انواع آزمون‌های توانائی (۲)

استعداد در مقایسه با پیشرفت

آزمون‌هائی که در دوانت‌های پیوستار استعداد ـ پیشرفت قرار می‌گیرند، عمدتاً از لحاظ هدفی که دنبال می‌کنند با یکدیگر فرق دارند. برای مثال، یک آزمون دانستنی‌های اصول مکانیک ممکن است در پایان یک دورهٔ آموزش مکانیک به‌منظور ارزیابی میزان تسلط دانشجو به مطالب آن دوره به وی داده شود تا از این راه شناخصی از پیشرفت (achievement) او به‌دست آید. از سوی دیگر، آزمونی با سؤال‌های مشابه ممکن است بخشی از یک مجموعه آزمون را تشکیل دهد که هدف آن گزینش متقاضیان آموزش خلبانی است، چون تحقیقات نشان داده است که آگاهی از اصول مکانیک، عامل کارآمدی برای پیش‌بینی میزان موفقیت در پرواز است. آزمون دوم شاخصی از استعداد (aptitude) به‌دست می‌دهد. چون از نتایج آن برای پیش‌بینی عملکرد دانشجویان خلبانی استفاده می‌شود: اینکه آزمون معینی را آزمون استعداد یا آزمون پیشرفت بدانیم بیشتر به هدف آن بستگی دارد تا به محتوایش.

آزمون‌هائی را که در دوانت‌های پیوستار استعداد ـ پیشرفت قرار می‌گیرند می‌توانیم از لحاظ میزان نیاز به تجارب پیشین فرد نیز از یکدیگر متمایز بدانیم. در یک انتهاء پیوستار، آزمون‌های پیشرفت قرار دارند که برای سنجش مهارت در یک زمینهٔ بسیار مشخص ساخته شده‌اند. مثلاً در زمینهٔ نظریهٔ موسیقی، تاریخ اروپا و با مقررات و اصول ایمنی مربوط به استفاده از یک وسیلهٔ نقلیه موتوری. در انتهاء دیگر پیوستار، آزمون‌های استعداد قرار دارند که بنا به فرض سازندگانشان متکی بر تجارب پیشین فرد نیستند ـ به‌جز تجربهٔ رد و بار آمدن وی در یک کشور معین. برای مثال، هدف از تهیهٔ یک آزمون استعداد موسیقی پیش‌بینی این امر است که دانشجوئی که هیچگونه آموزشی در زمینه موسیقی نادیده تا اندازه می‌تواند از درس‌های موسیقی بهره بگیرد. مثلاً در نیم‌رخ استعداد موسیقی گوردن (Gordon Musical Aptitude Profile) (گوردن، ۱۹۶۷) هیچگونه نیازی به آگاهی شخص از فنون موسیقی نیست. این آزمون توانائی شخص را برای تشخیص صوت‌ها و ریتم‌های مشابه و تمیز قطعاتی از موسیقی نیست. این آزمون‌ توانائی شخص را برای تشخیص صورت‌ها و ریتم‌های مشابه و تمیز قطعاتی از موسیقی که با ظرافت اجراء شده‌اند می‌سنجد. هر چند که در این آزمون‌ هیچگونه تجربهٔ اختصاصی مورد نیاز نیست، با این حال توانائی درک دستورات آزمون به زبان انگلیسی و نیز تجارب گوش دادن به موسیقی (مثلاً موسیقی غربی در مقابل موسیقی شرقی) بدون شک در نتایج آزمون اثر می‌گذارد.

بعدها خواهیم دید که عملکرد شخص در آزمون‌های 'هوش' (یعنی آن دسته از آزمون‌های استعداد که جهت سنجش توانائی و ظرفیت کلی فرد برای یادگیری طراحی شده‌اند) تا حدودی وابستهٔ تجارب قبلی وی است، هر چند که در تهیهٔ این آزمون‌ها بیشترین تلاش ممکن صورت گرفته تا سؤال‌های آنها متأثر از نتایج دوره‌های آموزشی اختصاصی نباشد.

در حد فاصل آزمون‌های استعداد (که به میزان بسیار محدودی متأثر از تجارب قبلی شخص هستند) و آزمون‌های پیشرفت (که تسلط شخص را بر موضوع مشخصی ارزیابی می‌کنند) آزمون‌هائی نیز جهت سنجش ترکیبی از استعداد و پیشرفت تعبیه شده است. نمونه‌ای از این قبیل آزمون‌ها آزمون استعداد تحصیلی (Scholastic) است که گذراندن آن برای تمام داوطلبان ورود به دانشگاه‌ها الزامی است.

آزمون استعداد تحصیلی شامل یک بخش کلامی است (به جدول الف آزمون استعداد تحصیلی نگاه کنید) که مهارت‌های لغوی و توانائی درک مطالب خوانده شده را می‌سنجد، و یک بخش ریاضی (به جدول ب آزمون استعدادهای تحصیلی نگاه کنید) که توانائی حل مسائلی را می‌سنجد که در آنها استدلال ریاضی، جبر و هندسه مطرح می‌شود. به این ترتیب، هر چند این آزمون مطالب آموخته شده را می‌سنجد (مانند مهارت‌های کلامی و کمی که شخص طی دوازده سال تحصیل کسب کرده است)، مع‌هذا در تهیهٔ آن سعی شده است از سؤال‌هائی که متکی بر دانستنی‌هائی در موضوعات اختصاصی هستند. اجتناب شود و بیشتر سنجش توانائی استفاده از مهارت‌های آموخته شده در حل مسائل نوین در مدار توجه قرار گیرد.

جدول آزمون استعداد تحصیلی

الف. ماده کلامی (در دستور اجراء و محتوای آزمون‌ها تغییرانی داده شده تا خواننده فارسی زبان نمونه‌های روشن‌تری از سؤال‌های آزمون آشنا شود - م).

---

- متضاد واژه‌ها (آزمون سنجش وسعت واژگان):

  ۱. متضاد کلمه‌ی صریح را از بین پنج کلمهٔ داده شده پیدا کنید:

    (الف). پیچیده

    (ب). بردبار

    (ج). تصادفی

    (د). ضمنی

    (هـ). کوتاه

- تمثیل‌ها (آزمون توانائی درک رابطهٔ بین یک جفت واژه، درک مفاهیم مربوط به آن رابطه و تشخیص رابطهٔ دیگری مشابه رابطهٔ مزبور):

  ۲. بین دو کلمه‌ی نسیم و باد رابطه‌ای وجود دارد. آن رابطه را پیدا کنید و سپس یکی   از پنج جفت کلمهٔ داده شده را که همان رابطه را بیان می‌کند انتخاب نمایید:

    (الف). خشکی - دریا

    (ب). میوه - باغ

    (ج). گل - درخت

    (د). دشت - کویر

    (هـ). تپه - کوه

- تکمیل جمله (آزمون‌ توانائی تشخیص روابط میان بخش‌های یک جمله):

  ۳. یکی از پنچ پاسخ پیشنهادی را که با معنی کلی جملهٔ زیر سازگار است برای پر   کردن محل‌های خالی جمله انتخاب کنید:

    روانشناسان صاحب نام معتقد هستند آدمیان به این علت دست به خشونت     می‌زنند که ... چنین کنند، نه به خاطر آنکه ... به دنیا آمده‌اند.

      (الف). تمایل دارند - سرکش

      (ب). یاد گرفته‌اند - پرخاشگر

      (ج). انتظار دارند - لوس

      (د). مجبور هستند - اجتماعی

      (هـ). می‌توانند - قوی

- متن خوانی (آزمون توانائی درک مفهوم متن):

چند متن، هر یک تقریباً در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ واژه، همراه با سؤال‌هائی دربارهٔ هر یک ارائه می‌شود. برخی سؤال‌ها مربوط به اطلاعاتی است که در خود منت‌ها آمده، بعضی با کاربرد اصول و اعتقادات نویسندهٔ متن سروکار دارد، و برخی دیگر مستلزم قضاوت‌هائی (مثلاً کفایت مستندات نویسنده دربارهٔ ادعاهایش) از سوی آزمودنی است.

نمونه‌هائی از سؤال‌های بخش کلامی آزمون استعداد تحصیلی. میزان دشواری این سؤال‌ها در حد متوسط است و ۵۰ تا ۶۰ درصد افراد مورد آزمایش به آنها پاسخ درست سؤال‌ها به این شرح است: ۱ ـ د، ۲ ـ هـ، ۳ ـ ب (نقل از: هیئت امتحانات ورودی دانشگاه‌ها، ۱۹۷۸ - ۱۹۷۹).

ب. ماده‌های ریاضی

---

ماده‌های مبتنی بر قاعده

- جبر:

۱. اگر x ³ = (2x)² و x ≠ 0ِ باشد، در این صورت x برابر است با:

    (الف). ۱

    (ب). ۲

    (ج). ۴

    (د). ۶

    (هـ). ۸

- هندسه:

x°/y°	ℓ
———
p

توضیح: در شکل مربوط اندازه‌ها روی مقایس معینی نشان داده نشده است.

۲. اگر در شکل مربوط حرف p نقطه‌ای بر روی خط e و نیز 0 = x - y باشد، در این صورت مقدار y برابر است با:

    (الف). ۰

    (ب). ۴۵

    (ج). ۹۰

    (د). ۱۳۵

    (هـ). ۱۸۰

- مقایسه کمی:

در هر یک از سؤال‌ها دو کمیت داده شده است، یکی در ستون الف و دیگری در ستون ب. پس از مقایسهٔ این دو کمیت، در پاسخنامه محل مناسب را به ترتیب زیر پر کنید:

    (الف). کمیت داده شده در ستون الف بیشتر است.

    (ب). کمیت داده شده در ستون ب بیشتر است.

    (ج). کمیت‌های داده شده در دو ستون مساوی هستند.

    (د). بر اساس اطلاعات داده شده نمی‌توان دربارهٔ رابطه دو کمیت قضاوت کرد.

توضیح: در برخی سؤال‌ها اطلاعات مربوط به یکی از کمیت‌ها یا هر دو، در بخش مبانی دو ستون ارائه شده است.

		ستون الف				ستون ب
		تعداد دقیقه در یک هفته				تعداد ثانیه در ۷ ساعت
۳ - حساب			1		5
		—	=	—
		3		x
4 - جبر		1				3
	—				—
	5				x

نمونه‌هائی از سؤال‌های بخش ریاضی آزمون استعداد تحصیلی. میزان دشواری این سؤال‌ها در حد متوسط است. پاسخ درست سؤال‌ها به این شرح است:

۱ - ج، ۲ - ج، ۳ - ب، ۴ - ج (نقل از: هیئت امتحانات ورودی دانشگاه‌ها، ۱۹۷۸، ۱۹۷۹).