پنجه‌زنی

در گرامينه‌ها به ساقه‌هاى محورى يا غلافى هوائي، پنجه گويند. ساقه‌هائى را که از جوانه‌هاى جانبى ساقه دولپه‌اى‌ها به‌وجود مى‌آيند، شاخه‌هاى جانبى گويند. منشاء مورفولوژيکى و تکاملى آنها مشابه است. اگر ساقه داراى غالبيت انتهائى نباشد هر دو از گره‌هاى پائين ايجاد شده و از کنار برگ‌ها منشاء مى‌گيرند. ظهور پنجه‌ها از پائين به‌طرف بالا است و از پائين‌ترين گره شروع مى‌شود. در گندم اولين پنجه از محور کلئوپتيل و در برنج از زاويه برگ سوم منشاء مى‌گيرد. صرف‌نظر از گونه‌ٔ گياه، پنجه‌هاى اوليه در زاويه برگ‌هاى پائينى ساقه اصلى به‌وجود مى‌آيند. پس از پنجه پنجه‌هاى ثانويه و سپس پنجه‌هاى ثالثيه به‌وجود مى‌آيد و اين ترتيب حفظ مى‌شود. به‌طورکلى پنجه‌هاى اوليه منشاء پنجه‌هاى ثانويه است و پنجه‌هاى ثانوى خود منشاء پنجه‌هاى ثالث و به‌همين ترتيب ... ظاهر مى‌شوند. گرامينه‌ەاى دائمى در طول فصل رويش پنجه توليد مى‌کنند. اين عادت پنجه‌زنى همراه با ذخيره غذائى از اصول دائمى بودن (زنده بودن از يک فصل تا فصل ديگر) است. برنج و سروگوم که در مناطق معتدله گياهانى يک ساله هستند داراى اين نوع خصوصيات بوده و مى‌توانند در مناطق حاره‌اى مورد بهره‌بردارى قرار گرفته و از آنها به‌عنوان محصولات راتون (Ratoon crops)، (محصولاتى که از کلش باقى‌مانده دوباره رشد مى‌کنند) استفاده مى‌کنند.

توليد پنجه در گرامينه‌هاى دائمى سردسيرى به تغييرات فصلى وابسته است. در رقم فستوکا ۱۷۰S، پنجه‌زنى در طول بهار به‌طور تصاعدى افزايش مى‌يابد و در طول تابستان متوقف شده و در پائيز دوباره افزايش مى‌يابد به‌طورى که از يک گياه در مجموع ۳۰۰ پنجه به‌وجود مى‌آيد. در فروردين سال بعد اين تعداد به ۲۵۰ و در خرداد ماه به ۱۰۰ عدد کاهش پيدا مى‌کند. عادت پنجه‌زنى و همچنين توان دائمى بودن و استمرار در گياه تيموتى خيلى کمتر از فستوکا مى‌باشد. گرامينه‌هاى مناطق معتدله در بهار و تا اوايل تابستان تعداد زيادى پنجه بارور به‌وجود آورده و به‌همين تعداد يا بيشتر نيز پنجه‌هاى رويشى توليد مى‌کنند اما بعد از اين تاريخ فقط پنجه‌هاى رويشى به‌وجود مى‌آورند. در طول فصل رشد پنجه‌هاى رويشى برگ توليد کرده و به‌همين صورت زمستان گذرانى مى‌کنند و در فصل بعد به‌دليل آنکه در اثر حرارت پائين و روزهاى کوتاه پائيز قبلي، بهاره شده‌اند، به پنجه‌هاى بارور تبديل مى‌شوند. گرامينه‌هاى مناطق حاره عمدتاً ساقه‌هاى رويشى با گره و ميانگره مشخص به‌عنوان پنجه به‌وجود مى‌آورند. پنجه‌هاى رويشى و زايشى آنها تا قبل از ظهور پانيکول از نظر ظاهرى مشابه است. علف قنارى که گياه مناطق معتدله است، ساقه‌هاى هوائى رويشى به‌وجود مى‌آورد. علف دالاس و علف باهيا (Paspalum spp)، که گونه‌هاى نيمه‌حاره‌اى هستند از نظر توليد ساقه‌هاى رويشى و زايشى حالتى حدواسط گونه‌هاى حاره‌اى و معتدله دارند.

در يونجه و بسيارى از بقولات چند ساله، پنجه‌ها از جوانه‌هاى قاعده‌اى (طوقه) به‌وجود مى‌آيند. ظهور پنجه‌هاى جديد در نتيجه حذف غالبيت انتهائى در ساقه مادرى است که معمولاً به‌خاطر گلدهى يا پيرى يا توسط عمل مکانيکى برداشت يا چرخانيدن به‌وجود مى‌آيد. شاخه‌هاى فرعى در بقولات يک ساله سويا بسته به رقم و محيط (به‌خصوص نور زياد يا فاصله زياد) از ۶ گره پائين به‌وجود مى‌آيند. جوانه‌هاى محورى که روى ساقه اصلى يا شاخه‌ها به‌ حال استراحت باقى مى‌مانند در اثر طول روز فعال شده و گل‌آذين نامحدود خوشه را به‌وجود مى‌آورند. گل‌آذين خوشه از برگ‌هاى محافظ و جوانه‌هاى زاويه برگ‌ها (برگ‌هاى تغييرشکل يافته) به‌طور تقريباً هم‌زمان در ارقام داراى رشد محدود ظاهر شده و در ارقام داراى رشد نامحدود از پائين به بالا به‌وجود مى‌آيند.