تاریخچهٔ آموزش(۲)

در مدرسهٔ فلاحت، که اکنون مدير و افرادى آزموده فعاليت مى‌کرد، اشکال عمدهٔ ديگرى بروز کرد، محمدخان فاتح دريافت که معلومات محصلان غيريکنواخت و نامتجانس است و عملاً آموختن علوم و فنون کشاورزى به آنان از يک نقطه يا يک مرحلهٔ معين و مشترک براى آموزشگران کارى دشوار است. از سوى ديگر، براى تعليم اصول علمى کشاورزى معلومات سوم متوسطه کافى نيست و دقيقاً خلاء فکرى موجود بين فراگيران و انتظار آموزشگران مانع از بارورى برنامه‌ها و فعاليت‌هاى آموزشى مدرسه مى‌گرديد. لذا در شهريور ماه سال ۱۳۰۲ مدرسهٔ فلاحت به مدرسهٔ عالى فلاحت و صنايع روستائى تغيير نام داد و تحت رياست محمودخان فاتح شروع به‌کار کرد و از شاگردان مدرسهٔ قديم که معلومات آنها در حد متوسطهٔ کامل بود در کلاس اول و بقيه در کلاس تيه - که به مدت يک سال فقط شيمي، فيزيک، طبيعى و رياضى تدريس مى‌شد - ثبت‌نام گرديد.

دورهٔ مدرسه عالى فلاحت در تهران به مدت دو سال شامل دروس علمى و يک سال نيز در کرج شامل عمليات زراعى بود.

محوسلات اولين دورهٔ اين مدرسه در سال ۱۳۰۴ فارغ‌التحصيل شدند و مدارک تحصيلى آنان به‌وسيلهٔ محمودخان فاتح رئيس مدرسه، کلنل ماک‌کروک آمريکائى رئيس کل ماليات، دکتر ميلسيو - Milisbo، مستشار وزارت دارائى و مرتضى قلى بيات وزير دارائى وقت امضاء شد.

ميرزا حسن‌خان مستوفى اولين نخست‌وزير زمان رضاخان در برنامهٔ خود که در پنجم مهر ماه سال ۱۳۰۵ به تصويب مجلس رسيد به ترويج کشاورزى توان تازه‌اى داد. او در اين برنامه به امور فلاحت، تجارب و معادن اشاره کرده اهتمام در ترويج و ترقى زراعت و مخصوصاً سعى در افزايش محصولات قابل صدور از قييل پنبه، ابريشم و امثال آنها و بستن سد روى رودخانه براى آبيارى اراضى قابل زرع را مورد تأکيد قرار داد.

به‌دنبال همين فعاليت‌ها، در آبان ماه همان سال وزرات فلاحت، تجارت و فوائد عامه اولين نمايشگاه کشاورزى را در تکيهٔ دولت افتتاح کرد. در اين نمايشگاه وزارت کشاورزى شوروى نيز غرفه‌اى که در آن وسايل کشاورزى به نمايش گذارده شده بود داير نمود.

بدين‌ترتيب مى‌توان دريافت که در کار کشاورزى و آموزش علاقه‌مندان جنبشى هر چند محدود پديدار شده بود. هم‌پاى توسعهٔ آموزش‌هاى کلاسيت در کشاورزي، آموزش‌هاى ارشادى نيز به‌عهدهٔ ادارات کشاورزى قرار داده شد. ليکن اين امر به‌دليل ناکافى بودن آگاهى دست‌اندرکاران چندان توفيقى نيافت و همين امر توسعهٔ مراکز آموزشى کشاورزى را براى تربيت افراد ماهر الزامى نمود.

مدرسهٔ عالى فلاحت و صنايع روستائى تا سال ۱۳۰۶ به‌ ترتيبى که ذکر شد دوام يافت. در اين سال و هنگامى که سرلشگر شيبانى و مصطفى قلى‌بيات وزير و معاون وزارت فوائد عامه بودند، به‌دليل نياز به‌ توسعهٔ بيشتر کلاً به کرج منتقل گرديد. اولين عمارتى که ساخته شد ساختمان کنونى موزهٔ جانورشناسى دانشکدهٔ کشاورزى دانشگاه تهران در کرج بود پس از چندى دفتر مدرسه و عمارت ديگرى براى منزل معلمان و آزمايشگاه شيمى نيز ساخته شد.

از سال ۱۳۰۵ تا ۱۳۰۷، فارغ‌التحصيلان مدرسهٔ عالى فلاحت و صنايع روستائى علاوه بر اتمام دورهٔ مدرسه به چند گروه به‌شرح زير تقسيم شدند: گروه ماشين‌هاى کشاورزي، گروه دامپزشکى (دفع آفات حيواني)، گروه نوغان و چاى‌کارى.

در ۲۴ آذر ماه ۱۳۰۹، مدرسهٔ عالى فلاحت که وابسته به وزارت کشاورزى بود به‌وسيلهٔ رضاخان افتتاح و رياست آن و بنگاه‌هاى تابعه به احمد حسين خان عدل محول گرديد. ضمناً قرار شد نشريه‌اى به نام مجلهٔ مدرسهٔ فلاحت کرج به مديريت مرتضى گلسرخى انتشار يابد. معلمان مدرسه وظيفهٔ هيئت تجريريه را برعهده داشتند.

به‌منظور حمايت از کشاورزان (حداقل اسماً) قانون تأسيس بانک فلاحت نيز در سال ۱۳۰۹ به‌ تصويب رسيد. اين بانک تأمين اعتبار براى توسعهٔ کشاورزى خصوصاً چاي، پنبه، نيل، حنا، روناس، ابريشم، نيشکر، تنباکو، پسته، بادام و برخى ديگر از محصولات را به عهده گرفت.

در سال ۱۳۱۱، وزارت فرهنگ به توسعهٔ آموزش کشاورزى توجه بيشترى نمود و ساليانه تعدادى از فارغ‌التحصيلان دورهٔ اول متوسطه را براى ادامهٔ تحصيل به دبيرستان کشاورزى (دبيرستان فلاحتى کرج) معرفى مى‌کرد. فارع‌التحصيلان اين دبيرستان در دبستان‌هاى فلاحتي، علاوه بر مواد درسى دبيرستان دروس آموزش و پرورش و روان‌شناسى هم تدريس مى‌شد.

در همين اوان دبستان‌هاى روستائى نيز آغاز به‌کار کردند، هدف آن بود که فرزندان روستائيان در محل سکونت خويش، ضمن با سواد شدن، با شيوه‌هاى نوين کشاورزى آشنا شده طرز استفاده از وسائل و ابزار جديد کشاورزى را فراگيرند و کشاورزى را با استفاده از اسلوب‌ەاى مقدماتى علمى انجام دهند. تعداد اين دبستان‌ها تا سال ۱۳۳۷ به ۳۸۰ باب رسيد. جهت فرزندان عشاير مدارس گروهى نيز در نقاط مناسب تشکيل شد تا مقدمات اسکان آنها فراهم آيد.

آنچه از سال ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۱ در زمينهٔ تقويت و توسعهٔ کشاورزى صورت گرفت حاکى از اولويت اين امر بر ساير امور است. در اين خصوص نظر به احتياج زياد کشور به متخصصان کشاورزي، مقرر شد يک باب دبيرستان کشاورزى (در سال ۱۳۱۱) ضميمهٔ مدرسهٔ فلاحت شود و کسانى که داراى گواهينامهٔ سوم متوسطه بودند در دبيرستان کشاورزى پذيرفته مى‌شدند؛ اين گروه پس از طى دورهٔ سه سالهٔ دبيرستان گواهينامهٔ کامل متوسطه را دريافت مى‌کردند و مى‌توانستند در صورت تمايل تحصيلات خود را در مدرسهٔ عالى فلاحت ادامه دهند.

طبق آمار موجود، در سال تحصيلى ۱۳۱۴-۱۳۱۵ تعداد ۶۹ دانشجو در مدرسهٔ فلاحت مشغول تحصيل بودند که از اين عده در اسل تحصيلى فوق‌الذکر فقط ۹ نفر فارغ‌التحصيل گرديدند.

مدرسهٔ مزبور فقط پسرانه بود.

ادارهٔ کل فلاحت تا آخر دورهٔ رضاخان به همان صورت قبلى و به سرپرستى مصطفى قلى‌بيات اداره مى‌شد. در اواخر دورهٔ رضاخان قانون تفتيش صحيح حيوانات (سال ۱۳۱۴) به تصويب رسيد که طى آن کار دامپزشکى و دامپرورى نيز هم‌زمان با کار زراعت ترويج و تشويق گرديد.

ادامهٔ بررسى‌ها و تحقيقات تاريخى در آموزش کشاورزى کشور نشان مى‌دهد که در سال ۱۳۲۴ وزرات فرهنگ وقت مدارس ابتدائى را به مدارس کشاورزى تبديل کرد و براى ادارهٔ آنها ادارهٔ آموزش روستائى را تأسيس نمود و از اين طريق وسايل و ادوات کشاورزى مورد نياز را خريد که اين خود در جهت تقويت آموزش کشاورزى در اين مدارس نقش مؤثرى داشت. ولى يک سال بعد اين فعاليت‌ها متوقف شد براى آن دليلى ذکر نگرديد.

ظاهراً پس از گذشت يک سال، مجدداً ادارهٔ آموزش روستائيان به رياست ابوالقاسم ذوالرياستين در وزارت فرهنگ فعال شد؛ وي، به منظور ادامهٔ فعاليت‌هاى آموزش کشاورزى اقداماتى به‌عمل آورد، تأسيس دانشسراهاى کشاورزى با دوره‌هاى دو ساله براى تربيت آموزگار مدارس روستائى در سال ۱۳۲۶ و در سارى بود. بعداً دانشسراهائى نيز در شيراز،

رضائيه (اروميه)، مشهد، کرمانشاه، ورامين، اهواز، اصفهان، کرمان، تبريز، بروجرد، بمپور، رشت و کرج تأسيس گرديد.

از سال ۱۳۲۹ نيز بيست و پنج باب آموزشگاه کشاورزى ابتدائى به‌عنوان دبستان روستائى تأسيس شد که دورهٔ آنها سه سال و بعد از کلاس چهارم ابتدائى بود. اين آموزشگاه‌ها به اين دليل که مردم از آنها استقبال نکردند بعداً به آموزشگاه روستائى يا دورهٔ اول متوسطه تبديل شدند. از سال ۱۳۳۲، در دبستان‌هاى روستاهائى که لااقل دو هکتار زمين همراه با آب در اختيار داشتند تعليمات کشاورزى اجراء مى‌شد، اين برنامه هم متأسفانه در سال ۱۳۳۷ به‌موجب نظريهٔ کنگرهٔ فرهنگيان کشور متوقف گرديد.

از سال تحصيلى ۱۳۳۷-۱۳۳۶ در دانشسراهاى کشاورزي، دورهٔ دوم متوسطه کشاورزى (با دوره‌اى سه ساله) داير شد. اين دانشسراها در سال ۱۳۳۸ (پس از تشکيل دورهٔ دوم متوسطه کشاورزي)، به مراکز آموزش کشاورزى تغيير نام دادند و در آنها امکان تربيت معلم براى روستاها و ديپلمه‌هاى کشاورزى براى تصدى مشاغلى از قبيل دهياري، ترويج، سرپرستى تعاونى و غيره پديد آمد.

در سال ۱۳۳۲ در ده قلعه نو ورامين، وزارت فرهنگ آموزشگاهى به‌منظور تربيت معلم روستائى دختران تأسيس نمود؛ در سال ۱۳۴۱ نيز آموزشگاه مشابهى در قزوين شروع به‌کار کرد.