|
| وضعيت اجتماعى و اقتصادى استان
|
|
| در آبان‌ماه ۱۳۷۵، جمعيت استان خراسان ۶۶۱۰۴۷۶ نفر بوده است که از اين تعداد ۵۶/۵۸ درصد در نقاط شهرى، و ۴۳/۳۶ درصد در نقاط روستايى سکونت داشته‌اند و بقيه غيرساکن بوده‌اند.
|
|
| در سال مذکور، از ۶۶۱۰۴۷۶ نفر جمعيت استان، ۷۰۱۰۳۲۳ نفر مرد و ۹۶۰۰۱۴۳ نفر زن بوده‌اند که در نتيجه، نسبت جنسى برابر ۱۰۱ به دست مى‌‌آيد. به عبارت ديگر، در اين استان در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن، ۱۰۱ نفر مرد وجود داشته است.
|
|
| از جمعيت استان ۹۹/۷۵ درصد را مسلمانان تشکيل مى‌داده‌اند. اين نسبت در نقاط شهرى ۹۹/۶۸ درصد و در نقاط روستايى ۹۹/۸۴ درصد بوده است.
|
|
| در فاصلهٔ سال‌هاى ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵، ۶۴۷۸۱۹ نفر به استان وارد شده‌اند، يا در داخل اين استان جابه‌جا شده‌اند. محل اقامت قبلى ۲۰/۹۴ درصد مهاجران، ساير استان‌ها؛ ۳۱/۹۶ درصد شهرستان‌هاى ديگر همين استان، و ۴۵/۴۵ درصد در شهرستان محل سرشمارى بوده است. محل اقامت قبلى بقيهٔ افراد، خارج از کشور بوده، يا اظهار نشده بوده است.
|
|
| مقايسهٔ محل اقامت قبلى مهاجران با محلى که در آن سرشمارى شده‌اند، نشان مى‌دهد که ۲۷/۵۷ درصد از روستا به شهر ۴۳/۰۹ درصد از شهر به شهر، ۱۲/۹۵ درصد از روستا به روستا و ۱۴/۷۴ درصد از شهر به روستا، در طى ۱۰ سال قبل از سرشمارى آبان ۱۳۷۵، مهاجرت کردهاند.
|
|
| توزيع مهاجران وارد شده طى سال‌هاى ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵ به استان، برحسب مدت اقامت در محل سرشمارى نشان مى‌دهد که بيش‌ترين تعداد مهاجران وارد شده به استان يا جابه‌جا شده در داخل آن با ۱۹/۱۰ درصد، مربوط به کم‌تر از يک سالِ قبل از سرشمارى، و کم‌ترين تعداد آنان با ۲/۰۴ درصد مربوط به ۹ سال قبل از سرشمارى بوده است.
|
|
| در آبان ۱۳۷۵، از ۷۵۵۲۱۰۵ نفر جمعيت ۶ ساله و بالاتر استان، ۸۰/۹۱ درصد باسواد بوده‌اند. نسبت باسوادى در گروه سنى ۱۴-۶ ساله ۹۵/۶۰ درصد، و در گروه سنى ۱۵ ساله و بالاتر ۷۳/۹۱ درصد بوده است. در بين افراد لازم‌التعليم (۱۴-۶ ساله)، نسبت باسوادى در نقاط شهرى ۹۷/۳۷ درصد، و در نقاط روستايى ۹۳/۳۸ درصد بوده است.
|
|
| در اين استان، نسبت باسوادى در بين مردان ۸۵/۰۲ درصد، و در بين زنان ۷۶/۸۱ درصد بوده است. اين نسبت در نقاط شهرى براى مردان و زنان به ترتيب ۹۱/۹ درصد و ۸۵/۵۰ درصد، و در نقاط روستايى ۷۶/۴۵ درصد و ۶۵/۵۵ درصد بوده است.
|
|
| در سال مذکور، از جمعيت ۲۴-۶ سالهٔ استان، ۶۴/۵۵ درصد در حال تحصيل بوده‌اند. اين نسبت در نقاط شهرى ۷۳/۱۴ درصد، و در نقاط روستايى ۵۳/۳۹ درصد بوده است.
|
|
| در اين استان، ۹۲/۴۱ درصد از کودکان، ۸۱/۲۹ درصد از نوجوانان و ۳۲/۶۶ درصد از جوانان به تحصيل اشتغال داشته‌اند.
|
|
| در آبان ۱۳۷۵، در اين استان، افراد شاغل و افراد بيکار (جوياى کار) در مجموع، ۳۷/۱۲ درصد از جمعيت ۱۰ ساله و بالاتر را تشکيل مى‌داده‌اند. اين نسبت در نقاط شهرى، ۳۳/۸۵ درصد و در نقاط روستايى، ۴۱/۵۸ درصد بوده است. از جمعيت فعال اين استان، ۸۳/۷۰ درصد را مردان و ۱۶/۳۰ درصد را زنان تشکيل مى‌داده‌اند.
|
|
| بيش‌ترين ميزان فعاليت، مربوط به گروه سنى ۳۹-۳۵ ساله با ۵۵/۱۵ درصد، و کم‌ترين ميزان مربوط به گروه سنى ۱۴-۱۰ ساله با ۶/۸۰ درصد بوده است.
|
|
| بالاترين ميزان فعاليت براى مردان مربوط به گروه سنى ۳۹-۳۵ ساله با ۹۶/۳۹ درصد، و براى زنان مربوط به گروه سنى ۲۴-۲۰ ساله با ۱۸/۰۳ درصد بوده است.
|
|
| در سال مذکور، از شاغلان ۱۰ ساله و بالاتر استان، ۲۵/۵۹ درصد در گروه عمدهٔ کشاورزى، ۳۰/۴۱ درصد در گروه عمدهٔ صنعت، ۳۸/۳۱ درصد در گروه عمده خدمات و ۱/۶۸ درصد اظهار نشده و نامشخص بوده است.
|
|
| همين نسبت در مناطق شهرى به ترتيب ۶/۳۵ درصد در گروه کشاورزى، ۳۱/۷۰ درصد در گروه صنعت، ۵۹/۹۸ درصد در گروه خدمات و ۱/۹۷ درصد نامشخص و اظهارنشده؛ و در مناطق روستايى به ترتيب ۵۵/۶۴ درصد در گروه کشاورزى، ۲۹/۰۱ درصد در گروه صنعت، ۱۴ درصد در گروه خدمات و ۱/۳۵ درصد نامشخص و اظهارنشده بوده است.
|
|
| بدين‌ترتيب ملاحظه مى‌شود که در مناطق شهرى بخش خدمات، و در مناطق روستايى بخش کشاورزى، به ترتيب با اختصاص حدود ۶۰ و ۵۵/۶ درصد، بيش‌ترين تعداد شاغلين را به خود اختصاص داده‌اند.
|
|
| برطبق آمارنامهٔ عشايرى کشور در سال ۱۳۶۵، در استان خراسان، ۰۰۰۱۰۰ نفر جمعيت عشايرى کوچنده و نيم‌‌کوچنده سکونت دارند. محل زيست اين عشاير در تابستان‌ها، ارتفاعات هزار مسجد و ارتفاعات اطراف قوچان، بجنورد، شيروان، چناران، درگز تا نواحى سرخس و در زمستان معمولاً مراوه‌‌تپه، گنبدقابوس و حوالى جنوب خراسان مى‌باشد. يکى از مهم‌ترين عشاير استان را کردها تشکيل مى‌دهند. کردهاى خراسان در سال ۱۰۱۰ هـ.ق براى جلوگيرى از هجوم ترکمانان و ازبکان، به وسيلهٔ شاه‌عباس صفوى، به اين منطقه انتقال داده شدند و تحت عنوان ايل‌هاى بزرگ زعفرانلو در قوچان، شادلو و قراچورلو در بجنورد زندگى مى‌کنند و هر کدام به تيره‌هاى متعدد تقسيم شده‌اند.
|
|
| مناطق جلگه‌اى و کوهستانى قوچان در فصول مختلف، مکان مناسبى براى چراى احشام گله‌داران کرد زعفرانلو است. کردهاى خراسان با ورود خود به اين منطقه، گله‌هاى فراوانى از نژاد گوسفندان کردى به همراه آوردند. اين گله‌داران از اواخر تابستان تا اواخر پاييز، با ترک مناطق کوهستانى به جلگهٔ قوچان سرازير مى‌شوند. علاوه بر کردها، طوايف و تيره‌هاى مختلف و کوچکى از قبيل طوايف تيمورى، خوافى، سلجوقى و بربرى در جنت‌آباد، تربت‌جام، تايباد و فريمان و قسمت‌هاى ديگر خراسان ساکن شده‌اند. هم‌چنين در حوزهٔ سرخس طوايف عرب بهلولى، سيستانى و بلوچ به سر مى‌برند. لازم به ذکر است که طوايف سيستانى و بلوچ، در زمان ناصرالدين‌شاه، به ميل خود به سرخس کوچ کردهاند.
|
|
| استان خراسان از نظر سطح زيرکشت اراضى با ۱۷۴۱۵۳۲ هکتار، داراى بالاترين مقام در کل کشور مى‌باشد. اين استان با ۱۲/۸ درصد توليد گندم، ۱۶/۸ درصد توليد جو، ۴۵/۸ درصد توليد چغندرقند کشور مقام نخست؛ و با ۳۰/۵ درصد توليد پنبه، مقام دوم را در کشور به خود اختصاص داده است. يکى ديگر از اقلام مهم کشاورزى که از سودبخشى بسيار خوبى برخوردار است، زعفران مى‌باشد. اين امر سبب گرديده که هر ساله بر سطح زيرکشت زعفران افزوده گردد. استان خراسان به دليل دارا بودن مقام اول و دوم توليد محصولات کشاورزى استراتژيک نظير گندم، جو، چغندرقند و پنبه، موقعيت ممتازى در کشاورزى ايران دارد.
|
|
| بخش صنعت که ۳۸/۳۱ درصد شاغلان را در خود جاى داده است، شامل صنايع غذايى، نساجى، برق و الکترونيک، شيميايى و دارويى، سلولزى، کانى غيرفلزى و فلزى مى‌باشد. پراکندگى اين صنايع در سطح استان ناهمگون است، و مانند ديگر استان‌ها، اين تمرکز در مرکز استان بيش از ساير شهرستان‌ها مى‌باشد. به طورى که مشاهده مى‌شود، ۷۷/۶ درصد مجموع سرمايه‌گذارى‌هاى صنعتى در شهر مشهد، و کم‌تر از يک چهارم کل سرمايه‌‌گذارى‌ها در ديگر شهرستان‌ها صورت گرفته است.
|
|
| صنايع غذايى استان که بيش‌ترين ميزان شاغلين را در بخش صنايع به خود اختصاص مى‌دهد، در مناطقى از استان قرار گرفته است که کشاورزى هم رونق دارد؛ زيرا اين نوع صنعت وابسته به توليد محصولات کشاورزى است. از مهم‌ترين اين صنايع مى‌‌توان به کارخانه‌هاى قند اشاره کرد که سهم عمده‌اى در توليد قند کشور دارند. صنايع ديگر استان عبارت‌اند از : صنايع نساجى، الکترونيک، شيميايى و ...
|
|
| صنايع توليد مصالح ساختمانى مقام سوم را در ميان صنايع استان به خود اختصاص داده است. استان خراسان به دليل تنوع محصولات کشاورزى، وجود معادن غنى، نيروى انسانى متخصص و وسعت زياد، زمينه‌هاى بسيار مساعدى براى توسعه و گسترش فعاليت‌هاى صنعتى دارد.
|
|
| استان خراسان از نظر منابع طبيعى داراى قابليت‌هاى درخور توجهى است. ارتفاعات متعدد، دره‌هاى آباد و بيابان‌هاى هموار، غارهاى طبيعى متعدد، آب و هواى متنوع، از سرد کوهستانى تا گرم بيابانى، رودخانه‌هايى نظير اترک، کشف‌رود و غيره، پوشش گياهى هم‌چون جنگل و مرتع، حيات وحش و مناطق حفاظت‌شده از جمله قابليت‌هايى هستند که شرايط مطلوبى را براى استفادهٔ جهانگردان فراهم نموده‌‌اند.
|
