رشد ذهنی از دیدگاه برونر (۲)

آزمايش‌هاى 'برونر' کوششى براى پيدا کردن عواملى که به گسترش ابقاء ذهنى منجر مى‌شوند، به‌شمار مى‌آيد. روشى که در بالا تشريح شد، قسمتى از سرى آزمايش‌هاى مشابه 'ريختن مايع از ظرفى به ظرف ديگر' است. در اين سرى از آزمايش‌ها ليوان دوم که مايع به آن ريخته مى‌شد گاهى علاوه بر بزرگ (حجيم) بودن، بلندى بيشترى داشت، گاهى ليوان دوم کوچکتر و باريکتر و گاهى نيز دو ليوان از نظر حجم و بلندى مشابه يکديگر بودند. در يکى از آزمايش‌ها از کودک خواسته شد که قبل از ريختن مايع از ليوان اولى به ليوان دومي، بلندى را که حدس مى‌زد مايع تا بدان‌جا خواهد رسيد، نشان دهد. در آزمايش ديگر، محلى را که کودک در ليوان دوم به‌عنوان محل بلندى مايع تخمين زده بود، علامت‌گذارى کردند تا دقت او را نشان دهند.

برونر کارهاى کلاسيک پياژه را بعد و قبل از سرى آزمايش‌هاى فوق، به‌عنوان آزمون ابقاء ذهني، به کودکان ارائه نمود. کليهٔ کودکان چهار ساله که قبل از شروع سرى آزمايش به مرحلهٔ ابقاء ذهنى رسيده بودند، به همان وضع باقى مانده بودند. اما در بين ساير کودکان پيشرفت‌هاى قابل توجهى به چشم مى‌خورد. مثلاً ابقاء ذهنى در بين کودکان ۵ ساله از ۲۰ درصد به ۷۰ درصد رسيده بود و همچنين کودکان ۶ تا ۷ ساله که در شروع سرى آزمايش‌ فقط نصف آنان به مرحلهٔ ابقاء ذهنى رسيده بودند، بعد از انجام سرى آزمايش‌ها، همگى آنان به مرحلهٔ ابقاء ذهنى رسيده بودند.

به‌هر حال وقتى که تکنيک پرده (Screening technique) در آزمايش گلولهٔ خميربازى براى ابقاء ذهنى اجسام انجام گرفت، غيرمؤثر بودن آن به اثبات رسيد. 'برونر' علت آن را ديدن زياده از حد کودکان مى‌داند. در اينجا آزمايش‌کنندگان دو کاسه را وارونه روى ميز گذارده و سپس دو گلوله از خمير بازى شبيه‌ به‌هم به کودک نشان دادند (اندازهٔ گلوله‌ها يکسان بود). سپس يکى از گلوله‌ها را زير کاسه قرار داده و گلولهٔ ديگرى را به شکل دلخواه کودک درآوردند (مانند مداد يا لوله). پس از آنکه شيء تعيين شد آن را زير کاسهٔ دوم گذارده و از کودک راجع‌به تساوى مقادير آنها، سؤال کردند.

اين آزمايش با گروه متفاوتى از کودکان انجام شد که در آن ۸۱ نفر از دانش‌آموزان کلاس اول که هيچ‌يک به مرحلهٔ ابقاء ذهنى نرسيده بودند شرکت داشتند و تکنيک پرده، فقط يکى از تکنيک‌هاى مورد استفاده در اين آزمايش بود. تکنيک‌هاى ديگر عبارت بودند از: دست‌کارى (Manipulation) يعنى کودک خود شکل مخصوصى به خمير بازى مى‌داد، و برچسب زدن (Labeling) که آزمايش‌کننده لغات توصيفى خود کودک را در مورد شکل‌ها به‌کار مى‌برد (مانند خپله، خيلى گنده) تا دربارهٔ هر يک از مراحل با او بحث کند.

الگوى کلى پژوهش اين بود که ۸۱ نفر دانش‌آموزان را به هشت گروه تقسيم کرده و در هر آزمايش تکنيک به‌خصوصى يا ترکيبى از تکنيک‌ها را به‌‌کار مى‌بردند. به‌هر حال در هر مورد چهار بار شکل خمير بازى عوض شده و کودکان راجع‌به مقايسهٔ مقادير قضاوت مى‌کردند.

نتيجه‌اى که گرفته شد اين بود که ترکيبى از دو روش برچسب زدن و دست‌کارى کردن، مؤثرترين روش مى‌باشد. در حالى که کودک مشغول شکل دادن به خمير بازى بود، آزمايش‌کننده با طرح سؤالاتى او را وادار مى‌کرد که راجع‌به کارى که انجام مى‌دهد، صحبت نمايد. در حدود ۸۰ درصد اين گروه، ابقاء ذهنى را فرا گرفتند.

تبيين 'برونر' در اين مورد به نظريهٔ او دربارهٔ سه نظام متفاوت تجسم، مربوط است. کودکان در سنى بودند که تصوير بصرى آنان برترى داشت. فقط از طريق ترکيب دو نظام کنش (Action) - دست‌کارى کردن، و علائم (Symbols) - برچسب زدن، مى‌توان نفوذ نيرومند ظواهر بصرى را خنثى کرد.

نکات زير از نظر اينکه چگونه کشفيّات 'برونر' مى‌توانند به ما کمک کنند، حائز اهميت مى‌باشند:

- موفقيت ترکيبى از دو نظام 'دست‌کاري' و 'برچسب زدن' با روش‌هاى معمول در کودکستان‌هاى انگلستان، همبستگى خوبى دارند.

- گرچه کودکانى که توسط 'برونر' براى آزمايش با خمير بازى انتخاب شده بودند به مرحلهٔ ابقاء ذهنى نرسيده بودند، ليکن همه در محدودهٔ سنى قرار داشتند که به‌طور عادى ابقاء ذهنى در آنها ظاهر خواهد شد. نتايج کارهاى 'برونر' با يافته‌هاى ساير دانشمندان در اين مورد هماهنگى دارد که وقتى کودک به مرحلهٔ رشد ابقاء ذهنى نزديک شده ولى هنوز بدان نائل نيامده باشد، تجربهٔ مؤثرترين نقش را در زندگى کودک پيدا مى‌کند.

- آزمايش‌ها به‌طور انفرادى به کودکان داده شد، يعنى هر کودک در يک زمان آزمايش شد. پاره‌اى از محققان آمريکائى به‌منظور کمک به حل يکى از مشکلات بزرگ کارهاى تجربى که همانا جمع‌آورى اطلاعات کافى به‌منظور کسب نتايج معتبر است، از وسايل الکترونيک استفاده به‌عمل مى‌آوردند.

عليرغم تحقيقات وقت‌گير پياژه که در طول ۴۰ سال انجام گرديده است، آنها اميدوار هستند با به‌کار بردن کامپيوتر و ساير ماشين‌ها، جريان آزمايش‌ها را تسريع کرده و به جمع‌آورى اطلاعات وسيعى در يک زمان نسبتاً کوتاه، نائل شوند.