| مرحله تجزيهوتحليل اطلاعات احتياج به انجام عمليات زيادى دارد و بخش عمده‌اى از وقت و توان محقق يا گروه تحقيق را به خود اختصاص مى‌دهد. از اين‌رو تجزيهوتحليل به دو روش دستى و ماشينى انجام مى‌گيرد.
|
|
|
|
| بعضى از تحقيقات علمى مانند تحقيقات توصيفى و موردى و نظرى و اکثر تحقيقات تحليل محتوا و نيز تحقيقات تاريخي، ماهيتاً به گونه‌اى هستند که تجزيهوتحليل آنها بايد با دست و با کمک فکر و تحليل عقلانى انجام پذيرد؛ از اين‌رو، استفاده از ماشين يا مقدور نيست يا عملاً با مشکلاتى همراه است.
|
|
|
|
| در تحقيقاتى که آمارى و ماهيتاً ماشينى هستند، محقق مى‌تواند کار تجزيهوتحليل را هم با دست و هم با ماشين انجام دهد. در اين‌صورت، بايد در طرح تحقيق خود بررسى لازم را انجام دهد، سپس تصميم بگيرد که آن را با دست انجام دهد يا با ماشين و رايانه.
|
|
| ولى با توجه به سرعت و صرفه‌جويى و دقتى که روش ماشينى بويژه رايانه دارد، بهتر است در تحقيقات آمارى بخصوص در تحقيقات بزرگ که عملاً امر تجزيهوتحليل به روش دستى را ناممکن مى‌نمايد از اين وسايل استفاده شود. محقق مى‌تواند در تحقيق خود، هم در مرحله نمونه‌گيرى و هم در مرحله استخراج، هم در مرحله تجزيهوتحليل داده‌ها، و هم در مرحله تايپ و تنظيم گزارش از رايانه استفاده کند تا سرعت و دقت آن افزايش يابد؛ بنابراين، توصيه مى‌شود در تحقيقات آمارى از رايانه يا ماشين‌هاى محاسب استفاده شود. بعلاوه ماشين‌حساب موسوم به ماشين‌حساب مهندسى نيز در غياب رايانه وسيله مناسبى براى نمونه‌گيرى و تجزيهوتحليل و انجام دادن برخى محاسبات است.
|
|
| براى تجزيهوتحليل داده‌ها بوسيلهٔ رايانه محقق نياز به برنامهٔ رايانه‌اى و نرم‌افزار مناسب دارد. امروزه مناسب‌ترين نرم‌افزارى که در تحقيقات علوم اجتماعى و انسانى از آن استفاده مى‌شود، نرم‌افزار SPSS است. اين برنامه قابليت‌هاى بسيارى دارد و به همين دليل کاربرد زيادى در تحقيقات علمى پيدا کرده است. استفاده از آن نيز چندان مشکل نيست. اساساً محقق با آشنا بودن با سيستم عامل رايانه و نيز دستورالعمل برنامهٔ SPSS مى‌تواند از آن در تجزيهوتحليل اطلاعات استفاده کند. برنامه SPSS قابليت‌هاى بسيارى دارد نظير:
|
|
| - تهيهٔ جداول توزيع فراوانى و تهيه ليست داده‌ها؛
|
|
| - تهيه جداول تقاطعى و دوبُعدى و چند بُعدي؛
|
|
| - انجام بررسى‌هاى آمار توصيفى (گرايش به مرکز و پراکندگى‌ها)؛
|
|
| - انجام بررسى‌هاى آمار استنباطى شامل همبستگى‌ها، خى ۲، انواع تست‌ها و آزمو‌ن‌هاى پارامتريک و ناپارامتريک؛
|
|
| - محاسبات رياضي؛
|
|
| - تغيير، اصلاح، جابجايى و مرتب کردن داده‌ها
|
|
| از ديگر نرم‌افزارهاى مفيد براى تحليل اطلاعات و داده‌ها نرم‌افزار GIS (Geographical Information Systems ) است. اين نرم‌افزار براى تحقيقاتى که از بُعد فضايى - جغرافيايى برخوردارند بسيار مفيد است. محقق با اين نرم‌افزار علاوه بر موارد آمارى موصوف مى‌تواند روابط پديده‌ها و متغيرهاى فضايى را کشف کند، الگوى فضايى پخش پديده‌ها را در قالب نقشه و تصوير مصوّر نمايد، متغيرهاى فضايى پديده‌ها را ارائه دهد. او همچنين قادر است از اين طريق اطلاعات دريافتى از تصاوير ماهواره‌اى را نيز تجزيهوتحليل نمايد. اين نرم‌افزار در برنامه‌ريزى‌هاى فضايي، مديريت منابع و طراحى الگوى پخش بهينه و نظام‌وار پديده‌هايى نظير تأسيسات اجتماعى و عمومى و تحليل‌هاى فضايى برنامه‌هاى توسعهٔ اقتصادى - اجتماعى - فرهنگى کشورها کاربرد زيادى دارد.
|
