استان آذربایجان غربی (۳)

وضعيت اجتماعى و اقتصادى استان

براساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن آبان ماه 1375، جمعيت استان 320‚496‚2 نفر بوده است كه از اين تعداد 52/68 درصد در نقاط شهري و 47/31 درصد در نقاط روستايي سكونت داشته و بقيه غيرساكن بوده‌اند. در همين سال از كل جمعيت استان 220‚269‚1 نفر مرد و 100‚227‚1 نفر زن بوده‌اند كه در نتيجه نسبت جنسي برابر 103 نفر به دست مي‌آيد. به عبارت ديگر،‌ در اين استان در مقابل هر 100 نفر زن، 103 نفر مرد وجود داشته است.

از جمعيت استان آذربايجان غربي 40/30 درصد در گروه سني كمتر از 15 سال، 55/62 درصد در گروه سني 64-15 سال و 4/08 درصد در گروه سني 65 سال و بيشتر قرار داشته‌اند و بقيهٔ افراد نيز نامشخص بوده‌اند.

در فاصلهٔ سال‌هاي 1365 تا 1375 حدود 408‚365 نفر به استان وارد و يا در داخل آن جابه‌جا شده‌‌اند. محل اقامت قبلي 25/96 درصد مهاجران،‌ ساير استان‌ها، 21/49 درصد شهرستان‌هاي ديگر همين استان و 49/57 درصد در شهرستان محل سرشماري بوده است. محل اقامت بقيهٔ‌ افراد، خارج از كشور يا اظهار نشده بوده است. مقايسهٔ محل اقامت قبلي مهاجران با محلي كه در آن سرشماري شده‌اند نشان مي‌دهد كه 30/76 درصد از روستا به شهر 35/18 درصد از شهر به شهر، 13/56 درصد از روستا به روستا و 17/52 درصد از شهر به روستا طي 10 سال قبل از سرشماري آبان 1375 مهاجرت كرده‌اند.

در آبان ماه 1375، از جمعيت استان 99/56 درصد را مسلمانان تشكيل مي‌‌داده‌اند. اين نسبت در نقاط شهري 99/35 درصد و در نقاط روستايي 99/81 درصد بوده است.

طبق سرشماري ياد شده، از 217‚140‚2 نفر جمعيت 6 سال و بالاتر استان، 69/02 درصد باسواد بوده‌اند. نسبت باسوادي در گروه سني 14-6 سال 87/18 درصد و در گروه سني 15 سال و بالاتر 61/10 درصد بوده است. در بين افراد لازم‌التعليم (14-6 سال) نسبت باسوادي در نقاط شهري 93/88 درصد و در نقاط روستايي 80/07 درصد بوده است. در اين استان نسبت باسوادي در بين مردان 79/09 درصد و در بين زنان 58/65 درصد بوده است. اين نسبت در نقاط شهري براي مردان و زنان به ترتيب 85/42 درصد و 70/18 درصد و در نقاط روستايي 71/71 درصد و 45/47 درصد بوده است.

در آبان 1375، در اين استان، افراد شاغل و افراد بيكار (جوياي كار) در مجموع 38/11 درصد از جمعيت ده سال و بالاتر را تشكيل مي‌داده‌اند. اين نسبت در نقاط شهري 35/53 درصد و در نقاط روستايي 41/18 درصد بوده است. از جمعيت فعال اين استان 88/70 درصد را مردان و 11/30 درصد را زنان تشكيل مي‌داده‌اند.

از جمعيت شاغل ده سال و بالاتر استان 33/64 درصد را در گروه‌هاي عمدهٔ كشاورزي، شكار، جنگلداري و «ماهيگيري»، 11/06 درصد در گروه عمدهٔ «عمده‌فروش و خرده‌فروش، تعمير وسايل نقليهٔ موتوري و ...»، 12/10 درصد در گروه عمدهٔ صنعت (ساخت) و 43/21 درصد نيز در ساير گروه‌هاي عمدهٔ فعاليت‌هاي اقتصادي به كار اشتغال داشته‌اند.

استان آذربايجان غربي يكي از مناطق مستعد كشاورزي كشور است. اين استان 2/6 درصد مساحت كشور را در بر مي‌گيرد، در حالي كه اراضي آن بيش از 6 درصد كل اراضي مزروعي كشور را شامل مي‌شود. از اين نظر استان آذربايجان غربي داراي رتبهٔ پنجم در كل كشور است.

ويژگي‌ها و خصوصيات طبيعي و اقليمي استان بر توان بالقوهٔ كشاورزي استان افزوده است. جمع نزولات جوي حوزه‌هاي آبريز استان 19 ميليارد مترمكعب مي‌باشد. بيش از 41 رودخانهٔ‌ فصلي و دائمي در استان جريان دارد كه مي‌‌تواند جهت بهره‌برداري كشاورزي سودمند باشد. از جملهٔ‌ اين مزيت‌ها، كوهستاني بودن منطقه است كه خود در وسعت مراتع استان نقش مهمي دارد. كل مراتع استان در حدود 000‚856‚1 هكتار است.

علاوه بر موارد فوق وجود ايلات و عشاير كه معيشت آنها در درجهٔ اول از طريق دامداري و در درجهٔ دوم با كشاورزي تأمين مي‌گردد، در دامداري استان نقش قابل توجهي دارند. در سطح استان نزديك به 342‚967‚8 واحد دامي از انواع مختلف نگهداري مي‌‌گردد. همچنين دراين استان تعداد 77 واحد دامداري صنعتي با ظرفيت 6160 گاو اصيل و تعداد 312 واحد نيمه صنعتي كه تعداد 1360 رأس دام را نگهداري مي‌كنند، وجود دارد.

طيور استان به صورت صنعتي و سنتي توليد مي‌شود كه نوع صنعتي آن به صورت مرغداري‌هاي گوشتي و تخمي است. تعداد اين نوع از واحدهاي استان 243 واحد است كه تعداد 231 واحد آن گوشتي با ظرفيت 470‚015‚3 قطعه در هر دوره و 12 واحد آن تخم‌‌گذار با ظرفيت 000‚360 قطعه مرغ تخم‌گذار است.

همچنين در سطح استان 000‚250 كندوي زنبور عسل نگهداري مي‌شود كه دويست هزار كندوي آن مدرن و پنجاه هزار ديگر كندوي سنتي است كه ميزان توليد آنها در پايان سال 1370 حدود 2000 تن بود.

بخش شيلات و آبزيان استان شامل استخرهاي پرورش به تعداد 30 واحد مي‌باشد كه 28 واحد آن به پرورش ماهيان گرم آبي و 2 واحد ديگر به ماهيان سرد آبي اختصاص دارد. كل ظرفيت توليد اين واحدها معادل 828 تن در سال مي‌باشد. علاوه بر آن صيد ماهي از سدهاي ارس، مهاباد و ساير سدهاي استان و رودخانه‌‌ها و آبگيرهاي طبيعي نيز صورت مي‌‌گيرد كه كل صيد استان در سال 1370 معادل 1180 تن بوده است.

بررسي تركيب كارگاه‌هاي موجود استان نشان مي‌دهد،‌ دو گروه صنعتي كاني‌هاي غيرفلزي و غذايي - دارويي در بين ساير صنايع بالاترين تعداد و بيشترين ميزان اشتغال را دارد. اين دو گروه جمعاً 68/5 درصد از تعداد كارگاه‌ها و 85/4 درصد از شاغلين صنايع را به خود اختصاص داده‌اند.

استان آذربايجان غربي از نظر اكتشاف و بهره‌برداري منابع معدني نسبت به ساير استان‌هاي كشور در وضع مطلوبي قرار ندارد. مطالعات اخير نشان داده است كه در برخي از مناطق استان معادن مهمي وجود دارد، ولي هنوز در جهت بهره‌برداري از آنها اقدام جدي صورت نگرفته است.

معادني كه هم اكنون در استان آذربايجان غربي فعال هستند عمدتاً مشتمل بر معادن مصالح و سنگ‌هاي ساختماني است. علاوه بر آن معادني چون گرانيت، تراورتن، نمك آبي، نمك سنگي، ميكا، زرنيخ، تالك، خا‌ك‌‌نسوز و پوكهٔ معدني نيز در استان وجود دارد كه هم اكنون بهره‌برداري مي‌شوند. همچنين ذخايري از مواد معدني سرب و روي و طلا در تكاب، ذغال‌سنگ در مياندوآب و خاك نسوز در بوكان كشف شده است كه هنوز بهره‌برداري از آنها شروع نشده است. در سال‌هاي اخير اقداماتي جهت شناسايي معادن سيليس و مواد معدني فلزي و غيرفلزي در استان صورت گرفته است.

همان‌‌گونه كه قبلاً نيز گفته شد استان آذربايجان غربي تنها استان كشور است كه با چند كشور مرز مشترك دارد. اين امر چندين مبدأ ورود و خروج كالا و مسافر را در سطح استان به وجود آورده و زمينه‌هاي تبديل آن را به يكي از مهم‌ترين مراكز تجاري بين‌‌المللي كشور فراهم آورده است. همچنين نزديك‌‌ترين خط راه‌آهن ايران به اروپا از اين استان عبور مي‌‌كند.

احداث بزرگراه شهيد كلانتري همراه با تقويت مراكز تخليه و نگهداري و توزيع كالا مي‌تواند نقش بازرگاني استان را در سطح فرااستاني و حتي بين‌المللي ارتقاء بخشد و در تقسيم كار ملي عملكرد منحصر به فردي را به وجود آورد.