تک‌لپه‌ای‌ها

ريشه تک‌لپه‌اى‌ها (گراس‌ها) ظريف بوده و فاقد کامبيوم براى رشد ثانويه مى‌باشند. به‌طورکلى اين گياهان به داشتن ريشه‌هاى افشان مشهور هستند. سيستم ريشه در تک‌لپه‌اى‌ها داراى ۲ مرحله است (شکل دو نوع سيستم ريشه گياهان تک‌لپه‌اي).

۱. ريشه‌هاى جنينى (ريشه‌هاى بذري) همراه با ريشه‌چه از محل اولين گره لپه‌اى در محل محور جنين دانه ظاهر مى‌شوند. از آنجائى که لپه و گره مربوط به آن در داخل دانه باقى مى‌ماند پس اين ريشه‌ها، ريشه بذرى ناميده مى‌شوند. در گندم علاوه بر گره لپه‌اي، گره دوم يا گره کلئوپتيلى نيز داخل دانه باقى مى‌ماند. از آنجا که خروج از خاک حاصل طويل شدن ميانگره دوم است. بنابراين، اين گره نيز در تعداد ريشه‌هاى بذرى دخالت دارد. ريشه‌هاى بذرى گندم شامل ريشه‌‌چه و يک تا ۷ ريشه خارج شده از اين دو گره مى‌باشند. تعداد اين ريشه‌ها تا حد زيادى متأثر از ژنوتيپ بوده و به‌نظر مى‌رسد که تعداد ريشه‌هاى بذرى در سازگارى و قدرت رقابت گونه‌ها، به‌خصوص در محيط‌هاى مشخص، دخالت دارند.

۲. ريشه‌هاى نابه‌جا، که به‌نام‌هاى ريشه‌هاى گره‌اى و تاجى و يا ريشه‌هاى يقه‌اى نيز شناخته مى‌شوند. اين ريشه‌ها دقيقاً در زير سطح خاک و از محل گره‌هاى تحتانى ساقه گندميان خارج مى‌شوند. در گندميان تعداد ۳ تا ۶ گره بدون رشد ميانگره وجود دارند که يقه يا طوق را تشکيل داده و سبب ايجاد حلقه‌هاى پياپى ريشه‌‌هاى نابه‌جا مى‌شوند و به‌همين دليل ريشه‌هاى طوقى نام دارند. از آنجا که گندميان پس از رشد اولين ميانگره يا مزوکوتيل (شکل ذرت در عمق‌هاى ۲۰-۱۵-۱۰-۵ cm کاشته شده است ولى يقه‌ها تقريباً در يک عمق بدون توجه به عمق بذر تشکيل شده‌اند)، (در گندم اولين ميانگره) در سطح خاک ظاهر مى‌شوند لذا يقه بدون توجه به عمق کاشت درست در زير سطح خاک قرار مى‌گيرد. طويل شدن مزوکوتيل درست در نزديک سطح خاک به‌علت تأثير نور قرمز بر فيتوکروم موجود در کلئوپتيل خارج شده از خاک، متوقف مى‌شود. در ذرت نيز ريشه‌هاى نابجاى هوائى از محل چهارمين گره يا بيشتر (از روى سطح خاک) خارج مى‌شوند. اين ريشه‌ها معمولاً به‌عنوان ريشه‌هاى مستحکم‌کننده (Prop roots)، و يا هوائى (Brace roots)، شناخته مى‌شوند.

در ظاهر اولين ريشه‌هاى طوقى در گندميان بسيار نازک بوده و اندکى زمين‌گرائى مثبت دارند و در زاويه‌اى حدود ۲۵ درجه سانتى‌گراد با افق به‌طرف پائين رشد کرده و به‌طور متراکم منشعب مى‌شوند.

ريشه‌هاى طوقي، که بعداً ظاهر مى‌شوند ضخيم‌تر مى‌باشند. اين ريشه‌ها داراى زمين‌گرائى مثبت‌ترى بوده و به‌طور کلى با زاويه ۴۵ درجه از افق رشد مى‌کنند. آخرين ريشه‌هاى گره‌اى که تشکيل مى‌شوند خشن‌تر بوده و به‌طور عمودى رشد مى‌کنند. اين ريشه‌هاى خشن ممکن است هنگام نفوذ در خاک ريشه‌هاى فرعى ظريف‌ترى ايجاد کنند و علاوه بر فعاليت‌ در امر جذب به‌عنوان تکيه‌گاه نيز عمل نمايند. مشاهدات ديگر معلوم کرده است که در ذرت جهت رشد ريشه‌ها به مقدار خيلى زياد با دماى اطراف بذر رابطه دارد. رشد ريشه‌چه در حرارت ۱۸ درجه سانتى‌گراد در جهت حدود ۳۰ درجه بوده و در حرارت ۳۶ درجه داراى زاويه ۶۱ درجه مى‌باشند.

ظرافت ريشه‌هاى گندميان بستگى به ترتيب ميانگره از منشاء و در مورد ريشه‌هاى فرعى به ترتيب انشعابات بستگى دارد. ريشه‌هاى بذرى بسيار ظريف، از محل گره لپه‌اى ظاهر مى‌شوند. حلقه‌هاى حاصل از گره‌هاى متوالى به‌طور فزاينده‌اى ضخيم مى‌شوند و قطر ريشه‌هاى هوائى شايد ۱۰ برابر بزرگ‌تر از قطر ريشه‌هاى بذرى باشند. از طرف ديگر ريشه‌هاى جانبى روى ريشه‌هاى بذري، به‌تدريج باريک‌تر شده و به‌طور فزاينده‌اى ظريف‌تر مى‌شوند. اگر ريشه‌هاى جنينى اصلى کوتاه باشد ريشه‌هاى فرعى ممکن است بلند باشند و برعکس.