اُرسُن وِلز

در سال ۱۹۳۹، سالی که فرانسه به اشغال نازی‌ها درآمد و اروپا در گرداب جنگ فرو افتاد، یک کارگردان جوان آمریکائی فیلمی ساخت که ماهیت سینما را دگرگون کرد. اُرسُن وِلز (Orson Welles - سال ۱۹۸۵-۱۹۱۵) توسط کمپانی RKO، که از نظر مالی دچار مضیقه بود، با یک قرارداد بی‌سابقه به هالیوود آمد: قراردادِ ساختِ شش فیلم با آزادی کامل در همهٔ جنبه‌ها. ارسن ولز در ۲۴ سالگی تجربهٔ گسترده‌ای در زمینهٔ تئاتر و نمایش‌های رادیوئی پشت سر داشت. او از سال‌های ۱۹۳۳ تا ۱۹۳۷ تعداد زیادی از نمایش‌های برادوِی و آف برادوِی (۱) را کارگردانی و در آنها بازی کرده بود، از جمله مکبث با دکورهائی جادوئی و ژولیوس سزار با موضع ضدفاشیستی در ایتالیای معاصر.

در ۱۹۳۷ با همکاری جان هاوسمن (John Houseman - سال ۱۹۸۸-۱۹۰۲) کمپانی معروفِ مرکوری تیاتر (Mercury Theatre Company) را تأسیس کرده بود و بین سال‌های ۱۹۳۸ و ۱۹۴۰ در سریال هفتگیِ رادیوئی صدای تئاتر مرکوری (Mercury Theatre On the Air) کارگردانی، نویسندگی و اجراء کرده بود و در یک برنامهٔ مستند - نمای جنگ دنیاها (War of the Worlds)، در شب هالوینِ ^(۲) سال ۱۹۳۸ مردم آمریکا را به وحشت انداخته و مشهور شده بود.

(۱) . off -broadway: برادوی نام خیابانی است در نیویورک که همهٔ تالارهای نمایش عمدهٔ شهر نیویورک در آن قرار دارند. از دههٔ ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ در خیابان‌های فرعی و جنوب شهر نیویورک نیز تالارهائی برپا شد که هنرمندان تئاتر به نمایش‌های تجربی‌تر و جدّی‌تر می‌پرداختند و این نوع نمایش‌ها را آف برادوی نامیدند - م.

(۲) . Halloween: نام جشنی است بازمانده از قرون وسطا، که در شب ۳۱ اکتبرِ هر سال مردم با پوشیدن لباس‌های مبدّل با ماسک‌های عجیب و غریب می‌کوشند ضمن خوش‌گذرانی و گفتن دروغ به‌صورت تفریحی، در واقع خاطره‌ٔ مراسم کفر در قرون وسطا را زنده کنند - م.

برای چند فیلم کوتاه در ارتباط با نمایش‌های تئاتر خود نیز ساخته بود بنا بود نخستین فیلم بلندِ این قرارداد اقتباسی از رمان دلِ تاریکی (Heart of Darkness) اثر جوزف کانراد (Joseph Conrad) باشد. اما به‌علت مشکلات فنی، هزینهٔ بالاتر از برآورد و مشکلات دیگر، از جمله آغاز جنگ در اروپا و ممنوع‌الفیلم شدن بازیگرِ زنِ آن، دیتا پارلو (Dita Parlo)، ساختن این فیلم به تعویق افتاد. لذا ولز فیلمنامه‌ای را که خود با همکاری هِرمن ج. مَنکیه ویچ (Herman J. Mankiewicz - سال ۱۹۵۳-۱۸۹۸) دربارهٔ زندگی و شخصیت مردی بزرگ و اهل عمل نوشته بود، به‌دست گرفت. در فیلمنامهٔ اولیهٔ ولز - منکیه ویچ نام فیلم آمریکائی (American) بود، اما در هنگام تقطیع فیلمنامه (shooting script) (دکوپاژ) به همشهری کِین (Citizen Kane - سال ۱۹۴۱) تغییر کرد: زندگینامه‌ای رمزآمیز از نیرومندترین ناشر مطبوعاتی آمریکا، ویلیام راندُلف هِرست.