جغرافیای کاربردی توریستی (۲)

وقتى در مسائل جغرافيائى تحقيق و بررسى مى‌گردد، هماهنگى يا همبستگي، ناهماهنگى يا تضاد در پديده‌هاى طبيعى و انسانى تنها در محيط‌هاى جغرافيائى مورد توجه است. زيرا اگر عوارض و پديده‌هاى طبيعى يا انسانى به‌طور موزون و هماهنگ در زمين گسترش مى‌يافت ديگر علم جغرافيا معنى و مفهومى نداشت، بنابراين ناهماهنگى‌ها و تضاد عوامل گوناگون در سطح زمين مانند ريزش‌هاى جوي، دما، پراکندگى نامساوى جماعات انساني، تنوع در کشاورزي، حرکت‌هاى توريستي، جاذبه‌هاى گوناگون طبيعي، تضاد در توليد، توزيع و مصرف از محلى به محل ديگر اساس و پايه علم جغرافيا را تشکيل مى‌دهند. دو قطب انسان و طبيعت باعث تغييرات و دگرگونى‌هاى دائمى محيط‌هاى طبيعى و چهر‌ه‌هاى فرهنگى است فرسايش آب‌هاى روان، عمل باد، ريزش‌هاى جوي، فرسايش يخچالي، آلودگى محيط زيست به‌تدريج چهره زمين را تغيير داده و سيماى تازه‌اى به‌ آن مى‌بخشد از طرف ديگر بعضى عوامل مخرب چون زلزله و آتشفشان، گردبادها به‌شدت در نواحى جغرافيائى عمل کرده و تغييراتى را در آن به‌وجود مى‌آورد.

انسان نيز با فعاليت‌هاى مستمر خود مانند ايجاد و توسعه شهرها، احداث شبکه‌هاى ارتباطي، بريدن درختان جنگل‌ها، استفاده بى‌رويه از سواحل درياها و چشم‌اندازهاى طبيعى و صدها موارد ديگر در تغييرات و ناپايدارى محيط جغرافيائى نقش بارزى را ايفاء مى‌نمايد، اين تغييرات را مى‌توان در همه نقاط سطح کُره زمين مشاهده نمود، از بيابان‌هاى خالى از سکنه گرفته تا مناسب‌ترين مناطق مسکوني، چون سواحل درياها، جلگه‌ها، خليج‌ها و درياچه‌ها، از مناطق کوهستانى تا سرزمين‌هاى قطبى همه‌جا آثار طبيعت و انسان را به‌وضوع مى‌توان ديد. براى نمونه از آثار سازنده يا مخرب که انسان و طبيعت در آن نقش اساسى دارند سواحل درياها و خليج‌ها را مى‌توان نام برد.

سواحل درياها و خليج‌ها تحت تأثير شديدترين عوامل دوگانه جغرافيا (انسان و محيط) در معرض تخريب و آلودگى قرار دارند. طبيعت به‌صورت طوفان‌هاى دريائى و گردبادها با امواجى که توليد مى‌کند خسارات زيادى به تأسيسات بندرى وارد مى‌آورد و رسوبات آب‌هاى روان و ازدياد املاح در آب‌هاى جارى نيز حيات بيولوژيکى را برهم زده و در مجموع سيماى سواحل درياها و خليج‌ها را تغيير مى‌دهد. در قطب انسان نيز آلودگى سواحل و خليج‌ها نتيجه اعمال ناآگاهانه او است، افزايش جمعيت، توسعه شهرنشيني، گذران اوقات فراغت و استفاده بيش‌ازحد و ناعادلانه از رودخانه‌ها، سواحل درياها و خليج‌ها و درياچه‌ها، مناطق ييلاقي، تکامل صنايع و ازدياد آنها در نتيجه بالا رفتن توليد، گسترش شبکه‌هاى حمل و نقل، توليد نفت در فلات قارّه و بالاخره فاضلاب‌ها و مواد زائد صنعتى روزبه‌روز بر آلودگى و تغيير چهره زمين مى‌افزايد.

تعريف ديگرى از جغرافيا که امروزه مقبوليت عامه دارد و دربرگيرندهٔ همه خصيصه‌هاى فضائى و مکانى عصر حاضر است، عبارت است از رابطه انسان و طبيعت با تأثيرپذيرى از عواملى چون نيروهاى خارجى (اقتصاد سياسي)، نيروهاى داخلي، شامل عوامل طبيعى مثبت و منفي، عوامل انسانى (ساختار اجتماعي، اقتصاد توسعه، مديريت، نيروى انساني، تکنولوژي) و ايدئولوژى (ساختار نظام حکومتي). شکل‌گيرى چشم‌اندازهاى مختلف جغرافيائى در هر کشورى دقيقاً در ارتباط با ميزان عملکرد اين نيروها و رابطه نسبى بين آنها است. با اين تعريف، جغرافيا نقش کاربردى به ‌خود مى‌گيرد و تمامى گرايش‌هاى آن چه در شاخه طبيعى و چه در شاخه انسانى کاربردى است.

تعريف فوق، بيان مفهوم جغرافيا از ديدگاه نگارنده است.

- در جغرافياى کاربردى، جغرافيدان با مسائلى که عملاً مطرح است روبه‌رو مى‌شود، او نه تنها وضع موجود را بررسى مى‌کند بلکه جغرافيائى آينده را نيز در نظام خاصى ارائه مى‌دهد، اصولاً آينده‌نگرى وظيفهٔ مهم جغرافياى کاربردى است.^(۱)

(۱) .Michael j. Wise "An Applied Geography in Great Briain" Probiems of Applied geography. PWN. 1964. PP.29 - 30

- جغرافياى کاربردى برخورد عملى با مشکلات و مسائل ويژه است. (برايان بري-Brian Berry).

- جغرافياى کاربردي، حل مسائل عملى در قلمرو جغرافيا است.^(۲)

(۲) .John W Frazien and Bart J.Epstein. "Progress in Applied Geography" Geograpical Review. vol. 69. No3, 1977. P.351.

- جغرافياى کاربردي، کاربرد عملى تحقيقات جغرافيائى در برآورد نيازهاى ملي، اجتماعي، اقتصادي، نظامي، فرهنگي، توريستى و مهم‌تر از همه در برنامه‌ريزى ناحيه‌اى و فيزيکى است.^(۳)

(۳) .Morgan sant. Applied Geography. Nol, 1981, PP. 8-9.

- برنامه‌ريزى اساساً نوعى همراهى و مساعدت در جغرافياى کاربردى است. منظور از اين تعبير آن بخش از برنامه‌ريزى است که مستقيماً با مکان جغرافيائى در ارتباط مى‌باشد.^(۴)

(۴) .T.W. freeman A Hundred Years of Geography, Cox, wyman Ltd. 1971, P.263

جغرافياى کاربردي، به‌کارگيرى و تکنيک‌هاى جغرافيائى در تحليل مسائل مهم، نظير عقب‌ماندگى کشورها و نواحى لبريز از جمعيت، استفاده از زمين در شهر و روستا و بالاخره در برنامه‌ريزى شهرى است.^(۵)

(۵) .F.J. Monkhouse. A Dictionary of Geography Edward Arnold. 1977

- هدف اصلى جغرافياى کاربردي، ارائه مسيرهاى منطقى در بهره‌گيرى از منابع طبيعى و انساني، جلوگيرى از اتلاف منابع طبيعي، ممانعت از به‌کارگيرى غيرعلمى اين منابع، جلوگيرى از عدم استفاده از منابع محيطى و سرانجام توسعه مطلوب جامعه انسانى است. چنين مى‌نمايد که جغرافياى کاربردى ارتباط نزديکى با برنامه‌ريزى دارد.^(۶)

(۶) .L.R. Singh Concept and scope of Applied Geography. National Geography of India. 1966. P.11

ميدان عمل جغرافياى کاربردي، مسائل مهم مکان‌هاى جغرافيائى است. از اين‌رو جغرافيدانان در تحقيقات جغرافياى کاربردي، بيش از ساير محققين به‌ عدالت اجتماعى مى‌انديشند تا در فضاهاى جغرافيائي، همه گروه‌هاى جامعه به نيازهاى اساسى و امنيت اجتماعى دست يابند.^(۷)

(۷). شکوئي، حسين، جغرافياى کاربردى و مکتب‌هاى جغرافيائي، آستان قدس رضوي، ۱۳۶۴، ص ۴۹

جغرافياى توريسى نيز به‌عنوان شاخه‌اى از علم جغرافيا، فعاليت‌هاى توريسى را به‌طور مجرد بلکه در قالب مکان و در ارتباط با ديگر عوامل محيطى اعم از طبيعى و انسانى بررسى مى‌کند. حيات اقتصاد توريستى يک پديده مکانى است که با ديگر پديده‌هاى موجود در مکان در رابطه بوده و متقابلاً از آنها متأثر مى‌شود. در هر مطالعه جغرافياى توريستى بايد مکان فعاليت‌هاى توريستى و ويژگى‌هاى توريستى آن مورد مطالعه قرار گيرد، همچنين رابطه اين فعاليت‌ها با ديگر پديده‌ها مشخص گردد، از اين‌رو مطالعات جغرافياى توريستي، آگاهى از دو قطب جغرافيا يعنى انسان و محيط که مناظر و چشم‌اندازهاى توريستى - جغرافيائى را تشکيل مى‌دهند از ضروريات است. بنابراين جغرافياى توريستى به‌عنوان شاخه‌اى از جغرافياى کاربردى داراى جايگاه ويژه و مستحکمى است.