در سرمازدگي، بافت‌هاى بدن يخ مى‌زنند. کريستال‌هاى يخ بين سلول‌ها تشکيل شده و با مصرف مايع داخل سلولى رشد مى‌کنند. مکانيسم‌هاى آسيب بافتى در سرمازدگى عبارتند از: دهيدراتاسيون سلولى همراه با ايسکمى ناشى از انقباض عروق و افزايش ويسکوزيتهٔ خون. پوست و عضله بسيار بيشتر از تاندون‌ها و استخوان به سرما حساسيت دارند و به‌همين دليل است که بيمار مى‌تواند انگشتان به شدت سرمازدهٔ خود را حرکت دهد.
سرمازدگى در اثر مواجهه با سرما رخ مى‌دهد و رطوبت يا جريان هوا مى‌توانند آن را تشديد کنند. مواجهه با آهن يا گازولين (بنزين) در هواى سرد عملاً مى‌تواند باعث يخ‌زدگى آنى شود؛ در اغلب اين موارد پوست به فلز مى‌چسبد و کنده مى‌شود. هيپوترمى عمومي، از آنجا که به‌منظور حفظ حرارت مرکزى بدن با انقباض عروق محيطى همراه است خطر سرمازدگى را افزايش مى‌دهد.
پاى گوده‌دار (Trench foot) و پاى شسته (immersion foot) دو نوع آسيب وابسته به سرمازدگى هستند که در اثر مواجههٔ طولانى با سرماى مرطوب در درجهٔ حرارت بالاى حد يخ‌زدگى (مثلاً ۱۰ْ سانتى‌گراد [۱۰ْ فارنهايت]) ايجاد مى‌شوند. علت آسيب بافتى در اين موارد ايسکمى است.
يافته‌هاى بالينى
سرماگزيدگي، نوع خفيفى از سرمازدگى است که مشخصهٔ آن رنگ‌پريدگى و بى‌حسى مناطق باز بدن است و اگر سريعاً تشخيص داده و درمان نشود ممکن است به سرمازدگى منجر شود. سرماگزيدگى معمولاً در نوک انگشتان، گوش‌ها، بيني، چانه يا گونه‌ها ديده مى‌شود و بايد با تماس دادن اين نواحى با ساير مناطق گرم بدن و يا با استفاده از هواى گرم، آنها را گرم نگه داشت.
مناطق سرمازدهٔ بدن بى‌حس و بدون درد هستند و ظاهرى سفيد يا مومى شکل دارند. در سرمازدگى سطحى تنها پوست و بافت‌هاى زيرپوستى يخ مى‌زنند. درنتيجه، بافت‌هاى زيرين هم‌چنان در اثر فشار قابل فشردن هستند. در سرمازدگى عمقى بافت‌هاى عمقى نيز دچار يخ‌زدگى مى‌شود. در اين حالت اندام يخ‌زده مثل چوب سفت مى‌شود.
نواحى سرمازده پس از گرم شدن مجدد به رنگ آبى لکه‌لکه يا ارغوانى درآمده، دردناک و حساس مى‌شوند. ممکن است تاول‌هائى بروز کند که چندين هفته طول بکشد تا برطرف شوند. نواحى سرمازده متورم و تا درجاتى دردناک مى‌شوند.
درمان
ناحيهٔ سرمازده را بايد به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقيقه با آبى با درجه حرارت ۲ْ/۴۲-۴۰ سانتى‌گراد (۱۰۸ْ-۱۰۴ فارنهايت) گرم کرد. گرم کردن بايد تا زمانى که امکان گرم نگهداشتن و استراحت دائمى مصدوم وجود دارد به تعويق بى‌افتد. بهتر آن است که مصدوم سرمازده حتى تا ساعت‌ها بر روى پاى سرمازدهٔ خود راه برود تا اينکه در يک منطقه سرد دورافتاده و جائى که امکان مراقبت کافى وجود ندارد به گرم کردن پاهاى خود مشغول شود. اگر گرم‌کردن عضو سرمازده به‌هرگونه روشى به‌غير از غوطه‌ور کردن در آب گرم انجام شود، با عوارض خطرناکى همراه خواهد بود.
پس از گرم شدن کامل عضو، بيمار بايد دراز بکشد و عضو آسيب‌ديده در معرض هوا قرار گيرد و از تماس مستقيم با ملافه‌ها يا لباس‌ها محفوظ بماند. تاول‌ها بايد دست‌نخورده باقى بمانند و دبريدمان پوست بايد با قراردادن عضو آسيب‌ديده در جريان آب، دوبار در روز و هربار به مدت ۳۰ دقيقه به آرامى انجام گيرد. نبايد عضو آسيب‌ديده را مالش يا ماساژ داد. پمادهاى موضعي، ضدعفونى‌کننده‌ها و غيره نيز درمان سرمازدگى جائى ندارند. داروهاى گشادکننده عروق و سمپاتکتومى به روش جراحى نيز به نظر نمى‌رسد که تأثيرى در روند بهبود داشته باشند.
بافت‌ها به‌تدريح ترميم پيدا مى‌کنند و حدود بافت‌هاى مرده مشخص شده و خود به‌خود کنده مى‌شوند. تخمين عمق آسيب در مراحل اوليه، حتى براى کسى که در درمان سرمازدگى تجربه و مهارت زيادى دارد تقريباً غيرممکن است و در بيشتر بررسى‌هاى اوليه وسعت آسيب بيشتر از حد واقعى تخمين زده مى‌شود. بنابراين، درمان انتظارى از جمله اصول درمان سرمازدگى است و حتى اگر بهبود آسيب به ماه‌ها زمان نياز داشته باشد، بايد از دبريدمان جراحى اجتناب کرد. در صورت بروز اسکارهاى حلقوى ممکن است جراحى انديکاسيون داشته باشد ولى به‌ندرت لازم مى‌شود که روند جداشدن خود به‌خود بافت‌هاى گانگرنه با جراحى تسهيل شود. حتى در آسيب‌هاى شديد، آمپوتاسيون قبل از ۲ ماه به‌ندرت انديکاسيون پيدا مى‌کند مگر آنکه عفونتى تهاجمى بر روى بافت گانگرنه سوار شود.
شکستگى‌ها و دررفتگى‌هاى همزمان با سرمازدگي، مشکلات پيچيده‌اى در درمان اين بيماران ايجاد مى‌کنند. بلافاصله پس از گرم‌کردن عضو بايد دررفتگى‌ها را جا انداخت. شکستگى‌هاى باز به‌عمل جراحى نياز خواهند داشت ولى شکستگى‌هاى بسته بايد با يک آتل پلاستيکى خلفى تحت درمان قرار گيرند. در بيماران دچار شکستگي، احتمال بروز سندرم کمپارتمان تيبيال قدامى وجود دارد که با آرتريوگرافى تشخيص داده و با فاشيوتومى درمان مى‌شود.
پس از جدا شدن اسکار، پوست زيرين نازک، براق، دردناک و حساس به سرما به نظر مى‌رسد؛ گاهى اوقات نيز اين پوست تمايل زيادى به تعريق دارد. البته پوست زيرين به‌تدريج حالت طبيعى خود را باز مى‌يابد ولى ممکن است براى هميشه در مواجهه با سرما دردناک شود.
پيش‌آگهى
اگر درمان مناسب باشد، پيش‌آگهى براى حفظ عملکرد طبيعى عضو عالى است.
