روشنائی طبیعی

روشنائى طبيعى از دو منبع است: بخشى از آن از بخش مرئى آسمان و بخش ديگر بازتاب آن. در واقع بخش زيادى از نورى که در اطاق‌ها است از بازتاب اشيايِ کم‌رنگ به‌وجود مى‌آيد. استفادهٔ کارآمد از نور طبيعى مستلزم طرح‌ريزى دقيق، محل استقرار مناسب و جهت‌گيرى ساختمان و روابط بين ساختمان‌ها (نقشهٔ شهر) است. هم‌چنين نور طبيعى به ساعات مختلف روز، فصل، آب و هوا و آلودگى هوا بستگى دارد. چون نور طبيعى با تابش گرما همراه است بايد کوشش شود طورى از نور روز استفاده شود که اثرات گرمائى آن حذف شود.

الف- پيشنهادهائى براى بهبود روشن‌سازى به‌وسيلهٔ روشنائى روز

هنگام برنامه‌ريزى براى بيشترين و بهترين بهره‌گيرى از روشنائى روز بايد اصول کلى زير را در نظر گرفت:

۱. جهت دادن: روشنى آسمان در خاور و باختر ثابت نيست و از اين‌رو، روشن‌سازى ساختمان‌هاى رو به خاور يا باختر دستخوش دگرگونى مى‌شود. تابش مستقيم نور خورشيد از طرف خاور يا باختر مى‌تواند منجر به افزايش گرماى اتاق‌ها، در مناطق گرمسير و به‌خصوص در تابستان‌ها شود از اين‌رو در هر جا که بتوانند ساختمان‌ها را به‌سوى شمال يا جنوب جهت مى‌دهند تا روشنائى يکنواخت به‌دست آيد. اين کار به‌خصوص براى دبستان‌ها، کارخانه‌ها و آزمايشگاه‌ها که به نور يکنواخت در همهٔ اتاق‌ها نياز است بيشتر اهميت دارد. در مورد خانه‌هاى مسکونى نمى‌توان يک قاعدهٔ ثابت برقرار کرد چون در اينها نور يکنواخت در همهٔ اتاق‌ها لازم نيست. هنگامى که ساختمان رو به خاور يا باختر ساخته مى‌شود بايد پنجره‌هاى سايبان‌دار داشته باشد تا آن را در برابر روشنائى مستقيم نور خورشيد حفظ کند.

۲. از بين بردن موانع: احتمالاً از بين بردن موانع ساختمانى -به‌صورت کامل يا نسبي- کارسازترين اقدام براى بهبود نورگيرى است.

۳. پنجره‌ها: بايد پنجره‌ها به‌خوبى طرح‌ريزى شوند تا نور طبيعى هر اتاق متأثر از بخش مرئى آسمان، اندازه، شکل و طرز باز کردن پنجره باشد. اگر پنجره بلند باشد روشنائى بيشتر نفوذ مى‌کند و اگر پهن باشد انتشار روشنائى بيشتر است. اين قاعده که مساحت پنجره‌ها نبايد کمتر از ده درصد مساحت کف‌ها باشد اينک پذيرفته نيست و در کارهاى جديد مساحت پنجره‌ها با مقصودى که از ساختن اتاق و استفاده از آن است، بستگى دارد. قابليت استفاده از پنجره يا نصب پرده‌ها و تورى‌هاى غير لازم کاهش مى‌يابد.

۴. داخل اتاق‌ها: براى به‌دست آوردن فايدهٔ کامل از روشنائى طبيعى بايد سقف اتاق‌ها سفيد، بخش بالائى ديوارها به‌رنگ روشن و بخش پائينى ديوارها اندکى تيره‌تر باشد. به‌طورى که براى چشم راحت باشد. ميزان بازتاب مطلوب از ديوارها، سقف و لوازم خانه پيش از اين گفته شد.

ب- اندازه‌گيرى روشنائى روز

چون شدت روشنائى روز دستخوش دگرگونى‌هاى آنى است. نمى‌توان آن را به‌صورت فوت شمع اندازه‌گيرى کرد و با واحدى به نام عامل روشنائى روز (Daylight Factor) يا D.F اندازه‌گيرى مى‌شود. D.F عبارت است از نسبت روشن‌سازى يک نقطهٔ معين بخش بر روشن‌سازى در نقطه‌اى به‌طور همزمان در معرض همهٔ نور آسمان نيمکره (برحسب پانصد شمع فوت) باشد منهاى نور مستقيم خورشيد. فرمول محاسبهٔ آن به‌طور خلاصه چنين است:

D.F = a/h (۱۰۰)

a= روشن‌سازى درون اتاق در يک لحظه

h= روشن‌سازى بيرون اطاق در همان زمان

به‌وسيلهٔ يک دستگاه فتوالکتريک‌سنج تغيير يافته به نام D.F، مى‌توان D.F ساختمان را به سرعت تعيين کرد. توصيه مى‌شود که بايد D.F اتاق‌هاى مسکونى حداقل يک درصد و D.F آشپزخانه نزديک به دو درصد باشد.