حکایت پادشاه غور با روستایی

شنیدم که از پادشاهان غور		یکی پادشه خر گرفتی بزور
خران زیر بار گران بی علف		به روزی دو مسکین شدندی تلف
چو منعم کند سفله را، روزگار		نهد بر دل تنگ درویش، بار
چو بام بلندش بود خودپرست		کند بول و خاشاک بر بام پست
شنیدم که باری به عزم شکار		برون رفت بیدادگر شهریار
تگاور به دنبال صیدی براند		شبش درگرفت از حشم دور ماند
بتنها ندانست روی و رهی		بینداخت ناکام شب در دهی
یکی پیرمرد اندر آن ده مقیم		ز پیران مردم شناس قدیم
پسر را همی‌گفت کای شادبهر		خرت را مبر بامدادان به شهر
که آن ناجوانمرد برگشته بخت		که تابوت بینمش بر جای تخت
کمر بسته دارد به فرمان دیو		به گردون بر از دست جورش غریو
در این کشور آسایش و خرمی		ندید و نبیند به چشم آدمی
مگر این سیه نامه‌ی بی‌صفا		به دوزخ برد لعنت اندر قفا
پسر گفت: راه درازست و سخت		پیاده نیارم شد ای نیکبخت
طریقی بیندیش و رایی بزن		که رای تو روشن تر از رای من
پدر گفت: اگر پند من بشنوی		یکی سنگ برداشت باید قوی
زدن بر خر نامور چند بار		سر و دست و پهلوش کردن فگار
مگر کان فرومایه‌ی زشت کیش		به کارش نیاید خر لنگ ریش
چو خضر پیمبر که کشتی شکست		وز او دست جبار ظالم ببست
به سالی که در بحر کشتی گرفت		بسی سالها نام زشتی گرفت
تفو بر چنان ملک و دولت که راند		که شنعت بر او تا قیامت بماند
پسر چون شنید این حدیث از پدر		سر از خط فرمان نبردش بدر
فرو کوفت بیچاره خر را به سنگ		خر از دست عاجز شد از پای لنگ
پدر گفتش اکنون سر خویش گیر		هر آن ره که می‌بایدت پیش گیر
پسر در پی کاروان اوفتاد		ز دشنام چندان که دانست داد
وز این سو پدر روی در آستان		که یارب به سجاده‌ی راستان
که چندان امانم ده از روزگار		کز این نحس ظالم برآید دمار
اگر من نبینم مر او را هلاک		شب گور چشمم نخسبد به خاک
اگر مار زاید زن باردار		به از آدمی زاده‌ی دیوسار
زن از مرد موذی ببسیار به		سگ از مردم مردم‌آزار به
مخنث که بیداد با خود کند		ازان به که با دیگری بد کند
شه این جمله بشنید و چیزی نگفت		ببست اسب و سر بر نمد زین بخفت
همه شب به بیداری اختر شمرد		ز سودا و اندیشه خوابش نبرد
چو آواز مرغ سحر گوش کرد		پریشانی شب فراموش کرد
سواران همه شب همی تاختند		سحرگه پی اسب بشناختند
بر آن عرصه بر اسب دیدند و شاه		پیاده دویدند یکسر سپاه
به خدمت نهادند سر بر زمین		چو دریا شد از موج لشکر، زمین
یکی گفتش از دوستان قدیم		که شب حاجبش بود و روزش ندیم
رعیت چه نزلت نهادند دوش؟		که ما را نه چشم آرمید و نه گوش
شهنشه نیارست کردن حدیث		که بر وی چه آمد ز خبث خبیث
هم آهسته سر برد پیش سرش		فرو گفت پنهان به گوش اندرش
کسم پای مرغی نیاورد پیش		ولی دست خر رفت از اندازه بیش
بزرگان نشستند و خوان خواستند		بخوردند و مجلس بیاراستند
چو شور و طرب در نهاد آمدش		ز دهقان دوشینه یاد آمدش
بفرمود و جستند و بستند سخت		بخواری فگندند در پای تخت
سیه دل برآهخت شمشیر تیز		ندانست بیچاره راه گریز
سر ناامیدی برآورد و گفت		نشاید شب گور در خانه خفت
نه تنها منت گفتم ای شهریار		که برگشته بختی و بد روزگار
چرا خشم بر من گرفتی و بس؟		منت پیش گفتم، همه خلق پس
چو بیداد کردی توقع مدار		که نامت به نیکی رود در دیار
ور ایدون که دشخوارت آمد سخن		دگر هرچه دشخوارت آید مکن
تو را چاره از ظلم برگشتن است		نه بیچاره بی‌گنه کشتن است
مرا پنج روز دگر مانده گیر		دو روز دگر عیش خوش رانده گیر
نماند ستمگار بد روزگار		بماند بر او لعنت پایدار
تو را نیک پندست اگر بشنوی		وگر نشنوی خود پشیمان شوی
بدان کی ستوده شود پادشاه		که خلقش ستایند در بارگاه؟
چه سود آفرین بر سر انجمن		پس چرخه نفرین کنان پیرزن؟
همی گفت و شمشیر بالای سر		سپر کرده جان پیش تیر قدر
نبینی که چون کارد بر سر بود		قلم را زبانش روان تر بود
شه از مستی غفلت آمد به هوش		به گوشش فرو گفت فرخ سروش
کز این پیر دست عقوبت بدار		یکی کشته گیر از هزاران هزار
زمانی سرش در گریبان بماند		پس آنگه به عفو آستین برفشاند
به دستان خود بند از او برگرفت		سرش را ببوسید و در بر گرفت
بزرگیش بخشید و فرماندهی		ز شاخ امیدش برآمد بهی
به گیتی حکایت شد این داستان		رود نیکبخت از پی راستان
بیاموزی از عاقلان حسن خوی		نه چندان که از جاهل عیب جوی
ز دشمن شنو سیرت خود که دوست		هرآنچ از تو آید به چشمش نکوست
وبال است دادن به رنجور قند		که داروی تلخش بود سودمند
ترش روی بهتر کند سرزنش		که یاران خوش طبع شیرین منش
از این به نصیحت نگوید کست		اگر عاقلی یک اشارت بست