تأسيس دارالفنون را در سال ۱۲۲۸ بايد سرآغاز مدرسه متوسطه به سبک جديد در ايران دانست. الگوى اين مدرسه از نظر ساخت، برنامه‌هاى درسى و مقررات آموزشى از کشورهاى اروپائى به‌ويژه فرانسه اقتباس شده است.
پس از دارالفنون در شهرهاى تهران، تبريز، اروميه، اصفهان، همدان و رشت، مدارس متوسطه پسرانه و دخترانه توسط فرانسوى‌ها، انگليسى‌ها و آمريکائى‌ها تأسيس شده است. (مشايخي، محمد؛ آموزش و پرورش تطبيقي.)
در دستور تحصيلات شش ساله ابتدائي، دوره متوسطه به‌صورت دوره اول و دوره دوم اعلام گرديد و مدت تحصيل در هر دوره سه سال تعيين شد.
در سال ۱۳۱۳ محل تحصيل دورهٔ ابتدائى را دبستان و مدرس اين دوره را معلم و محل تحصيل دورهٔ متوسطه را دبيرستان و مدرس اين دوره را دبير نام نهادند.
هم‌زمان با ايجاد و گسترش دبيرستان‌هاى نظري، تأسيس مدارس متوسطه فنى و حرفه‌اى نيز مورد توجه قرار گرفت و مدرسه فلاحت در رشت (۱۲۹۳)، هنرستان فنى با دو رشتهٔ درودگرى و فلزکارى (۱۲۸۵) و دبيرستان تجارت (۱۳۰۳) در تهران به‌وجود آمد.
تا سال ۱۳۳۵ در مدت دوره اول متوسطه تغييرى ايجاد نشد و دورهٔ دوم متوسطه شامل دو سال عمومى و يک سال تخصصى بود و به دارندگان مدرک تحصيلى دورهٔ دوساله عمومى گواهى‌نامه پنجم علمى داده مى‌شد. مدت تحصيلى در رشته‌هاى نظري، فنى و حرفه‌اى در دورهٔ دوم متوسطه سه سال بود. سال آخر دبيرستان شامل دو رشتهٔ علمى و ادبى بوده است. به افرادى که سال آخر دبيرستان (دورهٔ يک‌ساله) را مى‌گذرانيدند، گواهى‌نامه ديپلم کامل متوسطه داده مى‌شد.
در سال تحصيلى ۱۳۳۵-۱۳۳۴، با تصويب شوراى‌عالى فرهنگ، رشته‌هاى ادبي، رياضي، طبيعى و خانه‌دارى براى دختران و رشته‌هاى فنى و کشاورزى براى پسران ايجاد شد.
در آئين‌نامه مصوب ۱۳۳۸، بر استفاده از خدمات راهنمائى و توجه به استعداد و علاقه دانش‌آموزان در انتخاب رشته تحصيلى تأکيد شد.
در طرح اصلاح آموزش و پرورش مصوب ۱۳۴۴ و به دنبال تأسيس دورهٔ راهنمائى تحصيلي، دورهٔ متوسطه عمومي، فنى و حرفه‌اى شامل چهار سال تحصيل رسمى در دو بخش عمده نظري، فنى و حرفه‌اى با رشته‌هاى متنوع و متعدد پيش‌بينى شد.
در سال تحصيلى ۱۳۵۴-۱۳۵۳ ساختار آموزش متوسطه عبارت بود از:
- شاخه عمومى يا نظرى شامل رشته‌هاى اقتصاد - اجتماعي، فرهنگ و ادب، علوم‌تجربى و رياضى - فيزيک.
- شاخه جامع شامل رشته‌هاى متنوعى با عنوان آموزش عمومي، فني، بازرگاني، حرفه‌اى و کشاورزى که پس از يک سال اجراء، متوقف ماند.
- شاخه فنى و حرفه‌اى شامل سه بخش صنعت، خدمات و کشاورزى يا رشته‌هاى متعدد از هر بخش.
مدت تحصيل در هر يک از اين شاخه‌ها چهار سال بود. دانش‌آموزان دورهٔ متوسطه معمولاً سال اول متوسطه را در شاخه‌هاى تحصيلى ذکر شده مى‌گذراندند و پس از سال اول متوسطه در يکى از رشته‌هاى تحصيلى به مدت سه سال تحصيل مى‌کردند. به فارغ‌التحصيلان دوره چهارساله متوسطه، ديپلم کامل در يکى از رشته‌هاى مربوطه داده مى‌شد.
نمودار آموزش متوسطه مورد اجراء در سال تحصيلى ۱۳۷۸-۱۳۷۷ (سازمان قوانين آموزش و پرورش)
آموزش متوسطه
نظرى:
- ادبيات و علوم انساني
- علوم تجربى
- رياضى - فيزيک
فنى و حرفه‌اى:
- صنعت
- عمران
معمارى
ساختمان
- مواد
سراميک
متالوژى
صنايع نساجي
صنايع شيميائي
معدن
- برق
الکترونيک
الکتروتکنيک
- صنايع دريائي
الکترونيک و مخابرات دريائي
مکانيک موتورهاى دريائي
ناوبري
- مکانيک
- چاپ
تأسيسات
صنايع چوب
صنايع اتومبيل
ساخت و توليد
طراحى و نقشه‌کشي
صنايع فلزي
- کشاورزى
- کشاورزى
- صنايع غذائي
- صنايع طبيعي
- امور زراعى و باغي
- امور دامى
- خدمات
- هنر
موسيقى
هنرهاى نمايشي
صنايع دستي
هنرهاى تجسمي
طراحى و دوخت
- ادارى - مالي
آمار
حسابدارى و بازرگاني
- بهداشت
بهداشت
- مديريت و اقتصاد خانواده
مديريت و اقتصاد خانواده
کاردانش:
- صنعت
- کشاورزى
- خدمات
از سال تحصيلى ۱۳۵۴-۱۳۵۳ تا ۱۳۷۱-۱۳۷۰ مدت تحصيل در دورهٔ متوسطه چهار سال تعيين شد. رشته‌هاى تحصيلى فرهنگ و ادب و اقتصاد - اجتماعى در هم ادغام گرديد و به نام رشته ادبيات و علوم‌انسانى اعلام شد و در مدت تحصيلِ شاخه‌ها و رشته‌هاى ديگر تغييرى انجام نگرفت. در سال ۱۳۶۹ طرح تغيير نظام آموزش متوسطه پيشنهاد و پس از تائيد در شوراى‌عالى انقلاب فرهنگى در سال ۱۳۷۰ به‌صورت آزمايشى اجراء شد.
