|
|
| از نگارش واژه‌ها برای بیان افکارمان و نیز برقراری ارتباط با دیگران، هنگامی‌که امکان ارتباط حضوری نباشد، بهره می‌گیریم. در موسیقی نیز ایده‌ها، نوشته یا با نشانه‌هائی نگاشته می‌شوند و این نگارش به‌گونه‌ای است که اجراء‌کنندگان بتوانند از طریق آن قطعه‌ای ناآشنا را اجراء کنند.
|
|
| نت‌نگاری (natation) اسلوب نگارش موسیقی به‌شیوه‌ای است که بتواند زیر و بم صداها و نیز ریتم‌ها را برای موسیقیدانان مشخص سازد. در این بخش، نت‌نگاری در وهلهٔ نخست برای یاری شما در پی گرفتن نمونه نت‌های این مبحث توضیح داده می‌شود. هدف از این کار، کمک به تشخیص خط‌های ملودیک بالا رونده و پایین‌رونده و نت‌های کشیده یا کوتاه است.
|
|
|
|
| با نگارش موسیقی می‌توانیم زیر و بم دقیق صداها را با استفاده از نشانه‌هائی - موسوم به نُت (note) که در سطح‌های مختلفی بر یک حامل (staff) قرار می‌گیرند مشخص سازیم. نت، نشانه‌ای بیضی شکل است (چنانکه در 'نگارش ریتم' خواهیم دید، کشش زمانی نت بسته به توپُر یا توخالی بودن آن و نیز بسته به آنکه دنباله (stem) و پرچم (flag) به آن متصل باشد متفاوت است). حامل مجموعه‌ای از پنج خط افقی است. نت‌ها بر این خط‌ها یا در فاصلهٔ میان آنها (میان خط‌ها) قرار می‌گیرند؛ هر چه محل قرار گرفتن یک نت بر حامل بالاتر باشد آن نت زیرتر است:
|
|
|
|
|
| اگر نتی زیرتر یا بم‌تر از حد، قابل نمایش بر پنج خط حامل باشد، خط‌های افقی کوچکی موسوم به خط‌های اضافه (ledger lines) برای نگارش آن به‌کار گرفته می‌شوند:
|
|
|
|
|
| هفت صدا از دوازده صدائی که در موسیقی غرب محدوده اُکتاو را پُر می‌کنند، به ترتیب با نام‌های دو، ر، می، فا، سُل، لا و سی نامگذاری شده‌اند (۱). این زنجیره بارها و بارها برای نامگذاری صداهای 'همنام' در اُکتاوهای بالاتر یا پایین‌تر تکرار می‌شود، این نت‌ها متناظر با شستی‌های سفید پیانو هستند. پنج صدای باقیمانده (از دوازده صدای محدودهٔ اُکتاو) که متناظر با شستی‌های سیاه پیانو هستند، با یکی از همین نام‌ها همراه نشانهٔ دیز (sharp sign) (#) و یا نشانهٔ بِمُل (b) (flag siga) نمایانده می‌شوند به این ترتیب، صدای میانی نت‌های 'دو' و 'ر' را می‌توان 'دو دیز' (# C؛ زیرتر از 'دو' ) یا ربمُل (Db؛ بم‌تر از 'ر' ) نامید. در نت‌نگاری، برای لغو تأثیر نشانه‌های دیز و بمل از نشانه‌ای به‌نام نشانهٔ به‌کار (њ - natural sign) استفاده می‌شود.
|
|
| (۱) . در کشورهای انگلیسی زبان، ردیف نت‌ها با هفت حرف اول الفبای لاتین و با آغاز از نت 'لا' چنین نامگذاری مخی‌شود: f، E، D، C، B، A و G روش نامگذاری نت‌ها در ایران برگرفته از نظام فرانسوی است که در آن ردیف نت‌های الفبائی به ترتیب از راست به چپ متناظر با لا، سی، دو، ر، می، فا و سل هستند. در نظام نامگذاری آلمانی نیز همین حروف به‌کار می‌روند. اما حرف B معرف نت سی‌بمل است و نت 'سی' با حرف H نمایانده می‌شود - م.
|
|
|
|
|
| کلید (clef) نشانه‌ای است که بر ابتدای حامل قرار گرفته و زیر و بم و نام هر کدام از خط‌ها یا میان خط‌ها را تعیین می‌کند. کلید سُل (treble clef) و کلید باس (bass clef) و کلید باس (bass clef) (کید 'فا' ی خط چهارم) از رایج‌ترین کلیدهای موسیقی هستند. کلید سُل برای نت‌نگاری محدودهٔ صداهای زیر (مانند نت‌هائی که پیانیست اغلب با دست راست می‌نوازد) و کلید باس در نت‌نگاری محدوده‌های بم (مانند آنچه پیانیست با دست چپ می‌نوازد) به‌کار گرفته می‌شود:
|
|
|
|
|
| در موسیقی سازهای شستی‌دار، قلمرو پهناوری از صداهای زیر و بم که با دو دست نواخته می‌شوند به‌کار گرفته می‌شود؛ در نگارش اینگونه موسیقی، حامل بزرگ (grund staff) که ترکیبی از حامل‌های سل و باس است به‌کار می‌رود. تصویر زیر چگونگی تناظر نت‌های حامل بزرگ را شستی‌های پیانو نشان می‌دهد. نت 'دو' ئی را که در نزدیکی میانهٔ ردیف شستی‌ها قرار گرفته است 'دو' میانی (middle C) می‌نامند.
|
|
 |
|
|
|
| نگارش ریتم در موسیقی نمایانگر کشش زمانی مطلق صداها نیست بلکه مدت زمان تداوم یک صدا را نسبت به صداهای دیگر در یک قطعه نشان می‌دهد. یک نت منفرد بر حامل، بسته به شکل ظاهریش - دنباله و پرچم - کشش‌های زمانی گوناگونی دارد.
|
|
| در طرح زیر، کشش‌های نسبی نت‌های گوناگون نشان داده شده است:
|
|
|
|
|
| کشش یک نت‌گرد به‌اندازهٔ ۲ نت سفید، ۴ نت سیاه، ۸ نت چنگ و ۱۶ نت دولاچنگ است. چنانکه در بالا دیده می‌شود، پرچم‌های دو یا چند نت چنگ یا دولاچنگ متوالی به‌طور معمول با خطی افقی موسوم به شاهین (beam) به یکدیگر وصل می‌شوند.
|
|
| برای افزودن به کشش زمانی یک نت (و افزایش تنوع ریتمیک) می‌توان آن را با افزودن یک نقطه (.) در سمت راست سُر نت به یک نت نقطه‌دار (datted note) بدل کرد؛ نقطه، کشش نت را به‌اندازهٔ نصف کشش اولیه افزایش می‌دهد. به این ترتیب، کشش یک نت سیاه معمولی به اندازهٔ دو نت چنگ است اما یک نت سیاه نقطه‌دار کششی معادل سه نت چنگ دارد.
|
|
|
|
|
| با کاستن از کشش نت‌ها نیز می‌توان تنوع ریتمیک را افزایش داد. یکی از روش‌های این کار استفاده از تریوله (triplet) است؛ سه نت هم کشش که اغلب خطی منحنی بر آنها قرار گرفته و عدد ۳ در بالا یا زیرشان نوشته شده است. مجموع کشش چنین گروهی از نت‌ها به‌اندازهٔ دو نت هم کشش از همان نوع (در نمونهٔ زیر، نت چنگ) است.
|
|
|
|
|
|
|
| مدت مکث در موسیقی با نمادی به‌نام سکوت (rest) مشخص می‌شود. سکوت‌ها مکث‌هائی هستند که کششی متناظر با کشش نت‌ها دارند:
|
|
|
|
|
|
|
| نشانهٔ وزن ((time signature (or meter signature) نمایندهٔ وزن یک قطعه است. این نشانه در ابتدای حامل، پس از کلید و در آغاز قطعه آورده می‌شود (و هرگاه وزن در طی قطعه تغییر کند نیز بار دیگر ظاهر می‌شود). نشانهٔ وزن از دو عدد که یکی از بر بالای دیگری نوشته شده است تشکیل می‌یابد. عدد بالائی تعداد ضرب‌های هر میزان را نشان می‌دهد و عدد پایین نمایندهٔ نوع نتی است که هر ضرب را معین می‌کند (برای نمونه، ۲ = یک نت سفید و ۴ = یک نت سیاه) به این ترتیب، نشانهٔ وزن ۴^2 نماینگر آن است که هر میزان دارای ۲ ضرب (وزن دوتائی) و هر ضرب آن یک نت سیاه است. وزن دوتائی می‌تواند با نشانهٔ ۲^۲ (با نمادی به‌صورت C) نیز نشان داده شود؛ وزن چهارتائی اغلب با نشانه ۴^۴ (یا C) نمایانده می‌شود. رایج‌ترین وزن سه‌تائی وزن ۴^3 است.
|
|
| - اصطلاح‌های مهم:
|
| نگارش زیر و بم: |
|
نگارش ریتم: |
نت‌نگاری
نت
حامل
خط‌های اضافه
نشانه‌های دیز (#) |
نشانهٔ بِمل (b)
نشانهٔ بکار (њ)
کلید (سُل و باس)
حامل بزرگ
'دو' میانی |
دنباله
پرچم
شاهین
نت‌نقطه‌دار
ریتم نقطه‌دار |
|
|
|
|
|
| پارتیتور ارکستر نشان‌دهندهٔ نت‌های تک‌تک خط‌های آوازی و سازی است. پارتیتور اغلب دارای بیش از بیست حامل مختلف نت‌نویسی شده است. (به تصویر زیر توجه کنید).
|
|
 |
