توانائی‌های ذهنی و اندازه‌گیری آنها

بین آدمیان به تفاوت‌های گسترده‌ای از لحاظ ویژگی‌ها شخصیتی و توانائی‌های ذهنی (mental abilities) برمی‌خوریم. خصوصیاتی که هر آزمون را مفید و قابل اعتماد می‌‌سازد، صرف‌نظر از هدف آن یکسان است، و ملاک‌های ارزشمندی آزمون که مورد بررسی قرار می‌گیرد هم شامل آزمون‌های توانائی‌ها است و هم آزمون‌های شخصیت.

کاربرد آزمون‌های توانائی در امر تعیین کلاس‌های ویژه برای برخی دانش‌آموزان، در انتخاب دانشجویان، دانشگاه‌ها و مدارس تخصصی و گزینش افراد برای مشاغل، امروزه یکی از موضوعات داغ و بحث‌انگیز است. هنگامی‌که در اوایل این قرن برای نخستین‌بار آزمون‌های سنجش توانائی‌های ذهنی و هوش مورد استفاده قرار گرفتند از آنها به‌عنوان روش‌های عینی و عاری از تبعیض برای شناسائی استعدادها و تضمین‌کنندهٔ فرصت‌های فردی تمجید شد. به کمک کاربرد این آزمون‌ها افراد نه بر مبنای عواملی مانند زمینهٔ خانوادگی و ثروت و طبقه اجتماعی و نفوذ سیاسی بلکه بر اساس لیاقت فردی خود به مشاغل با آموزش عالی دسترسی پیدا می‌کنند. به‌ویژه آمریکا به‌عنوان جامعه‌ای مردم‌سالار با جمعیتی عظیم و ناهمگن، از کاربرد آزمون‌ها در امر طبقه‌بندی دانشجویان و گزینش کارکنان استقبال کرد. برای مثال امتحانات خدمات دولتی که در حال حاضر همه ساله هزاران متقاضی مشاغل دولتی در آن شرکت می‌کنند. در دههٔ ۱۸۸۰ با این هدف آغاز شد که مشاغل دولتی به افرادی واجد شرایط واگذار شود و نه مثلاً به افرادی که به‌خاطر فعالیت در انتخاب رئیس‌جمهوری جدید امتیازی برای خود کسب کرده‌اند.

بسیاری از مردم هنوز بر این باور هستند که آزمون‌های سنجش توانائی بهترین وسیلهٔ موجود برای شناسائی توانمندی‌های افراد و به‌کار گماردن آنان در مشاغل گوناگون است. عده‌ای دیگر مدعی هستند که این قبیل آزمون‌ها گسترهٔ محدودی دارند و مهم‌ترین ویژگی‌های مؤثر در میزان موفقیت در مشاغل یا تحصیلات دانشگاهی ـ ویژگی‌هائی مانند انگیزش، مهارت‌های اجتماعی و توان رهبری ـ را نمی‌سنجد، و گذشته از این‌ها منجر به تبعیض علیه اقلیت‌ها می‌شوند. ضمن بررسی آزمون‌های روانی، ما شواهد مربوط به هر دو سوی این مناقشه را از نظر خواهیم گذراند.