱۳۵۱، صفحهٔ ۶

هر چند در آمريکا ابتدا به زمينه‌هاى کاربردى جامعه‌شناسى اهميت داده مى‌شد، ولى بعدها جامعه‌شناسان به بررسى جنبه‌هاى نظرى جامعه‌شناسى روستائى نيز روى مى‌آورند و در زمانى کوتاه جامعه‌شناسى روستائى رواج پيدا مى‌کند و در برنامه‌هاى درسى بسيارى از دانشکده‌ها جاى مى‌گيرد.

امروز جامعه‌شناسى روستائى مانند ديگر رشته‌هاى علمى در پهنه وسيع‌ترى از جهان شناخته شده است و در بسيارى از دانشگاه‌هاى دنيا اعم از کشورهاى صنعتى يا در حال توسعه تدريس مى‌شود و تحقيقات وسيع و دامنه‌دارى در زمينه مسائل روستائى انجام مى‌گيرد.

در ايران بررسى‌هاى روستائى از حدود ۴۰ سال پيش در مؤسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعى دانشگاه تهران آغاز شده است.

با اجراء قوانين ارضى، مهاجرت روستائيان به شهر و برقرارى روابط گسترده بين شهر و ده و به‌دنبال آن تغييرات اجتماعى در روستاها و پيدا شدن مسايل و مشکلات متعددى در حيات اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى جامعه‌هاى روستائى، تحقيقات روستائى متداول شده است.

جامعه‌شناسى روستائى از لحاظ توسعه نظرى همواره با دشوارى‌هاى زيادى مواجه بوده است.

گذشته از محدويت دامنه تحقيقات و کمبود مفاهيم علمى در زمينه جامعه‌شناسى روستائى، اغلب سازمان‌ها و مؤسسات دولتى بر تحقيقات روستائى نظارت داشته‌اند. از اين‌رو محققان روستائى در امر تحقيق کاربردى يا نظرى همواره با دشوارى‌هائى مواجه بوده‌اند و نتايج بررسى‌ها نه تنها از لحاظ کاربردى سودمند نبوده است، بلکه از جهت زمينه نظرى هم جامعه‌شناسى روستائى رشد چندانى پيدا نکرده است.

بررسى‌هاى جامعه‌شناسى روستائى زمينه توسعه و پيشرفت روستاها را فراهم مى‌آورد. کسانى که با مسائل روستائى سر و کار دارند، کارشناسان روستائى، مهندسان کشاورزى، کارکنان خدمات روستائى، مأموران دولتى، مشاوران خانواده روستائى، مروّجان و معلمان کشاورزى، برنامه‌ريزان توسعه روستائى همه مى‌توانند از دست‌آوردهاى جامعه‌شناسان روستائى بهره‌مند شوند.

به همين جهت پرورش جامعه‌شناسان روستائى و انجام تحقيقات مستمر در زمينه‌هاى اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى روستاها امرى ضرورى به نظر مى‌رسد.