بخش تجاری

در دوره‌اى که از سال ۱۹۷۶ آغاز مى‌شود، اوقات فراغت بخش مهم روزافزونى را براى سرمايه‌گذارى بخش خصوصى فراهم آورده است که از لحاظ بازدهى سرمايه درست عکس 'توليد سنتي' عمل مى‌کند. چهار جنبهٔ کليدى در مورد ايجاد بخش تجارى در سال‌هاى دههٔ ۱۹۷۰ و دههٔ ۱۹۸۰ وجود دارد که به توضيح ساختار اين بخش يارى مى‌رساند.

منافع شرکت‌هاى چند مليّتى از صنايع اوقات فراغت و فرايند ايجاد تنوع

تلاش عمدهٔ بخش تجارى متوجه فعاليت‌هائى بود که گرايش آن در جهت مصرف يا توليد غيرفعال است اين‌گونه فعاليت‌ها شامل تفريحات اجتماعى از قبيل رقص يا تفريحات فردى همچون سينما، تئاتر يا مطالعه، گردشگرى و تعطيلات، شرط‌بندى و بازى‌هاى برد و باختى و مصرف فرآورده‌هاى ويژهٔ اوقات فراغت مانند صرف نوشابه‌ يا صرف غذا در بيرون از خانه بود. مرور مختصر نيمرخَ‌هاى پاره‌اى از علايق تجارى عمده در اوقات فراغت هم ماهيت چندمليتى وهم تنوع علايق اوقات فراغت آنان را نشان مى‌دهد. براى نمونه گراندمت با منافع پيش از کسر ماليات ۹/۳۷۲ ميليون پوند در سال ۱۹۸۶، به کار تهيهٔ آبجو مشغول بود (با پنج کارخانهٔ آبجوسازى و ۴۷۰۰ پاب‌ها)، هتل‌ها (۱۰۰ هتل در شش قاره با ۳۷،۰۰۰ تخت در ۴۷ کشور)، باشگاه‌هاى شرط‌بندى و بازى‌هاى برد و باختي، تجارت بين‌المللى نوشابه‌هاى الکلى و توليد فرآورده‌هاى ورزشى و تناسب اندام. لدبروکس که به کار هتلدارى و موضوعات مربوط به گذران تعطيلات مى‌پردازد (در داخل و خارج از کشور) علايقى نسبت به برگزارى مسابقات و شرط‌بندى دارد و به فروشگاه‌هاى زنجيره‌اى (در تگزاس زنجيرهٔ هرمِکو DIV)، مستغلات و خدمات علاقه نشان مى‌دهد.

گرانادا، افزون بر تلويزيون (توليد و پخش برنامه و امور اجاره‌اي)، داراى ۵۰ باشگاه اجتماعى بينگو، هفت سينما و چندين جايگاه فعاليت‌هاى اوقات فراغت (شامل، چندين پارک تفريحي) است. منافع بدون کسر ماليات گرانادا در سال ۱۹۸۶ چشمگير و حدود ۹۲ ميليون پوند بود. در بين بسيارى از شرکت‌هاى کوچکتر اوقات فراغت انگارهٔ همسانى از تنوع و عملکردهاى معاملاتى به چشم مى‌خورد. برنت واکر (Brent Walker) قبل از کسر ماليات ۱/۷ ميليون پوند در سال ۱۹۸۶ منافعى در بريتانيا، آمريکا، کانادا و استراليا به‌دست آورده و هتل‌ها و مراکز ويژهٔ اوقات فراغت، باشگاه‌هاى شرط‌بندى و استاديوم‌هاى ورزشى در برايتن مارينا و شرکت‌ها براى توليد فيلم، ويدئو و تلويزيون دارد. اولين مؤسسه اوقات فراغت که در سال ۱۹۸۲ شکل گرفته تا جاى منافع‌ تراست هاوس فورت در اوقات فراغت را بگيرد صاحب موج‌شکن‌هاى تفريحي، مراکز ويژهٔ اوقات فراغت و تعطيلات، ديسکوتک، ميدان اسکواش، اسنوکر و کلوپ‌هاى بهداشتي، سالن‌هاى بولينگ و تئاتر است.

ويژگى‌ چند مليتى شرکت‌ها و علايق متنوع نشانهٔ تأمين در برابر دو نوع عدم اطمينان است، نخستين آنها مربوط به فرّار بودن بازارهاى فراغت است که ممکن است منافع سرشارى به بار آورد، ولى غالباً مبتنى بر مد و هوس‌هائى است که تحت تأثير تغيير ذوق و سليقه قرار دارد و بنابراين سرمايه‌گذارى در اين زمينه بسيار پرخطر است. تخصيص بخش بزرگى از سرمايهٔ شرکت به نوع واحدى از تسهيلات اوقات فراغت مانند کازينو ممکن است نسبت به پخش سرمايه در پاب‌هاى مختلف، سالن‌هاى رقص، کازينوها، هتل‌ها و سفرهاى تفريحى جذابيت کمترى داشته باشد، ولو اينکه کازينو بيشترين بازده سرمايه را داشته باشد. در صورتى‌که سليقهٔ مردم به‌طور ناگهانى تغيير کند يا قوانين جديد وضع گردد و سرمايه فقط در يک راه به‌کار افتاده باشد، خسارات خيلى زياد خواهد بود. با سرمايه‌گذارى در طيف وسيعى از بازارهاى اوقات فراغت، شرکت در برابر تغييرات ناگهانى و پيش‌بينى نشدهٔ تقاضا حفاظت مى‌گردد.

دومين 'ايمنى‌ در برابر خطرپذيري' براى شرکت‌هاى چند مليتى به اين شرکت‌ها امکان مى‌دهد که فقط با يک نوع ارز سرمايه‌گذارى نکنند (که ممکن است ارزش خود را از دست بدهد). شرکت 'پلژراما' که مرکز آن در بريتانيا است، نمونه‌اى به نسبت شاخص از تنوعى که باعث تقسيم‌ خطرپذيرى مى‌شود. در سال ۱۹۸۶، ۶۰% از منافع شرکت که بالغ بر ۴۲ ميليون پوند مى‌شد از کازينوها به‌دست آمد. با اين همه، به‌علت نگرانى از فرّار بودن بازار خاورميانه (که يکى از منابع عمدهٔ درآمد شرط‌بندى به حساب مى‌آيد) عملکرد کازينوئى شرکت خود را به شرکت وسيع‌ترى براى توليد فرصت‌هاى اوقات فراغت تبديل کرد. در حالى‌که در عين حال در تدارک تفريحات ديگرى نيز شرکت کرد، رستورانى تفريحى بنا کرد و در ساير انواع فرصت‌هاى فراغت سرمايه‌گذارى کرد. به همين‌‌سان، خريد مستغلات و سهام مربوط به تدارک اوقات فراغت در شهرک فرانسوى کازينو و مسابقات لِ‌توکت (Le Touguet) به‌وسيلهٔ برنت واکر در سال ۱۹۸۷، انگيزه‌اى جز اين نداشت که از بازار شناور در اوقات فراغت سودى به‌دست آورد و در عين حال خطرهاى مالى را در زمينه‌هاى مختلف تقسيم‌ نمايد.

ماهيت چند مليتى سرمايه‌گذارى در زمينهٔ اوقات فراغت در بريتانيا با توجه به افزايش علاقه به تأسيس پارک‌هاى تفريحى نمايان مى‌گردد. علاوه بر پارک‌هاى تفريحى شرکت‌هاى بريتانيائى از قبيل گرانادا، چندين سرمايه‌گذارى مهم را نيز شرکت‌هاى خارجى انجام داده‌اند. مرکز پارکز هلند، نخستين مرکز خود در بريتانيا را در سال ۱۹۸۷ با ايجاد دهکدهٔ تعطيلات در ناتينگهام شاير افتتاح کرد در حالى‌که دو تا از بزرگ‌ترين پروژه‌هائى که در حال حاضر در حال اجرا است با سرمايه‌گذارى عمدهٔ خارجى به مرحلهٔ اجراء درآمده است. ۱۷۰ ميليون پوند هزينهٔ احداث نيروگاه برق باترسيا، از طريق سرمايه‌گذارى‌ بانک‌هاى خاور دور و بانک‌هاى بريتانيا تأمين خواهد شد، حال آنکه هزينهٔ پروژهٔ حتى گسترده‌تر ۱۹۰ ميليون پوندى وندر ورلد که مجموعه‌اى با ديواره‌هاى شيشه‌اى است و براى جايگاه کارى فولاد کوربى پيش‌بينى شده را شرکت کلابِ مد که شرکتى فرانسوى است و در زمينهٔ اوقات فراغت فعاليت دارد، تقبل کرده است و هم‌اينک در حال اجراى پروژه است.

تراکم بازار

بازارهاى اوقات فراغت موقعيتى با جذابيت رو به افزايش براى سرمايه‌گذارى‌هاى بزرگ فراهم آورده است. مالکيت صنايع اوقات فراغت به شکل فزاينده‌اى در دست معدودى از شرکت‌هاى متحد متمرکز گرديده است. تمرکز بازار فقط در هتل‌ها، موارد مربوط به تعطيلات يا کارخانه‌هاى ساخت نوشابه‌هاى الکى خلاصه نمى‌شود (گريتُن و تايلُر، Gratton and taylor; ۱۹۸۷)، بلکه به ميزان زياد بر صنايع چاپ، تلويزيون و توليد و توزيع موسيقى نيز تأثير گذاشته است. برجسته‌ترين نمونهٔ آن شرکت خبرى بين‌المللى راپرت مرداک (Rupert Murdoch) است که علاوه بر مالکيت نشريات سان، اخبار جهان، ساندى تايمز، سهامى هم در رويتر دارد و صاحب چند نشريه در ساير کشورها است (نيويورک پُست)، و همچنين مالک فوتنانا، کالينز، آنگوس و رابرتسون و مؤسسه چاپ گرانادا و نيز ماهوارهٔ تلويزيوني، کانال آسمان همين سان، ثُرن - EMI صاحب نشرياتى در زمينهٔ موسيقي، EMI، کلمبيا، HMV، کاپتول و ورلد رکوردز، سينماهاى ABC، بازى‌هاى تلويزيونى TE، استوديوهاى الستري، توزيع‌کنندگان کلمبيا - EMI - وارنر، مارکونى پاته، تلويزيون تايمز، تلويزيون کابلى و ماهوارهٔ تايمز است. همان‌گونه که جاى ديگر اشاره شده (GLEB، ۱۹۸۵، به نقل از بنينگتن و وايت، ۱۹۸۶)، در بريتانيا، پنج شرکت کنترل ۵/۶۲ درصد از بازار صفحه، شش توزيع‌کنندهٔ فيلم، نظارت ۹۰% از فيلم‌هاى اجاره‌اي، تورن - EMI و طيف نظارت اکثر سينماها و سه گروه نظارت ۷۴% از نشريات روزانه را در دست دارند. انگاره‌هاى همسانى از تمرکز بازار در رشته‌هاى مختلف بازى و بازارهاى شرط‌بندى ديده مى‌شود که در اختيار لد بروکز، گرانادا و مکا به‌طور مجزاء قرار دارد.

يکپارچگى رو به بالا (عمودى)

شواهدى دالِ بر گرايش رو به رشد نسبت به يکپارچگى عمودى به چشم مى‌خورد و شرکت‌هاى بزرگتر علاقه نشان مى‌دهند که تصاحب و مديريت خروجى‌ها در سطح کوچک فروش مانند کارخانه‌هاى کوچک توليد وسايل بهداشتي، رستوران‌هاى تفريحي، کلوپ‌هاى اسنوکر و ساير شغل‌هائى که به‌طور سنتى در دست سوداگران محلى قرار داشت را به چنگ آورند. لدبروکز و فرست ليژر تعدادى از اين واحدها را خريدارى کرده‌اند. اين عمل ممکن است حاصل بهبود شبکه‌هاى اطلاعاتى باشد که نظارت ملايم‌تر و کارآمدتر خروجى‌هائى را که از نظر جغرافيائى بسيار پراکنده‌اند، امکان‌پذير مى‌سازد و آنها را براى کارهاى تجارى عظيم جذاب‌تر مى‌سازد يا ممکن است صرفاً مربوط به قابليت سودآورى اين قبيل کارهاى تجارى باشد. راه‌اندازى پيروزمندانهٔ بازار سهام و رشد سريع گروه استوديوى آناناس، (Pineapple Studio Group) قابليت بازار را براى چنين فعاليت‌هائى نشان داد گرچه افت بعدى آن نيز هشدارى در مورد خطرات ناشى از تغيير مُد از و سليقه‌ها در زمينهٔ اوقات فراغت است.

اهميّت گردشگرى در بخش تجارى

رشد بخش تجارى اوقات فراغت به‌عنوان يکى از راه‌هاى کسب ارز خارجى داراى اهميت است، اين چيزى است که به اصطلاح 'صادرات نامرئي' ناميده مى‌شود. طى دورهٔ ۸۵-۱۹۷۴ پرداخت‌هاى بازديدکنندگان خارجى در بريتانيا از ميزان پرداخت گردشگران بريتانيائى در خارج از کشور به‌جز در طى دورهٔ ۴-۱۹۸۱ بيشتر بوده است. مازاد درآمد نسبت به پرداخت براى سال‌ ۱۹۸۵ برابر ۵۷۴ ميليون پوند بود. در واقع بخش خدمات عموماً سهم مثبتى در تراز پرداخت‌ها دارد برخلاف بخش ساخت و توليد که از سال‌هاى دههٔ ۱۹۷۰ به اين طرف همواره با کسرى روبه‌رو بوده است. با اين همه تاريخ معاصر نشان مى‌دهد که تجارت گردشگرى حالت فرّار بودن دارد و همواره تحت تأثير نوسان‌هاى نرخ بهره‌ قرار مى‌گيرد.