تقویم اوستائی (جدید)> ماه‌های ایرانی

ايرانيان از روزگاران کهن، سال را به دوازده ماه بخش کرده و براى هر يک از آنها نام ويژه‌اى نهاده‌اند به شرح زير:

	فروردين	ارديبهشت	خرداد
	تير	مرداد	شهريور
	مهر	آبان	آذر
	دى	بهمن	اسفند

در سجستان همين ماه‌ها را به نام‌هاى ديگرى مى‌خواندند به شرح زير:

	کواذ	رهو	اوسال
	تيرکيانوا	سرنيروا	مريزوا
	توزر	هرانوا	آرکبازوا
	کژپشت	، گژشن	ساروا

هر يک از ماه‌هاى فارسى ۳۰ روز است و براى هر روزى در واژه‌ ايشان نامى ويژه است که به شرح زير است:

	هرمز	بهمن	ارديبهشت	شهريور	اسفندارمذ
	خرداذ	مرداذ	دى به آذر	آبان	خور
	ماه	تير	گوش	دى به مهر	مهر
	سروش	رشن	فروردين	بهرام	رام
	باذ	دى به دين	دى	ارد	اشتاذ
	آسمان	زامياد	ماراسفند	اينران	گرد

آمده اين روزهاى ماه‌هاى فارسى سه‌سدوشصت روز مى‌شود که پنج روز آخر را به نام پنجه دزديده ناميده‌اند.

روش‌کبيسه به‌وسيلهٔ اشوزرتشت ساخته شد جمع روزهاى سال در ايران ۳۶۵ روز بود، ولى چهار يک روز را نگه مى‌داشتند، تا اين که از اين چهار يک‌ها، يک ماه درست شود و اين کار در ۱۲۰ سال يک‌بار انجام مى‌شد، سپس آن سال را ۱۳ ماه مى‌دانستند و نام آن را کبيسه مى‌گذاشتند و نام‌هاى روزهاى آن ماه زيادى را به همان نام‌هاى ديگر ماه‌ها مى‌خواندند.

ايرانيان پيوسته به‌همين گونه رفتار مى‌کردند تا اين که پادشاهى از ايشان گرفته شد و آئين و دين آنها نيز پريشان گرديد. و ديگر، سال‌ها را کبيسه نکردند.

فارسيان گفته‌اند که چون زرتشت آمد و سال‌ها را به‌ ماه‌هائى که از اين چهار يک درست شده بود، کبيسه کرد و زمان به‌حال نخستين خود برگشت. زرتشت به ايشان دستور داد که پس از او نيز چنين کنند.

ماه‌هاى مجوس خوارزم و سغد

خوارزميان و سغديان در چند و چون روزها، مانند ماه‌هاى پارسيان رفتار مى‌کردند، جز اين که بين برخى از آغاز ماه‌هاى خوارزميان و بادى ماه‌هاى فارسيان پاره‌اى ناسازگارى پديدار است و بيان جستار آن است که خوارزميان روزهاى پنجه زيادى را به آخر سال خويش مى‌پيوستند و آغاز سال را از روز ششم فروردين ماه که خرداد روز باشد مى‌گرفتند. پس در نيتجه آغاز ماه‌هاى اين دو گروه با هم ناهمسان مى‌شد و پس از فروردين‌ماه دوباره ناهمسانى از بين مى‌رفت و با هم برابر مى‌شدند.

نام ماه‌هاى مردم سغد به قرار زير است:

	نوسرذل	اشنذاخندال	فوغ‌ل
	جرجن‌ل	مژيخندال	مسافوغ‌ل
	نيسن‌ل	فغازل	ژيمدال
	بساک‌ل	ابانج‌ل	خشوم‌ل

نام روزهاى سى روز ماه به شرح زير است:

	خرمژدا	جهيزب	ارداخوشت ج	خشتشور	سبندارمذ
	رددو	مرددز	دست‌ح	اتس ط	انجن ى
	خويريا	ماخ‌يب	تيش يج	غش يد	دست يه
	مخش يو	سرش يز	رسن يح	فروذيظ	وخشعرک
	رامن‌کا	واذکب	دست‌کج	دين کد	ارذخ‌که
	استاذکو	سمن‌کز	رام جيدکح	نشيند کط	نغزل

مردم خوارزم اگرچه شاخه‌اى از باغستان فارسيان بردند، ولى در آغاز سال پيرو اهل سغد بوده‌اند و نام‌هاى ايشان به شرح زير است:

	روچنا فونا و سارجى‌ل	اردوشت فويسرح انکام‌ل	هروداد فويحيرى‌ل
	جيرى قارازاک‌ل	همدادل‌	اخشريورى‌‌ل
	اومرى‌ل	ياناخن فاخسرثان را چيبک‌ل	اروفوفيمعکابحرفين‌ل
	وثرخونا فکانج انکام‌ل	اشمن فويردانکام‌ل	اسبندار مجى فوخشوم‌ل

نام سى روزه ماه ايشان به شرح زير است:

	ريمژدا	همداذر	جيزى‌يج	روجن‌يط	ارجوخى که
	ازمين‌ب	درزوح	غوشت‌يد	اريغن‌ک	اشتاذکو
	اردوشت‌ج	اروط	دذويه	رام‌کا	اسمان‌کز
	اخشريوى‌د	يا ناخن‌ى	فيغ‌يو	واذکب	راث‌کح
	اسبندار مجى	اخيريا	اسروف‌يز	دذوکج	مرسبند کط
	هروداذو	ماه‌يب	رشن‌يح	دينى کد	اونزع‌ل

ماه‌هاى قمرى

ماه‌هاى قمرى با ديدن هلال آغاز مى‌شود و سال قمرى ۱۲ ماه دارد به شرح زير:

	محرم	صفر	ربيع‌الاول
	ربيع‌الثانى	جمادى‌الاول	جمادى‌الاخر
	رجب	شعبان	رمضان
	شوال	ذى‌قعده	ذى‌حجه

تازيان انگيزه نام اين ماه‌ها را چنين مى‌دانند:

محرم براى اين است که از ماه‌هاى حرام مى‌باشد و نام دو ربيع براى آن است که در اين دو ماه شکوفه و غنچه و باران و شبنم زياد است. نام دو ماه جمادى براى آن است که آب منجمد مى‌شود. نام شعبان براى آن است که در اين ماه تيره‌هاى عرب شاخه‌شاخه مى‌شدند. نام رمضان براى آن است که در اين ماه سنگ از زيادى گرما داغ مى‌شد. نام شوال براى آن است که در اين ماه گرما بر کنار مى‌شد. نام ذيقعده براى اين است که در اين ماه عرب‌ها در خانه‌هاى خود مى‌نشستند. نام ذى‌الحجه براى آن است که در اين ماه به حج مى‌رفتند.