درمان

اختلال عملکرد جنسی ناشی از مواد

به‌طور کلی، داروهای سروتونرژیک، آنتاگونیست‌های دوپامین، داروهای افزایش‌دهنده پرولاکتین، و داروهای اثرگذار بر سیستم عصبی اتونومیک، اثر منفی بر عمل جنسی دارند. در مورد داروهائی که به‌طور شایع مورد سوءمصرف قرار می‌گیرند، اختلال در عملکرد جنسی در عرض یک ماه از مسمومیت یا ترک واضح ماده رخ می‌دهد. بسیاری از این مواد، در دوزهای پائین، عملکرد جنسی را بهبود می‌بخشند، ولی استفاده مداوم موجب اختلال در قابلیت نعوظ، ارگاسم، و انزال می‌گردد.

ارتباط بین اختلال جنسی و عوامل فارماکولوژیک در زنان نسبت به مردان، به میزان کم‌تری مطالعه شده است. گزارش شده که داروهای خوراکی ضدبارداری، میل جنسی را در بعضی از زنان کاهش می‌دهند، و بعضی از داروهائی که خواص آنتی‌کولینرژیک دارند ممکن است انگیختگی و ارگاسم را دچار اختلال کنند. در گزارش‌ها، بنزودیازپین‌ها با کاهش میل جنسی همراه بوده‌اند، اما در بعضی از بیماران، این داروها با کاهش اضطراب باعث بهبود عمل جنسی می‌گردند. هم افزایش و هم کاهش در میل جنسی با داروهای مؤثر بر روان، گزارش شده است. مشکل است که این اثرها را، از بیماری زمینه‌ای یا بهبودی بمیاری تمایز داد. اختلال جنسی ناشی از یک دارو، با قطع آن دارو از بین می‌رود. در جدول زیر داروهای روانپزشکی که با مهار ارگاسم در زنان همراه هستند. فهرست شده‌اند.

اختلال عملکرد جنسی که به‌گونه‌ای دیگر مشخص نشده

شامل اختلالات جنسی است که معیارهای هیچ‌یک از اختلالات خاص را ندارند. مثال‌های آن شامل بی‌لذتی ارگاسمی (orgasmic anhedonia) و رفتار جنسی‌ وسواسی (compulsive sexual behavior) است.

درمان

روش‌هائی که ثابت شده به تنهائی یا به شکل ترکیبی مؤثر هستند، عبارتند از:

۱. آموزش‌ برای توانائی‌های رفتاری - جنسی.

۲. حساسیت‌زدائی منظم (systenatic desensitization).

۳. زوج‌درمانی رهنمودی (directive marital therapy).

۴. روش‌های روان‌پویشی.

۵. گروه‌درمانی.

۶. دارودرمانی.

۷. جراحی.

۸. هینوتیسم.

در بررسی و درمان، باید احتمال اختلال شخصیتی و بیماری‌های طبی را در نظر گرفت.

- درمان جنسی (sex therapy) مبتنی بر روانکاوی:

یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی، تلفیق درمان جنسی (آموزش توانائی‌های رفتاری - جنسی) با روان‌درمانی روان‌پویشی و روانکاوی است.

مفاهیم روان‌پویشی به تکنیک‌های رفتاری، در جهت درمان بیمارانی که اختلال جنسی همراه با آسیب‌شناختی روانی دیگری دارند، اضافه می‌شود.

- تکنیک‌های رفتاری:

هدف از این روش‌ها، تثبیت و برقراری دوباره ارتباط کلامی و جنسی بین زوجین است. روش‌های خاصی برای کمک به شخص یا زوجی که مشکل خاصی دارند، تجویز می‌گردد، همه تمرین‌ها به شکل خصوصی، و بدون حضور درمانگر انجام می‌شود.

تمرین‌ها در شروع بر تبادل کلامی تمرکز و سپس بر افزایش آگاهی حسی از نگاه کردن، لمس و بو کردن تأکید می‌کنند. در ابتدا، مقاربت جنسی ممنوع می‌گردد و طرفین به نوازش هم می‌پردازند، ولی تحریک آلت تناسلی انجام نمی‌گردد. اضطراب عملکردی، به‌دلیل اینکه پاسخ‌های تحریک ژینتال و ارگاسم برای کامل کردن تمرین‌های اولیه لازم نیست، کاهش می‌یابد. در مدت این تمرین‌های حساس تمرکزی، بیماران تشویق و تقویت دریافت می‌کنند. به آنها توصیه می‌شود که برای انحراف توجه از نگرانی‌های وسواسی در مورد عملکرد، از خیال‌پردازی استفاده کنند (تماشاگری ـ spectatoring). ابراز نیازهای دوطرفه، تشویق می‌شود. مقاومت، مثل ادعای خستگی یا کافی نبودن زمان برای کامل کردن تمرین‌ها، شایع است و باید درمانگر به آنها بپردازد. بعداً، تحریک آلت تناسلی به تحریک تمام بدن اضافه می‌شود. در نهایت، اجازه داده می‌شود که مقاربت جنسی انجام گردد. پس از هر دوره تمرین جدید، جلسه‌های درمانی تشکیل می‌شود و مشکلات و رضایت‌ها، هم از نظر جنسی و هم وابسته به سطوح دیگر زندگی، مورد بحث قرار می‌گیرد.

۱. روش‌ها و تمرین‌های اختصاصی برای اختلال عملکرد: در اختلالات خاص، تکنیک‌های مختلف استفاده می‌شود:

- واژینیسم: به زن توصیه می‌شود که واژن خود را با انگشت یا با متسع‌کننده‌ها، متسع کند.

- انزال زودرس: روش‌های فشاری برای بالا بردن سطح آستانه تحریک‌پذیری آلت تناسلی مردانه، استفاده می‌شود. با اولین احساس قریب‌الوقوع بودن انزال، بیمار با شریک جنسی‌اش‌، سر آلت تناسلی را در ناحیه ستیغ کورونال (coronal ridge)، محکم فشار می‌دهد. نعوظ کاهش می‌یابد و انزال، مهار می‌گردد. روش دیگر، تکنیک متوقف‌کن - شروع‌کن (stop-start) است. وقتی‌که تحریک افزایش می‌یابد، عمل تحریک کردن متوقف می‌گردد، ولی فشار داده نمی‌شود.

- اختللا نعوظ مردان: به مرد گفته می‌شود که گاهی خودارضائی کند تا متوجه شود که امکان نعوظ کامل و انزال وجود دارد.

- اختلال ارگاسمی زنان (آنورگاسمی اولیه): به زن گفته می‌شود، گاهی با استفاده از یک ویبراتور، خودارضای کند. استفاده از خیال‌پردازی تشویق می‌شود.

- انزال تأخیری: در ابتدا با انزال خارج زا واژن، و بعد با ورود تدریجی به واژن پس از تحریک تا حد نزدیک به انزال، درمان می‌گردد.

۲. روش‌های رفتاری: در ۴۰ تا ۸۵% موارد موفقیت‌آمیز گزارش شده است. در ۱۰% از موارد مقاوم، روان‌درمانی فردی لازم است. حدود یک‌سوم از زوج‌های دچار مشکل که به روش‌های رفتاری مقاوم هستند نیاز به ترکیبی از زوج‌درمانی و درمان جنسی دارند.

- زیست‌شناختی:

۱. دارودرمانی:

اغلب درمان‌های داروئی برای درمان اختلالات جنسی در مردان است. مطالعات برای آزمایش استفاده داروها در زنان در جریان است. دارودرمانی ممکن است برای درمان اختلالات جنسی با علل فیزیولوژیک، روان‌شناختی، با علل مختلط استفاده شود. در اختلالات جنسی با علل روان‌شناختی یا مختلط، معمولاً دارودرمانی همراه با شکلی از روان‌درمانی استفاده می‌شود.

- درمان اختلال نعوظ و انزال زودرس:

سیلدنافیل (Sildenafil) که افزایش‌دهنده اکسیدنیتریک است، جریان خون به آلت تناسلی را، که برای نعوظ لازم است، افزایش می‌دهد. این دارو در غیاب تحریک جنسی اثر ندارد. در افرادی که نیترات‌های آلی مصرف می‌کنند، ممنوعیت مصرف دارد.

داروهای دیگر به‌عنوان اتساع‌دهنده سرخرگ در آلت تناسلی، عمل می‌کنند. این داروها عبارتند از: پروستاگلاندین خوراکی، آلپروستادیل، فنتولامین قابل تزریق، و شیاف آلپروستادیل که از راه پیشابراه قابل استفاده است.

داروهای آلفا - آدرنرژیک مثل متیل فنیدیت، دکستروآمفتامین، و یوهیمبین نیز در درمان اختلال نعوظی استفاده می‌شوند. مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سرئائتیت (SSRIها) و ضدافسردگی‌های چندحلقه‌ای موجب تخفیف انزال می‌گردند، به‌دلیل اینکه عارضه جانبی آنها مهار ارگاسم است.

- درمان اختلال انزجار جنسی:

ضدافسردگی‌های حلقوی و SSRIها در صورتی‌که تشخیص داده شود این اختلال به‌دلیل هراس از آلت ناسلی است، استفاده می‌شود.

۲. جراحی: پروتز آلت تناسلی، ترمیم عروقی.