مکانیسم‌های دفاعی (defense mechanisms)

برخی از شیوه‌های که بدون رو در روئی با خود مسئله احساس اضطراب را کم می‌کنند. چندان به‌کار رفته‌اند که اینک نام و نشانی هم پیدا کرده‌اند. فروید برای فرآیندهای ناهشیاری که واقعیت را تحریف می‌کنند تا آدمی را در برابر اضطراب محافظت کنند اصطلاح مکانیسم‌های دفاعی را به‌کار برد. این شگردها تغییری در وضع عینی خطر نمی‌دهند بلکه فقط شیوهٔ ادراک یا اندیشه آدمی را دربارهٔ آن عوض می‌کنند. به این ترتیب در همهٔ مکانیسم‌های دفاعی عنصری از خودفریبی در کار است.

کلمهٔ مکانیسم اصطلاح چندان مناسبی هم نیست، چون از آن چنین برداشت می‌شود که پای یک ابزار مکانیکی در بین است. فروید در کاربرد این کلمهٔ تحت‌تأثیر تفکر قرن نوزدهم بود که بشر را یک ماشین پیچیده می‌پنداشت، در حقیقت صحبت از تدابیری است برای هر چه کمتر کردن اضطراب در موقعیت‌هائی که آدمی نمی‌تواند با کارائی با آنها رو در رو شود. در هر حال چون هنوز اصطلاح مکانیسم‌های دفاعی در این زمینه رایج‌ترین است ما نیز آن را به‌کار می‌بریم.

چندین گونه مکانیسم دفاعی مطرح شده است اما در اینجا فقط چند نمونه از آنها مورد بحث قرار می‌گیرد. در بررسی مکانیسم‌های دفاعی بایستی چند نکته را در نظر داشت:

۱. مکانیسم‌های دفاعی را باید یک سلسله سازه‌های فرضی دانست که از مشاهدهٔ رفتار آدمیان استنباط شده‌اند. این مکانیسم‌ها در واقع شیوه‌های مفیدی هستند برای جمع‌بندی فرآیندهای روانشناختی که ما فرض می‌کنیم وجود دارند تا به کمک آنها بتوانیم رفتارهای مشاهده شده را تبیین کنیم.

۲. گرچه نام‌گذاری رفتار آدمی با عنوان‌هائی مانند فرافکنی یا جابه‌جائی یا واکنش وارونه، توصیف مفیدی از آن به‌دست می‌دهد، لیکن نام‌گذاری یک رفتار، آن را تبیین نمی‌کند. برای تبیین رفتار بایستی علل و اسبابی که آدمی را در روبه‌رو شدن با مسائل و مشکلات به‌کار برد مکانیسم‌های دفاعی کشانده، شناخته شود.

۳. با میانه روی در کاربرد مکانیسم‌های دفاعی می‌توان موقتاً یک موقعیت فشارزای سخت را از سر گذراند تا شرایطی فراهم شود که بتوان به شکل مستقیم‌تری با آن موقعیت رو در رو شد. کاربرد مکانیسم‌های دفاعی فقط هنگامی حاکی از ناسازگاری شخصیت است که در رو به رو شدن با دشواری به‌صورت شیوهٔ اصلی پاسخ‌دهی آدمی درآید.