طبقه‌بندی و تحلیل هدف‌های صریح آموزشی در حیطه یادگیری

منظور از طبقه‌بندى و تحليل هدف‌هاى صريح آموزشي، تعيين راه‌ها و مراحل دقيق و مشخصى است که بعد از تحقق آنها تغييرات لازم در تفکر، احساسات و مهارت‌هاى عملى شاگردان بوجود آيد.

طبقه‌بندى هدف‌هاى آموزشى در حيطه‌هاى مختلف يادگيري، به تجربه و تخصص فراوان در زمينهٔ تعليم و تربيت نياز دارد؛ زيرا هدف‌ها از نظر ماهيت و درجهٔ سادگى و پيچيدگي، در مقوله‌ها و سطوح مختلفى قرار مى‌گيرند؛ مثلاً بعضى از هدف‌ها، نگرش‌ها و تمايلات و ارزش‌هاى شاگردان را در برمى‌گيرد، در صورتى که برخى ديگر ممکن است بر ساخت شناختى فرد يا مهارت‌هاى عملى او تأکيد داشته باشد؛ يا هدفى همچون کسب اطلاعات و تشکيل عادت‌هاى ساده از نوع هدف‌هاى آموزشى دست‌يافتنى باشد، در حالى که ممکن است به دست آوردن قدرت تحليل و بررسى ارزش‌ها جزء گروه‌ هدف‌هاى پيچيده‌تر باشد. دستيابى به هدف‌هاى آموزشى ساده ممکن است در يک ساعت تدريس و تمرين امکان‌پذير شود، در حالى که دستيابى به بعضى از هدف‌هاى ديگر چندين ماه يا سال فرصت و فعاليت لازم داشته باشد. با توجه به ويژگى‌هاى فوق، طبقه‌بندى‌هاى مختلفى از هدف‌هاى آموزشى ارائه شده است که معروف‌ترين آنها طبقه‌بندى بنيامين بلوم و همکاران اوست. در طبقه‌بندى بلوم، هدف‌هاى آموزشى در سه حيطهٔ شناختى (cognitive domain)، عاطفى (affective domain) و روانى - حرکتى (psychomotor domian) قرار مى‌گيرند. طبقه‌بندى اهداف در سه حيطه بدليل تأکيد بر جنبه‌هاى خاص هدف‌هاى مختلف است و نه متمايز کردن آنها بصورت طبقات مطلقاً مجزا و نامربوط به هم؛ زيرا در فعاليت‌هاى آموزشي، به هيچ‌وجه نمى‌توان مرز مشخصى بين سه حيطهٔ مذکور تعيين کرد. معمولاً سه حيطهٔ شناختي، عاطفى و روانى - حرکتى مانند يک شبکهٔ يکپارچه هستند، ولى بعضى از رفتارها بيشتر جنبهٔ شناختى دارند تا حرکتي، پاره‌اى ديگر جنبهٔ هيجانى‌ آن بيشتر است و گروه ديگرى که با مهارت‌هاى عملى بارزترى مشخص مى‌شوند، در قلمرو روانى - حرکتى قرار مى‌گيرند.

بدون ترديد، رسيدن به تعداد زيادى از هدف‌ها از راه وصول به هدف‌هاى ديگر امکان‌پذير است؛ مثلاً هر معلم شايسته‌اى سعى مى‌کند که در شاگردان علاقه ايجاد کند (هدف عاطفي) تا آنان موضوعات درسى را ياد بگيرند (هدف شناختي). در مواقع ديگر، معلم سعى مى‌کند با در اختيار گذاشتن معلومات و اطلاعات خاص (هدف شناختي) گرايش شاگردان را تغيير دهد (هدف عاطفي). معلمان برجسته، هميشه کسانى بوده‌اند که توانسته‌اند با استفاده از برانگيختن عواطف شاگردان، آنان را در يادگيرى موضوعات شناختى و ايجاد مهارت‌ها و قابليت‌هاى پسنديده يارى کنند. از نظر شاگردان، محبوب‌ترين و محترم‌ترين معلم کسى است که از يک طرف به علايق آنان توجه کافى داشته باشد، سعى کند عواطف آنان را درک کند، به عقايد آنان احترام بگذارد، هيچ‌گاه آنان را ملامت نکند و آنان را مورد تمسخر قرار ندهد و از طرف ديگر، به موضوع درسى و شغل معلمى علاقه، ايمان و تسلط داشته باشد. همهٔ اينها جنبهٔ عاطفى دارند، ولى زمينه را براى رسيدن به هدف‌هاى شناختى آماده مى‌کنند. شناخت حيطه‌هاى يادگيرى و سطوح مختلف آن مى‌تواند در طول تدريس، براى فعاليت‌هاى آموزشى معلمان و مربيان راهنماى بسيار مناسبى باشد.