روش‌های مصرف دارو(۲)

روش مناسب برخورد با دارو

- هرگز داروى ديگران را مصرف نکيد و داروى خود را به آنها ندهيد.

ـ داروهاى باقى‌مانده را در چاه دستشوئى ريخته و نابود کنيد. داروهاى خود را از دسترس اطفال دور کنيد. بيش از يک‌سوم کل مسموميت‌هاى اطفال ناشى از داروهاى تجويزشده به پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها است

ـ قرص‌ها و کپسول‌ها را با آب معمولى مصرف کنيد. مگر دستور مصرف طور ديگرى باشد. بهتر است ابتدا يک جرعه آب جهت نرم کردن مرى خود بنوشيد. بايستيد و مقدار زيادى آب براى هدايت دارو به معده خود ميل کنيد. به‌عنوان مثال آسپيرين مى‌تواند در مرى گير کند و باعث سوزش يا زخم در سطح مخاطى شود. براى به جلو راندن دارو، موز يا يک خوراکى نرم ديگر مصرف کنيد. دارو را در حالت درازکش مصرف نکنيد.

ـ هيچ‌گاه دارو را در تاريکى مصرف نکنيد. بيدار شدن همسر خفتهٔ شما بهتر از مسموم شدن است!

ـ هرگز داروها را به شکل گَرد مصرف نکنيد و آنها را در آب فراوان حل يا با آن مخلوط کنيد.

ـ اگر شير مى‌دهيد نسبت به مصرف دارو توجه خاص داشته باشيد. بسيارى از داروهاى تجويزشده يا بدون نسخه در شير ترشح مى‌شود و مى‌تواند روى کودک شما به‌خصوص اگر نوزاد و نارس باشد اثر بگذارد. اين داروها عبارتند از: کافئين (قهوه، چاي، نوشابه‌هاى غيرالکلي)، الکل، مخدّها، باربيتورات‌ها (barbiturates)، آرامبخش‌ها (واليوم، ليبريوم ـ ديازپام و کلر ديازپوکسايد ـ م.)، استامينوفن ـ Tylenol و panadol)، آنتى‌هيستامين‌ها، ضد احتقان‌ها، گشادکننده‌هاى برونش، آنتى‌بيوتيک‌ها، نيکوتين، سايمتادين (Tagamet) و غيره. همواره هنگام مصرف يک دارو از پزشک خود سؤال کنيد که آيا مجاز به ادامهٔ شير دادن هستيد يا نه.

داروهاى بدون نسخه

طبق قانون، مصرف عمومى داروهاى بدون نسخه و خارج از نظارت پزشکى بايد بدون خطر باشد. ولى بدون خطر بودن به معنى نداشتن عوارض جانبى و بى‌ضرر بودن کامل نيست. شما بايد برچسب‌ها و مندرجات داخل بسته‌بندى داروهاى بدون نسخه را هنگام خريد مطالعه کنيد. دارو را به روش توصيه‌شده مصرف کنيد مگر آنکه پزشک شما دستور ديگرى داده باشد. توليدکنندگان دارو مى‌توانند قدرت اثر محصولات خود را تغيير دهند آنها همچنين دستور مصرف را طبق اطلاعات جديد به‌دست آمده در مورد کاربرد و عوارض جانبى داروها، تغيير مى‌دهند. اگر به‌طور مرتب از داروهاى بدون نسخه استفاده مى‌کنيد، براى کسب اطمينان از عدم تغييراتى که شما از آن مطلع نيستيد، به دستور مصرف توجه نمائيد.

برخى از داروهاى بدون نسخه مى‌توانند باعث وابستگى داروئى شوند. چند مثال که معمولاً با آن برخورد مى‌شود عبارتند از:

ـ مليّن‌‌ها: مصرف مکرر مليّن‌ها ممکن است باعث وابستگى شود به‌طورى که نتوانيد بدون آنها اجابت مزاج منظم داشته باشيد. مليّن‌هاى محرک مثل Dulcolax (بيزاکوديل) mint، Ex / lax ـ A ـ Feen بيشترين قابليت ايجاد وابستگى را دارند. مليّن‌هاى افزايندهٔ حجم مثل Serutan، Fiberall، Metamucil و غيره کمتر تمايل به ايجاد وابستگى دارند ولى همهٔ ملين‌ها بالقوّه داراى اين خاصيت هستند. براى رهائى از وابستگى به مليّن‌ها، الياف گياهى رژيم غذائى خود به‌خصوص ميوه و سبزى‌ها را افزايش دهيد و حداقل دو ليتر مايع (غيرالکلي) در روز بنوشيد (مصرف کم آب احتمالاً شايع‌ترين علت پيوست است). اگر از داروهاى مُدِرّ (ادرارآور) يا الکل استفاده مى‌کنيد، بايد ميزان مايع مصرفى خود را براى جبران ازدياد ادرار، افزايش دهيد.

ـ اسپرى‌هاى بيني: از افشانه‌ها يا اسپرى‌هاى بينى محتوى ضداحتقان‌ها بيش از سه روز استفاده نکنيد. آنها اغلب ايجاد يک واکنش برگشتى (rebound) مى‌کنند که منجر به افزايش گرفتگى بينى مى‌شود (به مبحث احتقان بينى مراجعه کنيد).

ـ قطره‌هاى چشمي: قطره‌هاى چشمى حاوى مواد ضداحتقان (مثل تتراهيدرازولين)، گاهى براى کاهش قرمزى ناشى از برجسته شدن عروق خونى چشم به‌کار مى‌روند. اين داروها نيز مى‌توانند مثل اسپرين‌هاى بينى ايجاد واکنش برگشتى نمايند. قطره‌هاى چشمى را بيش از ۴۸ ساعت به‌کار نبريد و در صورت باقى ماندن قرمزى به پزشک مراجعه کنيد.

ـ شربت‌هاى سرفهٔ کدئين‌دار: کدئين يک داروى عالى براى از بين بردن سرفه است، ولى مانند هر داروى مخدر ديگر باعث اعتياد مى‌شود. در مورد سرفه مزمن از شربت‌هاى سرفهٔ Naldecon Cx يا c ـ Ryna استفاده نکنيد. کودکان، خانم‌هاى حامله و مادران شيرده بدون نظر پزشک نبايد از داروهاى کدئين‌دار استفاده کنند.

آخرين هشدار

قبل از مصرف هر نوع داروى بدون نسخه به سالم بودن بسته‌بندى آن توجه کنيد. در واقع کليهٔ اين داروها بايد داراى بسته‌بندى مقاوم به ضربه و برچسبى براى کنترل مهر و موم بودن آن، باشند. اين معيار ساده‌اى است که مى‌تواند از سلامتى شما محافظت کند. متأسفانه ما در روزگارى زندگى مى‌کنيم که ديوانگان به حريم داروخانه‌ها راه يافته‌اند. اِعمال چند مورد مجازات شديد مى‌تواند از اقداماتى مانند ريختن سيانور در شيشهٔ داروى واقع در قفسهٔ داروئى جلوگيرى کند.

اسامى ژنريک در مقابل اسامى تجارتى

اعتقاد عمومى بر اين است که داروهاى داراى نام تجارتى بهتر از داروهاى ژنريک هستند. اين مسئله در جامعه‌اى مانند جامعهٔ آمريکا که ارزش‌هاى آن به ميزان زيادى توسط رسانه‌هاى گروهى شکل مى‌گيرد و منافع اين رسانه‌ها نيز به‌وسيلهٔ صنايع داروهاى تجارتى تأمين مى‌شود، قابل درک است.

داروهاى ژنريک

هنگامى‌که يک داروى جديد کشف مى‌شود، امتياز آن به ثبت مى‌رسد و يک نام تجارتى به آن داده مى‌شود. به‌عنوان مثال مورتين (Mortin) نام تجارتى شرکت آپ جان (Upjohn) براى ايبوپروفن (نام ژنريک داروى مسکن و ضدالتهاب معروف) است. اين امتياز به مدت ۱۷ سال حق انحصارى توليد و نيز اختيار تعيين قيمت دارو را بر مبناى کشش بازار و واکنش عمومى براى شرکت قائل مى‌شود. زمانى‌که مدت اين امتياز سپرى شد (مانند مورد مورتين)، شرکت‌هاى ديگر مى‌توانند همان دارو را تحت نام ژنريک يا در صورت تمايل يک نام تجارتى ديگر مثل آدويل (Advil) توليد کنند. توليدکنندهٔ داروهاى ژنريک بايد از همان معيارهاى ادارهٔ غذا و دارو (FDA) که صاحب امتياز اوليه ملزم به رعايت آن بود، تبعيت کند، گرچه آزمايش‌هاى پرهزينه و طولانى در زمينهٔ تأثير دارو روى بيماران لازم به تکرار نيست.

در اغلب موارد داروها از لحاظ شيميائى يکسان هستند، و نيز قابليت بهره‌گيرى زيستى (bioavailability) از داروها نيز اکثر اوقات يکسان (و گاهى بهتر) است. قابليت بهره‌گيرى زيستى معيار اندازه‌گيرى جزء فعال دارو است که عملاً توسط بدن جذب مى‌شود و به آن شکل قادر به انجام عملکرد داروئى موردنظر است. اين نکته اهميت دارد، زيرا مثلاً برخى قراردادهاى کلسيم که جهت درمان با پيشگيرى از پوکى استخوان ساخته مى‌شوند (مثل کلسيم‌هاى ساخت oyster shells) به‌علت شکل فيزيکى و شيميائى آنها تنها به‌طور نسبى جذب مى‌شوند.

با اين همه تفاوت جزئى بين محصول يک توليدکننده با توليدکنندهٔ ديگر ممکن است در صورت مصرف درازمدت دارو براى ايجاد تمايز کافى باشد. بنابراين، بايد از داروساز خود بخواهيد که همواره نسخه شما را با همان نام ژنريک بپيچد.

در برخى موارد جايگزين کردن داروهاى ژنريک به‌جاى داروهاى تجارتى بدون نظارت پزشک عاقلانه نيست. اکثر اين موارد مربوط به داروهائى است که مقدار درمانى آن (مقدار مورد نياز دارو جهت تأثير روى عارضهٔ موجود) به مقدار سمى آن (مقدارى از دارو که مصرف آن باعث ايجاد عوارض جانبى نامطلوب مى‌شود) خيلى نزديک است. برخى از داروها که اين نکته در مورد آنها مصداق دارد عبارتند از: داروهائى که براى جلوگيرى از لخته شدن خون مصرف مى‌شوند. (مثل وارفارين)، داروهائى که در صرع از تشنج جلوگيرى مى‌کنند (مثل فنى توئين يا ديلانتين)، داروهائى که در آسم باعث تسهيل در تنفس مى‌شوند (مثل تئوفيلين)، داروهاى هورمونى گوناگون (مثل داروهاى تيروئيد) و داروهاى کورتون‌دار موضعى که براى بيمارى‌هاى پوستى مختلف به‌کار مى‌روند.

در صورت مصرف هر يک از اين داروها قبل از درخواست از داروساز جهت جايگزينى با پزشک خود تماس بگيريد.