کاربرد دوپینگ خون در ورزشکاران

تزريق خون (مستقيم)

اين کار را مى‌توان به دو طريق انجام داد:

- انتقال خون سازگار:

در اين روش، خون سازگار از يک اهداءکننده به همان طريق ترانسفوزيون درمانى به فرد ورزشکار انتقال داده مى‌شود. مى‌توان ۱ تا ۴ واحد خون (هر واحد معادل ۴۵۰ ميلى‌ليتر) را تزريق نمود. عوارض عمده‌اى که در اين زمينه مطرح مى‌شوند، عبارت از واکنش‌هاى ناشى از سازگارى خون و عفونت پس از انتقال خون (هپاتيت HIV،C،B و ...) مى‌باشند.

با توجه به بروز مشکلات مذکور، اين روش دوپينگ خون امروزه طرفدار چندانى ندارد و از روش کم‌خطرترى به نام اتوترانسفوزيون استفاده مى‌شود.

- اتوترانسفوزيون (Autotransfusion):

در اين روش چندين هفته قبل از رقابت ورزشى (۴ تا ۸ هفته) از شخص خون گرفته مى‌شود. سپس خون سانتريفوژ شده و پلاسما و RBC از هم جدا مى‌شوند و بلافاصله پلاسما مجدداً به فرد تزريق مى‌گردد و گلبول‌هاى قرمز در زنجيرهٔ سرد ذخيره‌سازى مى‌شوند. سپس ورزشکار به تمرين ادامه مى‌دهد تا سطح هموگلوبين او به سطح طبيعى برگردد. ۱ تا ۷ روز قبل از مسابقه، گلبول‌هاى قرمز از حالت انجماد خارج شده با سالين بازسازى مى‌شوند و در مدت بيش از ۱تا ۲ ساعت تزريق مجدد انجام مى‌پذيرد. اگر اين فرآيند به شکل صحيح انجام گردد، مى‌توان شاهد افزايش هموگلوبين و تعداد RBC تا ۲۰% بود. جهت ذخيره‌سازى RBC براى تزريق مجدد مى‌توان آنها را در ۴ درجهٔ سانتى‌گراد يخچال يا به‌صورت منجمد در ۸۰-درجهٔ سانتى‌گراد فريزر نگهدارى نمود.

روش نگهدارى در يخچال با ۴ درجهٔ سانتى‌گراد که در ابتدا مورد استفاده قرار مى‌گرفت، نتايج کاملاً موفقى نداشت. علت آن هم نيمه عمر RBCها است. متوسط عمر گلبول قرمز ۱۲۰ روز مى‌باشد و روزانه حدوداً ۱% جمعيت گلبول‌هاى قرمز از بين مى‌رود و بدن اين ۱% از بين رفته را با خون‌سازى مداوم جايگزين مى‌نمايد. ولى هنگامى که خون از فرد گرفته مى‌شود، تعداد گلبول‌هاى قرمز فرد به يکباره کاهش مى‌يابد و جايگزينى آن معمولاً ۳ تا ۵ هفته طول مى‌کشد تا خون دريافت شده از بدن جايگزين شود و وقتى هم که خون را در حرارت يخچال نگهدارى کنيم، در اين مدت هم بخشى از RBC از بين مى‌رود و فقط ۶۰% خون گرفته شده قابل استفاده خواهد بود.

براى رفع اين مشکل و استفاده حداکثر از RBC تزريق شده از روش Freezing استفاده مى‌شود، بدين ترتيب که پس از دريافت خون و جداسازى پلاسما، گلبول قرمز را هم يک مادهٔ حفاظت کننده (گليسرول) منجمد مى‌نمائيم (در درجه حرارت ۸۰- سانتى‌گراد). اين روش به ما اجازه مى‌دهد که اولاً خون را تا ۱۰ سال نگهدارى کنيم و تنها ۱۰ تا ۱۵ % گلبول‌هاى قرمز از بين مى‌روند (در روش قبلى بالغ بر ۴۰% جمعيت RBCها تخريب مى‌شدند) ثانياً فرصت مناسب براى نگهدارى و تأمين خون کافى وجود دارد (در روش قبلى جمع‌آورى خون بايد حداکثر ۶-۵ هفته قبل از رقابت انجام پذيرد).

پيدا است که اتوترانسفوزيون به يک پشتيبانى تکنيکى قوى نه فقط در گرفتن خون و تزريق مجدد آن، بلکه در جداسازى گلبول‌هاى قرمز از پلاسما، منجمد کردن آنها و سپس از انجماد خارج کردن و بازسازى آنها نياز دارد.

کاربرد دوپينگ خون در ورزشکاران

با توجه به اينکه دوپينگ خون مقاومت را افزايش مى‌دهد، استفاده از آن در ورزش‌هاى استقامتى مثل اسکى استقامتي، ماراتُن، سه‌گانه و دوچرخه‌سوارى گزارش شده است.

فعاليت منظم فيزيکى حجم خون و تودهٔ گلبول‌هاى قرمز را افزايش مى‌دهد و به موازات آن افزايش توان حداکثر هوازى و آمادگى جسمانى هوازى ايجاد مى‌شود. بنابراين تعجب‌آور نيست که چرا افزايش ناگهانى تودهٔ گلبول‌هاى قرمز موجب افزايش توان هوازى حداکثر و آمادگى جسمانى هوازى فرد مى‌شود.

بهبود کارآئى در دوپينگ خون واقعاً سريع ايجاد مى‌شود. با افزايش تعداد گلبول‌هاى قرمز خون قابليت اکسيژن‌رسانى خون افزايش يافته و اکسيژن بيشترى به عضلات فعال مى‌رسد.

تجارب اوليه در مورد تزريق مجدد خون در رابطه با کارآئى اين روش به‌عنوان يک راه‌کار نيروزا توافق نظر نداشته‌اند. علت اصلى اين امر آن است که گلبول‌هاى قرمز منجمد در طول دورهٔ ذخيره‌سازى پير مى‌شوند. ذخيره‌سازى سلول‌هاى متراکم از ۱۰۰۰-۹۰۰ ميلى‌ليتر خون با تکنيک‌هاى اختصاصى انجماد مى‌تواند باعث افزايش ۱۰% در ميزان هموگلوبين به هنگام تزريق مجدد شود. برخى از محققين تا ۵/۱ ليتر خون منجمد را مجدداً تزريق نموده‌اند، ولى معمولاً فقط سلول‌هاى متراکم تزريق مى‌گردند. اغلب اوقات حجم ۹۰۰-۸۰۰ ميلى‌ليتر از فرد گرفته مى‌شود (دو بار خونگيري، هر بار يک واحد). ولى ثابت نشده که تزريق مجدد حجم ۵۰۰-۴۰۰ ميلى‌ليتر در افزايش کارآئى مؤثر باشد. پيشرفت‌هائى در حداکثر برداشت اکسيژن و کارآئى استقامتى دوندگان و اسکى‌بازان مشاهده گرديده‌ است. در دوندگان مسافت‌هاى بالاى ۱۰ کيلومتر بهبود زمان بيش از يک دقيقه حاصل شده است، حال آنکه در دوى ۱۵۰۰ متر نيز بهبود زمان به‌دست آمده است. دوندگان همچنين کاهش در ضربان قلب تحت بيشينه (Sub-maximal) را در پاسخ به دويدن بر روى تسمه‌گردان (Treadmill) نشان داده‌اند. تغيير اختصاصى در کارآئى بدين صورت است که دوندگان در دوهاى آخر مسابقه سرعت آنها را کُند نمى‌کنند، بلکه مى‌توانند بدون کُندشدن سرعت، روند يکنواخت حرکت خود را حفظ نمايند. بهبود کارآئى با اين روش حداقل به مدت دو هفته ادامه مى‌يابد.

عوارض جانبى دوپينگ خون

دوپينگ خون ممکن است با اثراتى مغاير با آنچه مورد انتظار است، همراه باشد. تجويز حجم بالاى گلبول قرمز سبب افزايش غلظت سلولى و در نتيجه افزايش ويسکوزيتهٔ خون مى‌گردد. افزايش ويسکوزيتهٔ خون موجب کاهش برون‌ده قلبي، کاهش جريان خون و تقليل اکسيژن محيطى مى‌شود که همهٔ اين موارد سبب کاهش ظرفيت هوازى مى‌گردند. قلب انسان براى پمپاژ غلظت بالائى از هماتوکريت (RBC) طراحى نشده و افزايش بيش از حد ممکن است مشکلات متعددى را ايجاد کند.

واکنش‌هاى ناسازگاري، پيدايش آلو آنتى بادي، تب، شوک آنافيلاکتيک، افزايش ميزان کانسرها به‌علت اثر Immunomodulatory خون از جمله عوارض تزريق خون سازگار از فرد بيگانه مى‌باشند.

عفونت پس از انتقال خون من‌جمله HIV (هر ۵۰۰ هزار انتقال خون يک مورد انتقال HIV)، هپاتيت C، (هر ۱۰۰ هزار انتقال خون يک مورد)، CM و مالاريا نيز از جمله عوارض فوق هستند.

طبعاً در روش اتوترانسفوزيون مشکلى به نام انتقال عفونت وجود ندارد. در ضمن به‌نظر نمى‌رسد که افزايش غلظت هموگلوبين و هماتوکريت در اثر اتوترانسفوزيون موجب افزايش فشار خون در فرد گردد، ولى سندرم هيپرويسکوزيته، ترومبوز، نارسائى قلب، عفونت‌هاى باکتريال در محل تزريق، آمپول‌هاى هوا و يا لخته و مرگ از عوارض محسوب مى‌شوند.