تاریخچهٔ آموزش

بررسى‌هاى انجام شده از منابع موجود در کتابخانه دانشگاه تهران نشان مى‌دهد که اولين شماره از مجلهٔ فلاحت مظفرى در چهارم شهريور ماه سال ۱۲۷۹ هجرى شمسى مطابق با ۲۶ اوت سال ۱۹۰۰ ميلادى (جمادى‌الاول سال ۱۳۱۸ هجرى قمري) يعنى دقيقاً ۹۶ سال پيش منتشر شد در اين شماره آمده است:

'.... روزنامهٔ فلاحت مظفرى در دارالطباعه دولتى با حروف سربى طبع مى‌شود و امناى دارالطباعه متعهد شده‌اند که اين روزنامه را روشن و بى‌غلط از چاپ در آورند... '

به‌موجب اعلانى که در شمارهٔ سوم مجله درج شده است امناى دارالطباعه نتوانستند از عهدهٔ چاپ آن با حروف سرى برآيند و به‌موقع به‌دست خوانندگان برسانند؛ از آن رو طبع مجله با حروف سربى موقوف گرديد و قرار شد که بعد از آن به خط نستليق نوشته و در مطبعهٔ سنگى چاپ شود و ماهى دو بار انتشار يابد. طبق بررسى‌هاى انجام شده، آخرين شمارهٔ مجلهٔ مزبور در سال ۱۲۸۱ هجرى شمسى در برج جوزا منتشر شد.

در آن زمان دو نوع مدرسه تعليمات کشاورزى داير شده است يکى مدرسهٔ عملى و ديگرى مدرسهٔ علمي؛ بر اين مبناء سابقه تعليمات کشاورزى در کشور همراه با نشر مطالب کشاورزى و ارائهٔ رهنمودهاى ترويجى به ۹۶ سال قبل مى‌رسد.

همچنين در تاريج جرايد و مجلات ايران اين طور نوشته شده است که به دستور مظفرالدين شاه قاجار در سال ۱۲۷۷ شمسى دولت اداره‌اى به مدير کلى آصف‌الدوله به نام ادارهٔ کل فلاحت تأسيس نمود و اين اداره دو اقدام سودمند کرده است، يکى تأسيس مدرسه موسوم به 'مدرسهٔ فلاحت شاهنشاهي' و دوم طبع مجلهٔ فلاحت مظفرى که در آن دربارهٔ اقسام فلاحت و اصلاح اعمال زراعى بحث مى‌شد. در مدرسهٔ فلاحت نيز محصلانى که خواندن و حساب و قدرى فرانسه مى‌دانستند قبول مى‌شدند؛ در اين مدرسه فقط علوم فلاحت تدريس مى‌شد و فارغ‌التحصيلان از طرف ادارهٔ مرکزى به سمت مدير فلاحت به ساير ولايات و خالصجات دولتى فرستاده مى‌شدند.

مجلهٔ ماهانه فلاحت نيز در سال ۱۳۱۸ هجرى قمرى انتشار يافت.

اعلان مدرسه مزبور براى تربيت مهندس فلاحتى نشان مى‌دهد که در آن زمان منظور از مهندس فلاحت کسى بوده که به قوه علم و عملى که در مدرسه ديده است عايدى ملکى را بتواند افزون نموده و اراضى آن را داير دارد.

مدرسهٔ مزبور به نام فلاحت مظفرى (منصوب به مظفرالدين‌شاه) به‌عنوان نختستين مدرسهٔ کشاورزى ايران در سال ۱۲۷۹ جهت تعليم علمى و عملى فنون کشاورزى در قريهٔ چهاردانگه گشايش يافت. اين آموزشگاه به‌صورت شبانه‌روزى اداره مى‌شد و مديريت آن را داشر بلژيکى به عهده داشت. قانون استخدام او و ۶ نفر ديگر در مصوبات مجلس وقت موجود است. شرايط پذيرش افراد و محصلان در اين مدرسه بسيار ساده و منحصر به آشنائى به زبان فارسى و حداقل اطلاع از يک زبان خارجى بود. در اين مدرسه عمليات کشاورزى در دهکدهٔ بهشتى نزديک غار صورت مى‌گرفت. در سال ۱۲۸۵ مدرسهٔ فلاحت مظفرى به محل دانشسراى عالى منتقل و باغ نگارستان نيز جهت انجام عمليات کشاورزى دانش‌آموزان آن در نظر گرفته شد. اين مدرسه يک دورهٔ فارغ‌التحصيل براى رفع نيازمندى‌هاى آن زمان تربيت کرد.

پس از پايان دورهٔ اول، مدرسهٔ فلاحت مظفرى به مدت يازده سال تعطيل شد تا اينکه در سال ۱۲۹۶ طبق تصويب‌نامهٔ هيئت وزراء اداره‌اى به نام ادارهٔ کل فلاحت و تجارت تأسيس شد.

در سال ۱۲۹۶ حسين علا که در آن زمان وزير فوايد عامه و تجارت و فلاحت بود براى مداقه در امور مربوط به فلاحت کميسيونى مرسوم به شوراى فلاحتى تأسيس کرد. اين شورا تأسيس در امور مربوط به فلاحت کميسيونى مرسوم به شوراى فلاحتى تأسيس کرد. اين شورا تأسيس مدرسهٔ عالى فلاحت را در تهران و احداث دبستان‌هاى روستائى را در نقاط ديگر کشور توصيه نمود.

ليکن تأسيس مدرسهٔ عالى فلاحت به‌دليل نبودن معلمان متخصص مورد احتياج و کمى اعتبار در آن زمان عملى نشد از اين رو در شوراى فلاحتى تصميم گرفته شد که مدرسهٔ عملى فلاحت فوراً در کرج تأسيس شود و بدين‌منظور طرح تصويب‌نامه‌اى تهيه شد و در تاريخ ۲۲ حوت ۱۳۳۶ هجرى قمرى به تصويب دولت رسيد.

اين مکتب علمى که دبستان برزگران نام گرفت به مديريت هانس شريکر آلمانى اداره مى‌شد.

به موجب مادهٔ چهارم از تصويب‌نامهٔ فوق‌الذکر باغ فلاحت و اراضى زراعتى قصر قاجار و تابع آن نيز به وزرات فلاحت واگذار گرديد و به موجب مادهٔ پنجم همان تصويب نامه وزارت ماليه و وزارت فلاحت و تجارت و فوايد عامه مأمور اجراء تصويب‌نامه شدند. در سال ۱۲۹۸، از اين دبستان بيست نفر گواهينامهٔ ابتدائى کشاورزى را دريافت کردند. شکل (ساختمان دبستان برزگران) ساختمان اين دبيرستان را نشان مى‌دهد.

دبستان برزگران در سال ۱۳۰۰ از وزارت فلاحت و تجارت منتزع و ضميمهٔ خالص‌جات گرديد و به قريهٔ چهار دانگه واقع در دو فرسخى تهران انتقال يافت ولى پس از چند ماه منحل شد و شاگردان آن موفق به اخذ گواهينامه نشدند.

به‌منظور آشنا کردن مردم به امور فلاحتى و تجارتي، نشريه‌اى به نام مجلهٔ فلاحت و تجارت منتشر شد.

در سال ۱۲۹۹ که رضاخان به‌عنوان سردار سپه با عده‌اى از افراد نظامى و افسران وابسته تهران را تصرف کرد عايدى دولت از دو منبع تأمين مى‌شد، يکى گمرک‌هاى جنوب و شمال که اغلب زيرنفوذ خارجيان اداره مى‌شد و ديگرى املاک خالصانهٔ دولتي. در سال ۱۳۰۰ که خزانهٔ دولت خالى بود و ماليات‌ها نيز وصول نمى‌شد براى تأمين حقوق سربازان و افسران ارتش، به‌دستور رضاخان روستاهاى خالصه و درآمد نقدى و جنسى آنها، که نسبتاً قابل توجه بود، از وزارت دارائى جدا و ضميمهٔ وزارت جنگ گرديد و سرلشگر خدايارخان نيز به رياست کل خالص‌جات مملکتى گمارده شد.

درآمد حاصل از املاک خالصه به‌دليل وضعيت نامناسب روستاها و نيز ناکافى بودن فنون رايج در توليد، مخارج ارتش را تأمين نمى‌کرد. لذا رضاخان به سرلشگر خدايارخان دستور داد نسبت به عمران و آبادى روستاهاى خالصه فوراً اقدام کند. سرلشگر خدايارخان و مباشران او اطلاع چندانى از کشاورزى نداشتند و نمى‌توانستند روستاهاى خالصه را بازسازى کنند. لذا مقرر شد به‌منظور تربيت عضو فنى براى انجام خدمات فلاحتي، تربيت مباشر براى ادارهٔ روستاها و تربيت آموزگار براى تدريس در دبستان‌هاى قراء و قصبات، مدرسهٔ فلاحت تأسيس گردد. براى آگاهى مردم از تأسيس اين مدرسه اطلاعيه‌اى انتشار يافت. اين مدرسه در سال ۱۳۰۱ با حضور هيئت دولت وقت افتتاح شد و داوطلبانى را که داراى گواهينامهٔ ابتدائى بودند در اين مدرسه پذيرفتند.

ميرموسى‌خان ميرپنج که يکى از افسران قزاقخانه بود به رياست اين مدرسه منصوب گرديد.

عملکرد اين مدرسه نشانگر آن است که نقص عمده همان بود که از ابتدا مسؤولان کشاورزى با آن دست به گريبان بودند، يعنى نبودن متخصص کارآزمودهٔ کشاورزي. بدين‌جهت زمانى که محمودخان فاتح به معاونت مدرسه گمارده شد مأموريت يافت تحصيل‌گردگان کشاورزى را که در خارج به سر مى‌بردند استخدام کند و به‌کار در مدرسهٔ فالحت بگمارد. بدين‌ترتيب در سال ۱۳۰۲ مدرسهٔ فلاحت در عمارت مجاور سبزى‌کارى امين‌الملک مجدداً شروع به‌کار کرد.

تقى بهرامى در اين زمينه مى‌نويسد که طولى نکشيد که مستشاران آمريکائى به ايران آمدند و مدرسهٔ ابتدائى را به مدرسهٔ متوسطهٔ فلاحتى تبدل کردند. اين مدرسه سه دورهٔ فارغ‌التحصيل ديپلمه، جمعاً ۳۵ نفر داشت و پس از آن منحل و به‌جاى آن در سال ۱۳۰۶ مدرسهٔ عالى فلاحت در کرج تأسيس شد.