ضبط صفحه با برق

پس از پايان جنگ جهانى اول، اختراعاتى در زمينهٔ ضبط صفحه با برق اتفاق افتاد. ضبط صفحه با برق از حدود سال ۱۹۲۵ م آغاز شد. براى ضبط صفحه با برق، وجود ميکروفون جهت اخذ صوت و تبديل آن به سيگنال‌هاى الکتريکي، از مهم‌ترين ضرورت‌ها بود. پس از ابداع فن پر کردن صفحه با برق، شرکت‌هاى ضبط صفحه، دستگاه‌هاى خود را با روش جديد تطبيق دادند. بين اين شرکت‌ها در دعوت از هنرمندان معروف براى ضبط صفحه با برق رقابت در گرفت. از آثار اين دوره چند قطعه تار از 'کلنل وزيري' و چند قطعه از 'ابوالحسن صبا' و قره‌نى 'وزيرى تبار' ، همينطور صفحه‌هايى از آواز روح‌انگيز، تار 'حسين سنجري' و نمونه‌هاى ديگرى را مى‌توان نام برد.

مهم‌ترين وجه تمايز تصنيف‌هاى اين دوره با دورهٔ قبل، انعکاس اوضاع سياسى و اجتماعى زمان است. در اين دوره، عارف قزويني، با تصنيف‌هاى تأثيرگذار خود با مضامين سياسى و اجتماعي، جايگاه ويژه‌‌اى يافت. بيشتر تصنيف‌هاى عارف در صفحه ضبط و پخش شد. نوازندهٔ بيشتر اين صفحه‌ها نى داود بود. ملک‌الشعراء بهار نيز از دوران مشروطيت، شعرهايى مناسب اوضاع روز مى‌سرود. مشهورترين آنها ترانهٔ مرغ سحر است که آهنگ اين تصنيف توسط 'مرتضى نى‌داود' در دستگاه ماهور ساخته شد و يک‌بار توسط 'ايران خانم' و بار ديگر توسط 'ملوک ضرابي' در صفحهٔ گرامافون خوانده شد.

در امور ضبط و تکثير و عرضهٔ صفحه، کمپانى‌هاى آلمانى و انگليسى به رقابت مى‌پرداختند. اين کمپانى در جذب و استفاده از هنرمندان مشهور نيز با يکديگر رقابت داشتند.

ضبط صفحه تا چندى بعد از ۱۳۲۰ هـ .ش يعنى پس از فرو نشستن جنگ جهانى دوم، پس از چند سال وقفه مجدداً در ايران شروع شد. در واقع از سال ۱۳۲۵ ش دوباره اين کار رونق يافت و آثار بسيارى از خوانندگان و نوازندگان ضبط و تکثير شد؛ از جمله 'ملوک ضرابي' ، 'عزت روح‌بخش' ، 'روح‌انگيز' ، 'بنان' ، 'دلکش' ، 'بديع‌زاده' ، 'مرضيه' و ... و نيز نوازندگانى چون، 'مجيد وفادار' ، 'عباس شاپوري' ، 'مهدى تاکستاني' ، 'مهدى خالدي' و ... .

در سال ۱۳۲۴ ش. 'مهدى خالدي' همراه ارکستر خود به همراه 'جواد بديع‌زاده' به هندوستان رفت و صفحاتى در آنجا ضبط کرد. اين صفحه‌ها با آرم 'صفحه‌هاى ايران جوان' منتشر مى‌شد.

کمپانى 'هيزماسترزويس' نيز تعدادى صفحه با روکش سبز و با شيوهٔ جديد ضبط با برق انجام داد که از جمله آواز 'بنان' ، ترانه‌هاى محلى مازندرانى از 'دلکش' با صداى 'ابراهيم منصوري' و ترانه‌هايى از مرتضى احمدى با ارکستر 'جواد معروفي' .

در اين دوره صفحه‌هايى از آوازهاى 'داريوش رفيعي' و ويولون 'پرويز ياحقي' ضبط شد.

اولين نمونه‌هاى موسيقى پاپ ايران آن دوره نيز در صفحات ضبط مى‌شد و خواستاران فراوان داشت؛ از جمله 'ويگن' ، 'منوچهر سخايي' ، 'منوچهر شفيعي' ، 'پوران' و ... .

از اوايل دهه ۱۳۴۰ با تغييراتى که در تکنيک ضبط و ساخت صفحه پيش‌ آمده بود، به جاى صفحات گرامافون، صفحات گرام به بازار آمد. اين صفحات، نشکن بودند و مدت زمان بيشترى را در خود جاى مى‌دادند. در اين حال تمام بازار صفحه، ويژه ترانه‌ها و تصنيف‌هايى بود که به مبتذل‌ترين شکل و محتوايش اجرا مى‌شد.

ورود صفحات موسيقى کلاسيک از خارج نيز ادامه داشت و حتى کمپانى‌هاى داخلى نيز گهگاه، آنها را کپى کرده و به قيمت ارزان‌تر مى‌فروختند. اما طرفداران آنها بسيار اندک بود.

از حدود سال‌هاى ۱۳۵۵-۱۳۵۳ ش توليد صفحه گرام متوقف شد و نوار کاست جاى آن را گرفت و توليد آثار موسيقى مردم‌پسند تبديل به تجارت عظيمى شد. با توليد نوار، امکان شنيدن موسيقى از ۱۰ دقيقه و ۴۵ دقيقه به ۶۰ و ۹۰ دقيقه افزايش يافت و سهولت حفظ و نگهدارى آن نيز مورد توجه واقع شد.